Μπέρτολτ Μπρέχτ: «Η ανθρώπινη βλακεία είναι ακατανίκητη, κυριολεκτικά»

Στις 14 Αυγούστου συμπληρώνονται 66 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου διανοητή Μπέρτολντ Μπρεχτ, που προσπάθησε «να βάλει τη μοίρα των ανθρώπων στα δικά τους χέρια», να δημιουργήσει ενεργητικούς και συνειδητοποιημένους αναγνώστες και θεατές, για «τους σεισμούς που μέλλονται να ‘ρθουν».

Διαβάστε επίσης: Εξήντα ένα χρόνια από την ανέγερση του Τείχους του Βερολίνου

Τα πρώτα βήματα στην τέχνη

Γεννήθηκε το 1898 στη Βαυαρία. Σπούδασε ιατρική και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου (1917-1921), χωρίς να είναι επιμελής στις ιατρικές σπουδές του, αφού τον κέρδιζε ήδη η λογοτεχνία. Επιστρατεύτηκε ως νοσοκόμος και υπηρέτησε στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Άρχισε να γράφει ποιήματα και θεατρικά. Η πρώτη συλλογή ποιημάτων του ήταν το Εγκόλπιο ευσέβειας (Hauspostille).

Δραματουργός και θεωρητικός της σκηνής, ένας από τους σκαπανείς του σύγχρονου θεάτρου. Η καλλιτεχνική του δραστηριότητα και παραγωγή συμβάδιζε με την αγωνιστική του παρουσία στις συνταρακτικές εξελίξεις της εποχής του.

Η ένταξη του στο μαρξιστικό κίνημα

Το 1918, μετά την εμπειρία του στον πόλεμο, εντάχθηκε στο μαρξιστικό κίνημα και πήρε μέρος στην εργατική επανάσταση. Από τότε έθεσε όλη του την πνευματική δημιουργία στην υπηρεσία της εργατικής τάξης και του κινήματος για την απελευθέρωσή της.

Τα έργα του, εμπνευσμένα από τους αγώνες της εργατικής τάξης, μπαίνουν στο στόχαστρο των Ναζί (όπως και ο ίδιος) μετά την άνοδό τους στην εξουσία.

Έτσι ο Μπρεχτ εγκαταλείπει την Γερμανία για σχεδόν 15 χρόνια. Επιστρέφει στη Λαοκρατική πια Δημοκρατία της Γερμανίας (ΓΛΔ) το 1949.

Το 1950 εκλέγεται μέλος της Ακαδημίας Τεχνών. Τιμήθηκε επίσης με το Εθνικό Βραβείο της ΓΛΔ το 1951 και το Βραβείο Λένιν για την Ειρήνη το 1954.

«Η Όπερα της Πεντάρας»

Από τα έργα του αυτής της περιόδου ξεχωρίζουν «Η Όπερα της Πεντάρας» («Die Dreigroschenoper», 1928), από το οποίο προέκυψε το μυθιστόρημά του «Το ρομάντζο της πεντάρας» και «Η άνοδος και η πτώση της πόλης Μαχαγκόνι» («Aufstieg und Fall der Stadt Mahagony», 1930), σε μουσική και τα δύο του Κουρτ Βάιλ. Από το πρώτο γνωστά είναι τα κομμάτια με τους αγγλικούς τίτλους «Mack the Knife» και «Pirate Jenny», που γνώρισαν πολλές διασκευές και ερμηνείες, όπως και το «Alabama Song» από το δεύτερο.

Η επίδραση του Μπρεχτ στο παγκόσμιο μεταπολεμικό θέατρο στάθηκε τεράστια, καθώς οι επαναστατικές του θεωρίες βρήκαν ζωηρή απήχηση στους προοδευτικούς θεατρικούς κύκλους.

Τα θεατρικά του έργα, παρά τα χρόνια που πέρασαν, διατηρούν την ποιητική τους εμβέλεια, έργα έξοχης δραματικής έμπνευσης και μορφής, γνήσιας αγωνίας για τη «μοίρα» του ανθρώπου και εξέγερσης για την πολλαπλή αλλοτρίωση και καταπίεσή του.

Τα τελευταία χρόνια

Το 1949 εγκαταστάθηκε στο Ανατολικό Βερολίνο της τότε Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας (Ανατολικής Γερμανίας) με τη δεύτερη σύζυγό του, την ηθοποιό Χελένε Βάιγκελ (το 1927 είχε χωρίσει την πρώτη του σύζυγο, την ηθοποιό Μαριάνε Τσοφ) και ίδρυσε τον θίασο «Μπερλίνερ Ανσάμπλ», ο οποίος υπό την καθοδήγησή του γνώρισε παγκόσμια φήμη.

Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ πέθανε από καρδιακή προσβολή στις 14 Αυγούστου 1956 στο Ανατολικό Βερολίνο, σε ηλικία 58 ετών.

Σαν πλουσιόπαιδο μεγάλωσα.

Οι γονείς μου κολάρο μου φόρεσαν, με έμαθαν

υπηρέτες να έχω και μου διδάξανε την τέχνη να δίνω διαταγές.

Οταν μεγάλωσα όμως, κι ολόγυρά μου κοίταξα,

δεν μου άρεσαν της τάξης μου οι άνθρωποι,

ούτε να διατάζω και να μ’ υπηρετούν.

Τότε, την τάξη μου απαρνήθηκα και για συντρόφους πήρα

τους ταπεινούς ανθρώπους.

(Δίκαια κυνηγημένος, 1938)

Τρία ποιήματα του Μπέρτολντ Μπρεχτ: 66 χρόνια από το θάνατό του

ΕΚΕΙΝΟΣ ΠΟΥ ΜΕΝΕΙ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΟΤΑΝ ΑΡΧΙΖΕΙ Η ΠΑΛΗ

Εκείνος που μένει στο σπίτι όταν αρχίζει η πάλη

Και αφήνει άλλους να αγωνίζονται για τη δική του υπόθεση

Αυτός πρέπει να προσέχει:διότι

Όποιος δεν μοιράστηκε την πάλη

Θα μοιραστεί την ήττα.

Ούτε καν την πάλη αποφεύγει

Όποιος θέλει να αποφύγει την πάλη: διότι

Παλεύει για την υπόθεση του εχθρού

Εκείνος που δεν πάλεψε για τη δική του υπόθεση

ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟΥΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥΣ

Όταν αυτοί που αγωνίζονται ενάντια στο Άδικο

Δείχνουν τα πληγωμένα τους πρόσωπα

Είναι η ανυπομονησία εκείνων που ήταν ασφαλείς

Μεγάλη.

Γιατί παραπονιέστε, ρωτάνε

Παλέψατε το Άδικο! Τώρα

Αυτό σας νίκησε: σωπάστε λοιπόν!

Όποιος αγωνίζεται, λένε, πρέπει να ξέρει να χάνει

Όποιος ψάχνει τον καυγά, μπαίνει σε κίνδυνο

Όποιος συμπεριφέρεται βίαια

Δεν μπορεί να κατηγορεί τη βία.

Αχ, φίλοι, που είστε ασφαλείς

Γιατί τόσο εχθρικοί; Εμείς είμαστε

Οι εχθροί σας, που είμαστε οι εχθροί του Άδικου;

Αν οι αγωνιστές ενάντια στο Άδικο νικηθούν

Το Άδικο πράγματι δεν έχει δίκαιο!!

Οι ήττες μας δεν αποδεικνύουν

Τίποτα παραπάνω από το ότι

Είμαστε λίγοι

Αυτοί που παλεύουν ενάντια στο Κακό

Και από τους θεατές περιμένουμε

Τουλάχιστον να ντρέπονται.

ΥΜΝΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΧΤΙΚΗΣ

Το Άδικο βαδίζει σήμερα με σταθερό βήμα.

Οι καταπιεστές προετοιμάζουν τα επόμενα δέκα χιλιάδες χρόνια.

Η βία διαβεβαιώνει: έτσι όπως είναι η κατάσταση, έτσι θα μείνει.

Καμία φωνή δεν ακούγεται, πέρα από τη φωνή του εξουσιαστή.

Και στις αγορές φωνάζει η εκμετάλλευση: τώρα μόλις αρχίζω.

Αλλά πολλοί από τους καταπιεζόμενους λένε τώρα:

Αυτό που εμείς θέλουμε δεν θα γίνει ποτέ.

Εσύ που ακόμα ζεις, μην πεις: ποτέ!

Το σίγουρο δεν είναι σίγουρο.

Έτσι όπως είναι η κατάσταση δεν θα μείνει.

Αν μιλήσουν οι εξουσιαστές.

Θα μιλήσουν οι εξουσιαζόμενοι.

Ποιος τολμά να πει: ποτέ;

Από ποιον εξαρτάται αν η καταπίεση μένει; Από εμάς.

Από ποιον εξαρτάται αν θα τσακιστεί; Επίσης από εμάς.

Εκείνος που έπεσε, στέκεται πάλι όρθιος.

Εκείνος που έχασε, παλεύει!

Εκείνος που συνειδητοποίησε τη θέση του, πώς τον κρατάς τώρα;

Επειδή οι σημερινοί νικημένοι είναι οι αυριανοί νικητές

Και από το πότε θα γίνει; Σήμερα κιόλας!