«Είπαν ότι ήταν αδύνατο»: Ξυλουργοί ξαναχτίζουν την Παναγία των Παρισίων με μεσαιωνικές τεχνικές

Βρισκόμαστε το κάστρο Γκεντελόν το 1253 μΧ και ο ανήλικος ευγενής, Γκίλμπερτ Κουρτενέι, έχει φύγει για να πολεμήσει στις Σταυροφορίες, αφήνοντας τη σύζυγό του υπεύθυνη για τους εργάτες που χτίζουν το νέο σπίτι της οικογένειας: έναν ταπεινό πύργο που αρμόζει στην κοινωνική του θέση ως απλός ιππότης στην υπηρεσία του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΧ.

Πίσω στον χρόνο, σήμερα, σε ένα δασικό ξέφωτο στη βόρεια Βουργουνδία, η ιστορία ξαναδημιουργείται υπό τον ήχο της σμίλης πάνω στην πέτρα και του τσεκουριού πάνω στο ξύλο, καθώς οι τεχνίτες του 21ου αιώνα μαθαίνουν και τελειοποιούν τις ξεχασμένες μεσαιωνικές δεξιότητες.

Το έργο Guédelon σχεδιάστηκε ως μια άσκηση «πειραματικής αρχαιολογίας» πριν από 25 χρόνια. Το χτίσιμο γίνεται προς τα πάνω (δεν σκάβουν θεμέλια) χρησιμοποιώντας μόνο τα εργαλεία και τις μεθόδους που υπήρχαν στον Μεσαίωνα και, όπου είναι δυνατόν, υλικά που προέρχονται από την περιοχή. Τώρα, σε μια απρόβλεπτη τροπή της μοίρας, το Guédelon παίζει ζωτικό ρόλο στην αποκατάσταση της δομής και της ψυχής του καθεδρικού ναού της Παναγίας των Παρισίων.

• Διαβάστε ακόμα: Γαλλία: Mυστήριο με σαρκοφάγο που βρέθηκε στην Παναγία των Παρισίων

Ο επιβλητικός καθεδρικός ναός του Παρισιού του 13ου αιώνα, μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, καταστράφηκε από πυρκαγιά τον Απρίλιο του 2019, ενώ διαλύθηκε η πολύπλοκη δομή της οροφής του, γνωστή ως La Forêt λόγω του μεγάλου αριθμού δέντρων που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή του. Η ευρέως διαδεδομένη άποψη ήταν ότι θα ήταν αδύνατο να ξαναχτιστεί όπως ήταν.

«Ο σκελετός της οροφής ήταν εξαιρετικά εξελιγμένος, χρησιμοποιώντας τεχνικές που ήταν προηγμένες για τον 12ο και 13ο αιώνα», λέει στον Observer ο Frédéric Épaud, ειδικός στην ξυλουργική τέχνη του μεσαίωνα.

«Μετά την πυρκαγιά, πολλοί άνθρωποι έλεγαν ότι θα χρειάζονταν χιλιάδες δέντρα και ότι δεν είχαμε αρκετά από τα κατάλληλα, και ότι το ξύλο θα έπρεπε να αποξηρανθεί για χρόνια, ενώ κανείς δεν ήξερε καν πώς να φτιάξει δοκάρια όπως τα έκαναν στον Μεσαίωνα. Είπαν ότι ήταν αδύνατο. Αλλά ξέραμε ότι μπορούσε να γίνει, επειδή το πείραμα Guédelon το κάνει εδώ και χρόνια».

Ορισμένες από τις εταιρείες που υπέβαλλαν προσφορά για το έργο της Παναγίας των Παρισίων έχουν ήδη προσλάβει ξυλουργούς που εκπαιδεύτηκαν στο Guédelon, και αναμένεται να πάρουν κι άλλους από το ξέφωτο της Βουργουνδίας, 200 χιλιόμετρα κάτω από τον αυτοκινητόδρομο du Soleil στο Παρίσι.

Μπορεί να είναι πιο γρήγορο και φθηνότερο να φτιαχτούν ξύλινα δοκάρια στο πριονιστήριο – μιας και ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν υποσχέθηκε να επαναλειτουργήσει ο κατεστραμμένος καθεδρικός ναός το 2024 – αλλά ούτε ένας στο Guédelon δεν πιστεύει ότι πρέπει να γίνει με αυτόν τον τρόπο.

Ο Stéphane Boudy εργάζεται πάνω στις μεσαιωνικές τεχνικές του ξύλου από το 1999. Ο Boudy, 51 ετών, εκπαιδεύτηκε ως αρτοποιός και στη συνέχεια ως ηλεκτρολόγος, μέχρι να ανακαλύψει την κλίση του στο Guédelon. Εξηγεί πώς η χειροποίητη σφυρηλάτηση κάθε δοκού -ένα ενιαίο κομμάτι από ένα μόνο δέντρο- σέβεται την «καρδιά» του πράσινου ξύλου που του δίνει τη δύναμη και την αντοχή του.

