Η παγίδα του Θουκυδίδη

Η Απέλλα, η συνέλευση των πολιτών της Σπάρτης, αποφάσισε να κηρύξει τον πόλεμο στην Αθήνα, αντίθετα προς την εισήγηση του βασιλιά Αρχίδαμου (σημειωτέον ότι η αρχαία Σπάρτη, αντίθετα με ό,τι συνήθως πιστεύεται, ήταν ένα καθεστώς άμεσης δημοκρατίας με εξισορροπητικά όργανα, όπως τους δύο βασιλείς, τη γερουσία, τους εφόρους κ.λπ.). Και μάλιστα η Απέλλα επέβαλε στον διαφωνούντα βασιλιά την αρχιστρατηγία σε έναν πόλεμο που αυτός δεν ήθελε. Η απόφαση της Απέλλας οφειλόταν στην πεποίθηση ότι η Αθήνα ισχυροποιείτο συνεχώς και πολύ σύντομα η Σπάρτη θα ήταν μία πόλη περικυκλωμένη από μία αχανή αθηναϊκή επικράτεια και δεν θα ήταν πλέον σε θέση να αντιδράσει. Γιατί για τους Αρχαίους Ελληνες η ισορροπία μεταξύ των πόλεων-κρατών ήταν πολύ σημαντική. Η συνεχής αύξηση της αθηναϊκής ισχύος οδηγούσε σε ολική ανατροπή αυτής της ισορροπίας. Τελικώς η Σπάρτη αποφάσισε να αρχίσει αυτόν τον ιδιότυπο προληπτικό πόλεμο. Αθήνα και Σπάρτη αποδύθηκαν σε λυσσαλέο αγώνα αλληλοεξόντωσης μέχρις εσχάτων, με αποτέλεσμα την αμοιβαία αποδυνάμωσή τους, μετά μία βραχεία ηγεμονία της Σπάρτης και μία μεταβατική ηγεμονία της Θήβας, και τελικώς τη σαρωτική επέλευση του Φιλίππου του Μακεδόνος. Αυτό ήταν και το τέλος του αρχαίου ελληνικού κόσμου.

Στη σύγχρονη πολιτική επιστήμη, «παγίδα του Θουκυδίδη» (Thucydides trap) καλείται η ανάλογη σημερινή θέση των ΗΠΑ έναντι της Κίνας. Οι αμερικανοί αναλυτές θεωρούν ότι σε μία δεκαετία η Κίνα θα έχει συσσωρεύσει τόση γεωπολιτική ισχύ, ώστε οι ΗΠΑ δεν θα μπορούν πλέον να αποτρέψουν μία παγκόσμια κινεζική κυριαρχία. Επομένως, σύμφωνα με αυτήν την ανάλυση, οι ΗΠΑ πρέπει να επιχειρήσουν στο αμέσως επόμενο διάστημα να εξασθενίσουν ή και να αποδομήσουν την Κίνα (σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η νεόκοπη συμμαχία AUKUS και η επίσκεψη Πελόζι στην Ταϊβάν). Αλλιώς τον επόμενο αιώνα οι ΗΠΑ θα αποτελούν μία χώρα αδύναμη και απομονωμένη σε έναν σινοκρατούμενο κόσμο. Ή, ακόμα χειρότερα, ένα κράτος μειωμένης κυριαρχίας στην κινεζική σφαίρα επιρροής.

Αυτή η πεποίθηση λειτουργεί ενδεχομένως ως παγίδα, διότι οδηγεί τις ΗΠΑ σε μία επιθετική πολιτική έναντι της Κίνας. Η πολιτική αυτή, όμως, έχει αβέβαιη έκβαση. Τόσο η γεωγραφική έκταση όσο και το πληθυσμιακό μέγεθος της Κίνας αποκλείουν όχι μόνον έναν σαρωτικό της εκμηδενισμό (όπως π.χ. της Γερμανίας στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους), αλλά και την διά παντός εξουδετέρωση της σύντομης ανάκαμψης και επιστροφής της στο παγκόσμιο προσκήνιο. Εξάλλου, η δημογραφική κατάρρευση του δυτικού κόσμου και η απώλεια της πολιτισμικής του ηγεμονίας (επιβοηθούμενη από την εσωτερική του αυτο-υπονόμευση από την πολιτική ορθότητα, την πολυπολιτισμικότητα, την εκδίωξη της κλασικής παιδείας κ.λπ.), η εξάρτηση του δυτικού καπιταλισμού από την Κίνα σε επίπεδο πρώτων υλών και εργασίας και η γενικότερη παρακμιακή εικόνα που αποπνέει, έχουν αποδυναμώσει τη Δύση στη βάση της.

Ισως θα ήταν περισσότερο αποτελεσματικό οι ΗΠΑ και η Ευρώπη να ασχοληθούν με τη δημογραφική τους ενδυνάμωση, την ανάκτηση της πολιτισμικής τους αυτοπεποίθησης και την οικονομική τους ανεξαρτητοποίηση, παρά να εμπλακούν σε εγχειρήματα που θα οδηγήσουν σε παγκόσμια αστάθεια ή και ανάφλεξη με καταστροφικά αποτελέσματα για όλους, όπως διδάσκει και ο Θουκυδίδης.

Το δυνατό σημείο της Δύσης κρύβεται στην πολιτική της υπεροχή, στη δημοκρατία και στην ελευθερία. Διά της προβολής αυτών των στοιχείων (και όχι διά της βίαιης επιβολής τους όπως στην καταστροφική «αραβική άνοιξη») μπορεί να επέλθει ένα παγκόσμιο καθεστώς ισορροπίας. Και οπωσδήποτε η Δύση πρέπει να προσέξει πρώτα απ’ όλα την αυλή της, στην οποία κινούνται υπό ευνοϊκούς όρους αυταρχικά καθεστώτα, που χαίρουν αδικαιολόγητης ασυλίας, ακυρώνοντας το δυτικό παράδειγμα.

Ο Μελέτης Η. Μελετόπουλος είναι διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης. Από τις εκδόσεις Καπόν κυκλοφορεί το βιβλίο του «Παναγιώτης Κανελλόπουλος: ο πολιτικός, ο διανοούμενος και η εποχή του»

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