Η επέλαση της COVID-19 αλλάζει τα κριτήρια των θανάτων

Οριστική τελεία επιχειρείται να μπει στις επιστημονικές συζητήσεις που παραμένουν ανοικτές επί μακρόν στη χώρα μας -και συγκεκριμένα από τα τέλη του 2021- σχετικά με τους θανάτους «από» και «με» COVID.

Η δρομολογούμενη αλλαγή στο σχετικό πρωτόκολλο, που προανήγγειλε πρόσφατα ο ίδιος ο υπουργός Υγείας, (επαν)έρχεται εν τούτοις σε μια περίοδο όπου καταγράφεται σταθερά υψηλός αριθμός ημερήσιων θανάτων και παρά το γεγονός πως κυκλοφορούν οι ήπιες υποπαραλλαγές ΒΑ. 4 και ΒΑ. 5, δημιουργώντας εύλογα ερωτηματικά αλλά και πολιτικές αντιπαραθέσεις.

Ο «ορισμός»

Είναι ενδεικτικό πως ο Ιούλιος έκλεισε με 1.145 απώλειες, αριθμός σχεδόν τριπλάσιος σε σύγκριση με εκείνον του Ιουνίου, με αποτέλεσμα ο «σκληρός» αυτός δείκτης να μεταφράζεται αντανακλαστικά (και με βάση τα όσα έχουμε «διδαχθεί» από τους ειδικούς τα περασμένα δυόμισι έτη) ως τεκμήριο υψηλού κινδύνου τουλάχιστον για τις ευπαθείς ομάδες. Πλέον, όμως, αυξάνονται τα επίσημα χείλη που επιμένουν πως οι θάνατοι υπερεκτιμώνται, δημιουργώντας μια στρεβλή εικόνα για την εξέλιξη της πανδημίας.

Μάλιστα, και όπως πληροφορείται «Το Βήμα», ανάμεσα στα κριτήρια που εξετάζει ο ΕΟΔΥ να συμπεριληφθούν στο ανανεωμένο πρωτόκολλο για τη διερεύνηση των θυμάτων του πανδημικού ιού είναι η απουσία συμπτωμάτων συμβατών με COVID-19, η μη χορήγηση αντι-ιικής αγωγής καθ’ όλη τη διάρκεια νοσηλείας και η ύπαρξη άλλης πιθανής αιτίας θανάτου εκτός της COVID-19.

Αναλυτικότερα, και όπως εξηγούν ο πρόεδρος του Οργανισμού Θεοκλής Ζαούτης, ο αντιπρόεδρος Δημήτρης Παρασκευής και η προϊσταμένη Διεύθυνσης Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Παρέμβασης για τα Λοιμώδη Νοσήματα του Οργανισμού Καλλιόπη Μέλλου, σε κείμενο που συνυπογράφουν ύστερα από σχετικά ερωτήματα που έθεσε «Το Βήμα», «σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, θάνατος από COVID-19 ορίζεται ως θάνατος που έχει προκληθεί ως αποτέλεσμα κλινικής νόσου συμβατής με COVID-19 σε περιστατικά με διαγνωσμένη λοίμωξη COVID-19 και απουσία άλλης αιτίας που μπορεί να έχει προκαλέσει τον θάνατο και δεν σχετίζεται με τη λοίμωξη COVID-19. Επίσης, μεταξύ του διαστήματος διάγνωσης και θανάτου δεν θα πρέπει να έχει επιτευχθεί πλήρη ανάρρωση από COVID-19».

Και υπογραμμίζουν πως ο παραπάνω ορισμός έχει θεσπιστεί το 2020 και μέχρι σήμερα χρησιμοποιείται με ορισμένες τροποποιήσεις ανά την υφήλιο.

