«Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» επί 20 χρόνια

Μία ομάδα ανθρώπων συναντιέται τακτικά στο ίδιο καφέ του Μπουένος Αϊρες στο πλαίσιο μιας λέσχης ανάγνωσης. Δύο πράγματα καθιστούν το γεγονός αυτό αξιοσημείωτο. Πρώτον ότι η λέσχη τους έχει ζωή σχεδόν 20 χρόνων. Και δεύτερον διότι και τις δύο αυτές δεκαετίες σε όλες τους τις συναντήσεις δεν έχουν συζητήσει παρά για το ίδιο βιβλίο.

Και είναι αυτές οι τακτικές συναντήσεις τους που αποτελούν το θέμα του ντοκιμαντέρ που φέρει τον τίτλο «Ο Χαμένος Χρόνος», ο οποίος και «προδίδει» το βιβλίο που απασχολεί την εν λόγω λέσχη ανάγνωσης: είναι το αριστούργημα του Μαρσέλ Προυστ «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο».

Διαβάστε επίσης: Δημοσιεύονται άγνωστα κείμενα του Προυστ

Ο Μαρσέλ Προυστ (1871-1922) κυκλοφόρησε τον πρώτο τόμο τού «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» το 1913

Τι έχουν αποκομίσει από τις σελίδες του αυτοί οι άνθρωποι που ξεκίνησαν να συμμετέχουν στη συγκεκριμένη ομάδα όταν ήταν μεσήλικοι και τώρα είναι πλέον ηλικιωμένοι; Τι καινούργιο μπορεί να αντλήσει κάποιος από τη σχολαστική εξέταση του ίδιου κειμένου σε τόσο μεγάλο βάθος χρόνου;

Αυτά είναι τα ερωτήματα που προκάλεσαν το ενδιαφέρον της σκηνοθέτριας Μαρίας Αλβάρεζ και στα οποία επιχειρεί να απαντήσει παρατηρώντας στενά με τον ασπρόμαυρο κινηματογραφικό φακό της επί τέσσερα χρόνια όσα συμβαίνουν ανάμεσα στα μέλη της ομάδας.

Χωρίς ουσιαστικά να απομακρύνεται ποτέ από το καφέ, ακολουθεί έναν αργό ρυθμό, επιχειρώντας πιθανόν να προσεγγίσει τη ρουτίνα στην οποία έχουν πέσει τα μέλη της λέσχης και η οποία διακρίνεται από ηρεμία και μια διάθεση εμβάθυνσης στο περιεχόμενο του βιβλίου, συνθήκη που έρχεται σε αντίθεση με την ταχύτητα που αποτελεί χαρακτηριστικό της εποχής μας και με την κενότητα που επικρατεί ορισμένες φορές στην επικοινωνία μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Διαβάζουν δυνατά αποσπάσματα του πιο δημοφιλούς έργου του γάλλου συγγραφέα, συχνά εκτενή, και στη συνέχεια συζητούν τις σκέψεις τους πάνω σε αυτά. Αναλύουν τις απόψεις τους για τους χαρακτήρες, ερμηνεύουν με τη δική τους οπτική διάφορα θέματα, ενώ οι εκφράσεις και οι χειρονομίες τους «μιλούν» εξίσου. Εν ολίγοις κάνουν όλα όσα θα περίμενε κάποιος σε μια λέσχη ανάγνωσης.

Στενοί δεσμοί

Εκ πρώτης όψεως όλο αυτό μοιάζει υπερβολικό και μάλλον θα πρέπει να θεωρηθεί μεγάλη απαίτηση από τον θεατή να διαθέσει 102 λεπτά από τον χρόνο του για να παρακολουθήσει το ντοκιμαντέρ. Η μεγάλη εξοικείωση της ομάδας, ωστόσο, με το κείμενο προτρέπει σε μια πολύ διαφορετική κατανόηση.

Τα στελέχη της έχουν προχωρήσει πολύ πέρα από το να είναι απλοί θαυμαστές του συγγραφέα και του συγκεκριμένου βιβλίου. Ορισμένα εξ αυτών έχουν ήδη διαβάσει πέντε φορές το έργο των 3.000 σελίδων. Εχουν δημιουργήσει έναν στενό δεσμό με το περιεχόμενό του και κατ’ επέκταση μεταξύ τους μέσα από αυτήν την επαναλαμβανόμενη κοινή εμπειρία που τους συνδέει.

Απαντούν ο ένας στις παρατηρήσεις του άλλου με αυστηρότητα και χιούμορ, αλλά και ξεκάθαρο ενδιαφέρον. Μιλούν για τους χαρακτήρες σαν να είναι παλιοί τους φίλοι. Και αφού έχουν περάσει δεκαετίες «μαζί» τους θα μπορούσαν εύκολα να κατανοήσουν καλύτερα αυτούς τους φανταστικούς ήρωες από ό,τι πολλούς ανθρώπους που ενδεχομένως βρίσκονται και στο περιβάλλον τους.

Εν ολίγοις μαζί εξυψώνουν την πράξη της ανάγνωσης σε μια μορφή τέχνης. Η προσέγγιση της Μαρίας Αλβάρεζ θέτει τον εαυτό της και κατά συνέπεια τον θεατή στη θέση του επισκέπτη στη συγκεκριμένη λέσχη ανάγνωσης. Μοιάζει σαν να είναι ένας καλεσμένος που παρακολουθεί διακριτικά τις διαδικασίες και τις συζητήσεις.

Η οπτική αυτή όμως δεν στερεί την έντονη αίσθηση ότι τα μέλη της λέσχης μέσω της επιστροφής στο ίδιο κείμενο και της επανάληψης της ανάγνωσης αποσπασμάτων έχουν πραγματικά αναπτύξει έναν βαθύτερο δεσμό με ένα κείμενο που είναι τόσο ευρέως γνωστό. Στην αρχή, το να παρακολουθεί κάποιος απλώς ανθρώπους να διαβάζουν το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» μπορεί να φαίνεται βαρετό. Οταν όμως το ντοκιμαντέρ φτάνει στο τέλος, δημιουργεί έντονη τη διάθεση στον θεατή να αναζητήσει το βιβλίο ώστε να το διαβάσει ή να το ξαναδιαβάσει.

Τριλογία

Το ντοκιμαντέρ «Ο Χαμένος Χρόνος» αποτελεί το δεύτερο της τριλογίας της Αλβάρεζ που ξεκίνησε με τις «Κινηματογραφόφιλες» του 2017, στο επίκεντρο του οποίου βρίσκονταν ισπανόφωνες συνταξιούχοι που πήγαιναν καθημερινά στις κινηματογραφικές αίθουσες, και ολοκληρώθηκε με το «Κοντά κι αγαπημένες» το 2021, βασικά πρόσωπα του οποίου ηλικιωμένες δίδυμες αδερφές που θυμούνται τα νιάτα τους ως πιανιστικό δίδυμο.

Κάθε ταινία εξετάζει τα ίδια θέματα: πώς αλληλεπιδρούν οι άνθρωποι με την τέχνη με το πέρασμα του χρόνου, και μάλιστα μέσα από διαφορετικές μορφές της – κινηματογράφο, μουσική και λογοτεχνία -, προσφέροντας έναν «οδηγό» τού πώς μπορεί κάποιος να συνεχίσει να εμβαθύνει στη σχέση του με την τέχνη ακόμα και αν βρίσκεται σε προχωρημένη φάση της ζωής του.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΑ ΝΕΑ