«Έχουμε 25 χρόνια εμπειρίας στην κοπή, τον τετραγωνισμό και το τεμάχισμα ξύλου με το χέρι», λέει. «Αυτό κάνουμε κάθε μέρα εδώ και 25 χρόνια. Αν δεν υπήρχε αυτό το μέρος, ίσως οι ειδικοί να έλεγαν: “όχι, δεν είναι δυνατόν να αναπαραχθεί η οροφή της Παναγίας των Παρισίων”. Εμείς δείξαμε ότι γίνεται»

«Δεν πρόκειται απλώς για νοσταλγία. Αν η οροφή της Παναγίας των Παρισίων άντεξε 800 χρόνια, είναι εξαιτίας αυτού. Δεν υπάρχει καρδιά στο ξύλο του πριονιστηρίου», λέει.

Η Maryline Martin είναι συνιδρύτρια του προγράμματος Guédelon που προσελκύει περίπου 300.000 επισκέπτες (με εισιτήριο) κάθε χρόνο και παρουσιάστηκε το 2014 σε σειρά ντοκιμαντέρ του BBC, Secrets of the Castle. Λέει ότι ο σιδηρουργός του κάστρου έχει αναλάβει να κατασκευάσει τα τσεκούρια που θα κόψουν το ξύλο για την Παναγία των Παρισίων, και οι ξυλουργοί του αναμένεται να εκπαιδεύσουν άλλους για να εργαστούν στον καθεδρικό ναό.

«Είναι σημαντικό για εμάς το γεγονός ότι η Παναγία των Παρισίων θα αποκατασταθεί από πολλούς που έμαθαν το επάγγελμά τους στο Guédelon. Είμαστε μια ιδιωτική επιχείρηση χαμένη στο δάσος μας που δεν λαμβάνει δημόσια χρήματα. Συνεργαζόμαστε με πολλούς κρατικούς ερευνητικούς φορείς, αλλά κάποιοι μας διέγραψαν ως θεματικό πάρκο», λέει.

«Τώρα, μετά από 25 χρόνια, είμαστε οι μόνοι που μπορούμε να καταλάβουμε και να κάνουμε αυτό που πρέπει να γίνει αποκαλύπτοντας ότι δεν έχουμε πουλήσει την ψυχή μας στο διάβολο. Οι άνθρωποί μας θα εργάζονται στην Παναγία των Παρισίων με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, αλλά γιατί να πάμε στο Παρίσι; Θα συνεχίσουμε εδώ το έργο του 13ου αιώνα».

Ο Florian Renucci, ο υπεύθυνος του εργοταξίου Guédelon και φιλόσοφος που έγινε αρχιμάστορας, έχει ήδη κληθεί να επιβλέψει την εκπαίδευση των τεχνιτών που αναμένεται να εργαστούν στην Παναγία των Παρισίων.

«Το μόνο που ακούσαμε ξανά και ξανά μετά την πυρκαγιά της Παναγίας των Παρισίων ήταν ότι δεν ήταν δυνατόν να ανακατασκευαστεί η οροφή όπως πριν. Δεν υπήρχε ξύλο, δεν υπήρχε savoir faire – ήταν ένα επιχείρημα που χρησιμοποιούσαν οι εκμοντερνιστές. Εμείς δείξαμε ότι μπορεί να γίνει και ότι ξέρουμε πώς να το κάνουμε», λέει.

Ο Épaud είναι μέλος της επιστημονικής επιτροπής στο Guédelon και της επιτροπής που επιβλέπει την ανοικοδόμηση της Παναγίας των Παρισίων, καθώς και μέλος του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικής Έρευνας (CNRS), του εθνικού ερευνητικού φορέα της Γαλλίας. Λέει ότι η επιστροφή για την οικοδόμηση του μέλλοντος δεν είναι απλώς νοσταλγία.

«Έχω μελετήσει την τεχνική του 13ου αιώνα για πολλά χρόνια και, αν σεβαστούμε την εσωτερική μορφή του δέντρου, τα δοκάρια θα αντέξουν για 800 χρόνια. Το Guédelon είναι το μοναδικό μέρος στη Γαλλία, και πιστεύω και στην Ευρώπη, όπου δουλεύουν αυτού του είδους τη δομή της στέγης από ξύλο. Όλοι όσοι δεν πίστευαν ότι αυτό είναι δυνατό, δεν γνώριζαν για το Guédelon».

Ο ίδιος προσθέτει: «Αλλά δεν πρέπει να βιαζόμαστε. Η επιμονή του Μακρόν να ανοίξει ο καθεδρικός ναός μέχρι το 2024 είναι ηλίθια. Μιλάμε για έναν καθεδρικό ναό, δεν βιαζόμαστε και έχουμε τα χρήματα για να το κάνουμε με τον σωστό τρόπο. Αν βιαστούμε, υπάρχει ο κίνδυνος να γίνει άσχημα και να χαθεί κάτι. Δυστυχώς, φοβάμαι ότι ο Μακρόν δεν το καταλαβαίνει αυτό».

*Με στοιχεία από theguardian.com