Η θέση του ΕΟΔΥ

Τους τελευταίους, όμως, μήνες ένα από τα σημαντικά ερωτήματα που αφορούν τον παραπάνω ορισμό ή γενικότερα την επιδημιολογική επιτήρηση των θανάτων που σχετίζονται με COVID-19 είναι αν η λοίμωξη αποτελεί την υποκείμενη αιτία θανάτου, αν δηλαδή αποτελεί τη βασική αιτία που προκάλεσε τον θάνατο στο εν λόγω περιστατικό ή αν ο θάνατος έχει προκληθεί από άλλη αιτία (νόσο) που δεν σχετίζεται με τη λοίμωξη COVID-19.

«Πριν από την έλευση της παραλλαγής Ομικρον ο ορισμός κατά ΠΟΥ θεωρείται ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη ρεαλιστική καταγραφή θανάτων που οφείλονται στη λοίμωξη COVID-19 ως υποκείμενη αιτία θανάτου (σ.σ. θάνατοι από COVID-19). Μετά την ανάδυση της παραλλαγής Ομικρον, λόγω της πολύ μεγαλύτερης μολυσματικότητας αλλά και της πιο ήπιας έκβασης της νόσου, ενώ ο ορισμός κατά του ΠΟΥ συνεχίζει να είναι αξιόπιστος, η επιδημιολογική επιτήρηση των θανάτων χρήζει περαιτέρω διερεύνησης για την αξιόπιστη καταγραφή της αιτίας θανάτου. Η διερεύνηση θα πρέπει να διενεργείται στη γνώμη του θεράποντος ιατρού και αφορά αν ο θάνατος έχει προκληθεί από COVID-19 (σ.σ. θάνατος από COVID-19) ή κάποια άλλη αιτία που δεν σχετίζεται με τη λοίμωξη COVID-19 (σ.σ. θάνατος με COVID-19)» συμπληρώνουν οι αρμόδιοι του ΕΟΔΥ.

Διερεύνηση

Διευκρινίζουν, εν τούτοις, πως «η ανάγκη αυτή περαιτέρω διερεύνησης δεν θα έχει αναδρομικό χαρακτήρα και δεν θα τροποποιεί την ήδη υπάρχουσα καταγραφή βάσει του ισχύοντος ορισμού κατά ΠΟΥ, αλλά θα παρέχει επιπλέον πληροφορία αναφορικά με την πιθανή αιτία θανάτου που θα βασίζεται σε συγκεκριμένα κριτήρια και την αξιολόγηση του θεράποντος ιατρού».

Δίνοντας, δε, εξηγήσεις σχετικά με τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, κατά την οποία δρομολογούνται οι αλλαγές, η διοίκηση του ΕΟΔΥ συμπληρώνει ότι «η ανάγκη αυτή, όπως προαναφέρθηκε, προέκυψε το τελευταίο διάστημα λόγω των χαρακτηριστικών της πανδημίας αλλά και δεδομένων προκαταρκτικής μελέτης στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες ότι κατά την περίοδο της κυκλοφορίας της παραλλαγής Ομικρον περίπου το 50% των θανάτων δεν οφείλονται στη λοίμωξη COVID-19».

Και επιμένουν πως με το νέο σύστημα που υιοθετεί ο ΕΟΔΥ η καταγραφή των επιπλέον στοιχείων θα αναδεικνύουν μια πιο «ρεαλιστική» εικόνα αναφορικά με τη θνησιμότητα COVID-19. «Τα στοιχεία αυτά θα είναι σημαντικά για τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων που αφορούν τη δημόσια υγεία στη χώρα μας» καταλήγει η διοίκηση του Οργανισμού.

Οι επιστημονικές και πολιτικές διαφωνίες και τα νέα κριτήρια

Το ζήτημα, εν τούτοις, λαμβάνει και πολιτικές διαστάσεις, με την αντιπολίτευση να βλέπει στις επικείμενες διορθωτικές τροποποιήσεις «επικοινωνιακές μεθοδεύσεις» σε μια κρίσιμη περίοδο.

«Κάθε φορά που η πανδημία είναι σε έξαρση και ο παράδοξα υψηλός αριθμός ημερήσιων θανάτων φέρνει τη χώρα μας στη χειρότερη θέση της Δυτικής Ευρώπης, ο υπουργός Υγείας, κ. Πλεύρης, επαναφέρει το θέμα της αλλαγής του σημερινού τρόπου καταγραφής των σχετιζόμενων με COVID θανάτων, που δήθεν δίνει «ψευδώς αυξημένη» θνησιμότητα» υπογράμμισε πρόσφατα σε ανακοίνωσή του ο τομεάρχης Υγείας της ΚΟ του ΣΥΡΙΖΑ Ανδρέας Ξανθός.

Ο ίδιος, δε, διερωτάται μεταξύ άλλων: «Από πού επιστράτευσε ο κ. Πλεύρης αυτόν τον διαχωρισμό (σ.σ. θάνατοι από και με COVID) ο οποίος δεν έχει καμιά επιστημονική βάση;». Και προσθέτει με νόημα πως «είναι γνωστό ότι ο θάνατος αποτελεί πολυπαραγοντικό φαινόμενο, συνήθως προκύπτει από συνδυασμό πολλαπλών υποκείμενων διαταραχών και δεν είναι πάντα προφανής η «αιτιολογική αλυσίδα» που οδηγεί σε αυτόν. Ποιος δηλαδή μπορεί με σιγουριά να αποκλείσει ότι επηρέασε η μόλυνση με COVID την τελική έκβαση μιας σοβαρής προϋπάρχουσας νόσου;».

Προβληματισμός

Το επιχείρημα αυτό – που επισημαίνει ο κ. Ξανθός στην ανακοίνωσή του – προβληματίζει, όπως φαίνεται, αρκετούς επιστήμονες, ακόμη και εκείνους που υποστηρίζουν τις δρομολογούμενες αλλαγές.

Οπως διαπιστώνει στην καθημερινή κλινική πράξη ο καθηγητής Πνευμονολογίας στην Ιατρική Σχολή της Κρήτης Νίκος Τζανάκης, μετά την έλευση της Ομικρον και των υποπαραλλαγών της, ο πανδημικός ιός «προκαλεί θανάτους στους υπέργηρους και σε ανοσοκατασταλμένους ασθενείς», όπως για παράδειγμα καρκινοπαθείς, και αυτό διότι παροξύνει κατά κανόνα τη συμπτωματολογία των συνοδών νοσημάτων.

Συνεπώς, και όπως ο ίδιος εξηγεί, το ήδη χαμηλό προσδόκιμο ζωής ασθενών σε σοβαρή κατάσταση συρρικνώνεται ακόμη περισσότερο λόγω της λοίμωξης COVID-19. Εν τούτοις, η αιτία θανάτου δεν είναι ο πανδημικός ιός. Παρ’ όλα αυτά, τα όρια δεν είναι πάντα ευδιάκριτα – π.χ. τι ισχύει στην περίπτωση ενός νεότερου ασθενούς με βαρύ νόσημα, που όμως οι γιατροί εκτιμούσαν πως είχε κάποια χρόνια ζωής πριν από τη μόλυνσή του από τον πανδημικό ιό; Γι’ αυτό και όπως υποστηρίζει ο καθηγητής, θα «πρέπει να οριστούν κριτήρια διεθνώς αποδεκτά και επιστημονικά τεκμηριωμένα, ώστε να είμαστε βέβαιοι πως η καταγραφή θα είναι ορθή».

Παράλληλα, όμως, η υψηλή θνησιμότητα σε ασθενείς με χρόνια και σοβαρά νοσήματα αναδεικνύει δύο ακόμη σημαντικά προβλήματα: αφενός το χαμηλό συγκριτικά με άλλες χώρες ποσοστό κάλυψης του πληθυσμού 60+ με τρίτες και τέταρτες δόσεις και αφετέρου τη διασπορά του πανδημικού ιού εντός των νοσοκομείων.