Στο Βήμα της Κυριακής: Γιώργος Σεφέρης – «Τρεις μέρες στα μοναστήρια της Καππαδοκίας»

Την Κυριακή με το Βήμα

Γιώργος Σεφέρης

«Τρεις μέρες στα μοναστήρια της Καππαδοκίας»

Το ταξιδιωτικό χρονικό της περιήγησης του νομπελίστα στη Χαμένη Πατρίδα με σπάνιο φωτογραφικό υλικό από την προσωπική του συλλογή.

Με τη σφραγίδα του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών

“’Όταν ανακάλυψε το κλίμα τής ιδιόμορφης ανάκτησης των Μικρασιατικών πατρίδων μέσα από τον δρόμο της έρευνας και της γνώσης, που καλλιεργούσαν στο περιβάλλον τους οι Μερλιέ, ο Γιώργος Σεφέρης προσελκύστηκε και αυτός στον κύκλο των

λογίων και των διανοουμένων γύρω από το ζεύγος των ανεπανάληπτων εκείνων οραματιστών. Η γνωριμία με ένα κόσμο, που άρχισε να αποκαλύπτεται και να γίνεται γνωστός μόνον αφού χάθηκε οριστικά, υπήρξε «η των παθημάτων κάθαρσις» για ένα τμήμα τής ελληνικής διανόησης μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Στα χρόνια 1930 με 1960 πρωταγωνίστρια σ’ αυτή την υπέρβαση τής Μικρασιατικής τραγωδίας με την ανάκτηση τής γνώσης για τη Μικρά ‘Ασία και με την περισυλλογή τής καλλιτεχνικής κληρονομιάς τον προσφυγικού πληθυσμού υπήρξε ή Μέλπω Λογοθέτη-Μερλιέ. […]

Χάρη στην επαφή του με το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών ο Σεφέρης ήταν έτοιμος για το ταξίδι τής Καππαδοκίας όταν ήλθε ή ώρα το 1950. Για τούτο και δικαιωματικά σχεδόν απέστειλε το κείμενο πού προέκυψε από εκείνο το ταξίδι για δημοσίευση στο τιμητικό αφιέρωμα στους Μερλιέ για τα εικοσιπεντάχρονα τής καθόδου τους στην Ελλάδα. Το τρίτομο αφιέρωμα, τα Σύμμικτα (Melanges) Merlier, αποτελεί πραγματικά ένα επάξια επιβλητικό επίτευγμα, όπου καταθέτουν ως σέ κάνιστρο ευγνωμοσύνης τίς προσφορές τους τα πιο ζωντανά και δημιουργικά πνεύματα της εποχής. Λόγω του συλλογικού χαρακτήρα της έκδοσης οι επί μέρους συμβολές στα Melanges Merlier κυκλοφορούσαν αρχικά σέ ανάτυπα πριν ολοκληρωθεί η έκδοση των τόμων. «Έτσι το κείμενο του Σεφέρη κυκλοφόρησε ήδη το 1953 συνοδευμένο από γαλλική μετάφραση του Octave Merlier πριν παρουσια-στεί στον τρίτο τόμο των Melanges το 1957.

Από την πρώτη στιγμή τής δημοσίευσής του το ταξιδιωτικό χρονικό του Γιώργου Σεφέρη απέκτησε εμβληματικό χαρακτήρα. Ως κείμενο αναστοχασμού συμπυκνώνει το πνευματικό κλίμα που συνδέθηκε με τον κύκλο των Μerlier και καθόρισε τη φιλοσοφία τον Κέντρου Μικρασιατικών Σπονδών: η Μικρά Ασία γίνεται μιά άσκηση πνευματική, μιά πρόκληση ανάκτησης τον χαμένου κόσμου μέσα από τη γνώση, την κατανόηση, τη μέθεξη στη γοητεία του. Αυτή ή άσκηση δεν εκτρέπεται ποτέ σέ αγοραίο συναισθηματισμό, εχθρότητα, εντελή ρητορεία αλλά λειτουργεί ως κάθαρση ελέγχοντας τη θλίψη και το συναίσθημα της απώλειας διά της εμμονής στους κανόνες του λόγου και τής επιστήμης, που υπόσχεται μιά πιο ουσιώδη και πνευματικά ικα-νοποιητική ανταπόδοση: την αναπαλλοτρίωτη γνώση των πραγμάτων.

Στην ανά χείρας νέα ενσάρκωση τής Καππαδοκίας του Γιώργου Σεφέρη διαθέτουμε πλέον ένα τρίπτυχο που το συνθέτουν τρείς διαφορετικές αλλά παραπληρωματικές μαρτυρίες πνευματικής άσκησης:

πρώτον το ημερολογιακό χρονικό των τριών ήμερών τής περιήγησης του Γιώργου Σεφέρη στις υπόσκαφες τοιχογραφημένες εκκλησίες στις περιοχές γύρω από το Προκόπι (Urgϋp), στα Κόραμα (Göreme) και το Σογανλί, που τις μελετά με οδηγό τον Jerphanion. Εδώ έχουμε την άσκηση του Σεφέρη να αναμετρηθεί με τον χρόνο, την Ιστορία, την αίσθηση της απώλειας ενός οικείου πολιτισμού. Δεύτερη είναι η μαρτυρία τον προλογικού κειμένου τον Ζήσιμου Λορεντζάτου που προσφέρει, σχεδόν

μισόν αιώνα αργότερα, ένα κλειδί ανάγνωσης και εκτίμησης του κειμένου και τρίτη η μαρτυρία της Ιωάννας Πετροπούλου που τοποθετεί το κείμενο στο περίγραμμα τής σπουδής τής Μικράς ‘Ασίας, όπως αυτή καλλιεργήθηκε από το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. Αισθάνομαι πραγματική τιμή ως ταπεινός θεματοφύλακας τον καταπιστεύματος των Merlier στην πνευματική μας ζωή, καλωσορίζοντας τον αναγνώστη σ’ αυτή την πανδαισία, που τέρπει και μάς καθιστά κοινωνούς ενός γνήσιου πνευματικού προβληματισμού.

Για να φτάσουμε σ’ αυτό το αίσιο αποτέλεσμα συνέβαλε και μιά άλλη ελληνική και ειδικότερα Μικρασιατική παράδοση, που ευτυχώς επιβιώνει ακόμη — αν και όλο και σπανιότερα — στην κοινωνία μας. Η ευγενική χειρονομία τής κυρίας Λένας Χατζηπέτρου και των θυγατέρων της, της κυρίας Εβίτας Αράπογλου και της κυρίας Τέτης Μιχαλαριά, που θέλησαν, συνεισφέροντας στην πραγματοποίηση τής έκδοσης, να τιμήσουν τη μνήμη του Πέτρου Ι. Χατζηπέτρου. […]». (Από το καλωσόρισμα της έκδοσης)

ΙΙασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης