Τι επιχειρεί η Τουρκία με την εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ – Ο κομβικός ρόλος Ελλάδας και Κύπρου

Η Τουρκία και το Ισραήλ ανακοίνωσαν πρόσφατα ότι ήρθαν σε συμφωνία, προκειμένου να «επιδιορθώσουν» τους δεσμούς που παρέμεναν εύθραυστοι επί μια δεκαετία.

Η ανακοίνωση της 17ης Αυγούστου ότι το Ισραήλ και η Τουρκία θα εξομαλύνουν τις διπλωματικές τους σχέσεις και θα ανταλλάξουν πρεσβευτές, δεν έσκασε ως «κεραυνός εν αιθρία», αφού έρχεται λίγο καιρό μετά τη βελτίωση των σχέσεων της Τουρκίας με τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ).

Όπως αναφέρει άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Council on Foreign Relations, η τουρκική κυβέρνηση έχει αποφασίσει ότι η αποκλιμάκωση με το Ισραήλ και άλλες περιφερειακές δυνάμεις εξυπηρετεί καλύτερα τα συμφέροντά της, τη στιγμή που αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα στο εσωτερικό και ταυτόχρονα επικεντρώνεται σε βασικές ανησυχίες εθνικής ασφάλειας, όπως ο κουρδικός εθνικισμός και οι σχέσεις με την Κύπρο και την Ελλάδα.

• Διαβάστε επίσης: Τι σημαίνουν για την Αθήνα οι νέες ισορροπίες

Οι τεταμένες σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας

Η βελτίωση των σχέσεων Ισραήλ-Τουρκίας αποτελεί σημαντική αλλαγή. Τα τελευταία δώδεκα χρόνια, οι σχέσεις ήταν τεταμένες. Το κύριο ζήτημα ήταν η προσέγγιση του Ισραήλ προς τα παλαιστινιακά εδάφη και συγκεκριμένα οι πολιτικές του προς τη Λωρίδα της Γάζας, οι οποίες περιλαμβάνουν έναν μακροχρόνιο ισραηλινο-αιγυπτιακό αποκλεισμό της περιοχής και περιοδικές ισραηλινές στρατιωτικές επεμβάσεις.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης της Τουρκίας είναι προστάτης της Χαμάς, της μαχητικής ομάδας που κυβερνά τη Γάζα.

Το 2018, η Τουρκία υποβάθμισε τις σχέσεις της με το Ισραήλ και απέλασε τον Ισραηλινό πρεσβευτή από την Άγκυρα, αφού οι ισραηλινές δυνάμεις σκότωσαν εξήντα Παλαιστίνιους στα σύνορα με τη Γάζα κατά τη διάρκεια διαμαρτυρίας κατά της μεταφοράς της πρεσβείας των ΗΠΑ από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ από την κυβέρνηση -τότε- του Ντόναλντ Τραμπ. Σε απάντηση, οι Ισραηλινοί εξόρισαν τον Τούρκο πρεσβευτή.

Για το Ισραήλ, ήταν πάντα σημαντικό να δημιουργήσει σχέσεις με μη αραβικές χώρες στη Μέση Ανατολή και γύρω από αυτήν. Η Τουρκία είναι επίσης σημαντική για την εθνική ασφάλεια του Ισραήλ διότι, μεταξύ άλλων, επιτρέπει τη στενότερη παρακολούθηση του Ιράν από τις ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες.

Επιπλέον, οι Ισραηλινοί ελπίζουν ότι η βελτίωση των δεσμών με την Τουρκία θα ασκήσει πίεση στη Χαμάς, η οποία έχει δημιουργήσει παρουσία στην Κωνσταντινούπολη και διεξάγει επιχειρήσεις από την Τουρκία κατά την τελευταία δεκαετία.

Η Τουρκία δεν ενδιαφέρεται για το Ισραήλ

Η Άγκυρα φαίνεται να ενδιαφέρεται λιγότερο για το Ισραήλ αυτό καθ’ αυτό, παρά για το πώς η βελτίωση των διπλωματικών σχέσεων μπορεί να βελτιώσει τη θέση της στην Ουάσιγκτον.

Η τουρκική κυβέρνηση πιστεύει ότι οι φιλοϊσραηλινές ομάδες και οι εβραϊκές οργανώσεις υπεράσπισης θα βοηθήσουν την Τουρκία στο Καπιτώλιο σχετικά με την πώληση μαχητικών F-16 στην Τουρκία και άλλα θέματα που έχουν σημασία για την Άγκυρα.

Αυτό δεν είναι κάτι πρωτοφανές. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, οι ισχυροί δεσμοί ασφαλείας Ισραήλ-Τουρκίας βρήκαν μεγάλη υποστήριξη στην Ουάσιγκτον, μεταξύ άλλων μεταξύ φιλοϊσραηλινών ομάδων και ηγετών της αμερικανικής εβραϊκής κοινότητας.

Ο ρόλος της Ρωσίας

Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που οδηγούν στην προσέγγιση είναι το φυσικό αέριο, το οποίο το Ισραήλ ανακάλυψε στα ανοικτά των ακτών του το 2010. Ανάμεσα στα μέρη που το Ισραήλ θα ήθελε να πουλήσει αυτό το φυσικό αέριο είναι η Ευρώπη. Ο πιο οικονομικά βιώσιμος τρόπος για να φτάσει το ισραηλινό φυσικό αέριο στην Ευρώπη είναι μέσω της Τουρκίας.

Και οι δύο χώρες έχουν να κερδίσουν οικονομικά και διπλωματικά αν διαδραματίσουν ρόλο στη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία.

Μετά από μια δεκαετία αχρείαστα επιθετικών πολιτικών και ρητορικής απέναντι στην Αίγυπτο, το Ισραήλ και τη Σαουδική Αραβία, ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αποφάσισε ότι η περιφερειακή στάση της Τουρκίας είχε φτάσει στα όριά της: η Άγκυρα ήταν απομονωμένη και είχε ελάχιστα, αν όχι καθόλου, επιτεύγματα που να δικαιώνουν την προσέγγισή της.

Οι εντάσεις που είχε η Τουρκία με την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ποικίλλουν, αλλά οι τριβές βασίζονταν στις τουρκικές κατηγορίες ότι αυτές οι αραβικές χώρες ήταν πηγές περιφερειακής αστάθειας.

Οι ηγεσίες της Αιγύπτου, της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων απάντησαν ότι δεν ήταν οι πολιτικές τους, αλλά εκείνες του Ερντογάν που έσπερναν την εχθρότητα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου αυξημένης έντασης, οι αραβικές χώρες βελτίωσαν τις διπλωματικές τους σχέσεις και αναβάθμισαν τη συνεργασία τους στον τομέα της ασφάλειας με την Κύπρο και την Ελλάδα -τους εχθρούς της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Εν τω μεταξύ, η Τουρκία έγινε στρατηγικός εταίρος του Κατάρ και εγκατέστησε στρατιωτική παρουσία στη χώρα αυτή του Κόλπου, η οποία μεταξύ 2017 και 2021 βρισκόταν υπό αποκλεισμό που επέβαλαν το Μπαχρέιν, η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ.

Με τον πρόεδρο Ερντογάν να ετοιμάζεται για εκλογές το δεύτερο εξάμηνο του 2023, επιδιώκει καλύτερους δεσμούς με τους πρώην εχθρούς του με την ελπίδα ότι έτσι θα βοηθήσει στη βελτίωση της προβληματικής τουρκικής οικονομίας μέσω επενδύσεων και ανταλλαγής νομισμάτων, θα δημιουργήσει καλή θέληση για την Άγκυρα στην Ουάσινγκτον και θα βελτιώσει τη θέση της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η σχέσεις του Ισραήλ με την Ελλάδα και την Κύπρο

Κατά τη διάρκεια των ετών της έντασης Ισραήλ-Τουρκίας, οι σχέσεις του Ισραήλ με την Κύπρο και την Ελλάδα βελτιώθηκαν δραματικά.

Η διπλωματική, οικονομική συνεργασία και η συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας εμβάθυνε. Ο τουρισμός αυξήθηκε ραγδαία, καθώς οι Ισραηλινοί εγκατέλειψαν τις μεσογειακές ακτές της Τουρκίας υπέρ των νησιών της Κύπρου και της Ελλάδας.

Οι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις εκπαιδεύτηκαν με τους Κύπριους και Έλληνες ομολόγους τους. Η Κύπρος έγινε πελάτης του ισραηλινού συστήματος αεράμυνας Iron Dome.

Οι Ισραηλινοί θα πρέπει τώρα να εξισορροπήσουν τα γεωστρατηγικά και πιθανά οικονομικά οφέλη της συνεργασίας με την Τουρκία με τους καλά αναπτυγμένους δεσμούς της Ιερουσαλήμ με την Αθήνα και τη Λευκωσία.

Ο ισραηλινός πρόεδρος Ισαάκ Χέρτσογκ, ο οποίος έχει αναλάβει ηγετικό ρόλο στην προσέγγιση Ισραήλ-Τουρκίας, προσπάθησε να διαβεβαιώσει την Κύπρο και την Ελλάδα ότι το Ισραήλ παραμένει προσηλωμένο στην πρόοδο που έχει σημειώσει με τις χώρες αυτές.

Αυτό είναι ένα σημαντικό μήνυμα, διότι καθώς η Τουρκία έχει αποκλιμακώσει τις σχέσεις της με τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τώρα το Ισραήλ -η Αίγυπτος παραμένει σε στάση αναμονής- η Άγκυρα έχει γίνει πιο επιθετική στο Αιγαίο, αυξάνοντας τις στρατιωτικές υπερπτήσεις και τις εισβολές της σε ελληνικό έδαφος, ενώ συνεχίζει να αποτελεί απειλή για την Κυπριακή Δημοκρατία.

Η Τουρκία έχει αναπτύξει περισσότερους από τριάντα χιλιάδες στρατιώτες στην Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου, μια οντότητα που συνορεύει με την Κύπρο και την οποία αναγνωρίζει μόνο η Τουρκία.