Ημέρα Παρασκευή η 26η Αυγούστου και πριν από έναν ακριβώς αιώνα, το 1922. Μια Παρασκευή γεμάτη δυσοίωνα σημάδια, σε καιρούς χαλεπούς για την πατρίδα μας.

Το ιδιαίτερο βαρύ κλίμα που επικρατούσε τότε εντός αλλά και εκτός των ελληνικών συνόρων, οι δυσμενείς εξελίξεις στο πολιτικό και στρατιωτικό πεδίο, καθώς και η επαμφοτερίζουσα στάση των ευρωπαίων συμμάχων μας τις κρισιμότατες εκείνες ημέρες, ένα μόλις εικοσιτετράωρο πριν αρχίσει η εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων στη Σμύρνη, αποτυπώνονται ευκρινώς στο φύλλο του «Ελευθέρου Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει την 26η Αυγούστου 1922, πριν από εκατό ολόκληρα χρόνια.

Είναι βέβαιο ότι τα σχετικά δημοσιεύματα της εφημερίδας, που παρατίθενται στο άρθρο μας, επιτρέπουν στους ιστορικούς και στους φιλίστορες να ανασυνθέσουν με εναργή και γλαφυρό τρόπο την εικόνα εκείνης της τόσο μακρινής πλέον αλλά και τόσο κρίσιμης για τον ελληνισμό περιόδου.

Όμως, ξεχωριστή σημασία έχει κατά την άποψή μας –και γι’ αυτό κρίναμε σκόπιμη την προβολή του– το άρθρο του διευθυντή του «Ελευθέρου Βήματος», του Δημητρίου Λαμπράκη, που φιλοξενείται στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας και φέρει τον  τίτλο «Κατά πρόσωπον».

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 26.8.1922, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Σε αυτό ο Λαμπράκης αφενός μεν παραθέτει τις θέσεις του Ελευθερίου Βενιζέλου επί του Μικρασιατικού Ζητήματος –όπως αυτές είχαν καταγραφεί σε δύο υπομνήματα και μία επιστολή του–, αφετέρου δε εξαπολύει δριμύτατη επίθεση κατά του Δημητρίου Γούναρη, του «ωχρού ανθρώπου των Πατρών», όπως τον αποκαλεί μειωτικά.

Στο πρώτο –μακρό και λεπτομερές– υπόμνημά του, που είχε συνταχθεί τον Ιανουάριο του 1921 και είχε δοθεί αργότερα στη δημοσιότητα από το «Ελεύθερον Βήμα», ο Βενιζέλος καθοδηγούσε ως εξής τους διαδόχους του επί του πρακτέου:

«Αλλ’ εάν ευρισκόμην εις την θέσιν της νυν Ελληνικής Κυβερνήσεως και έβλεπα την οικονομικήν κατάστασιν εις το απροχώρητον, θα εγκατέλειπα όλα τα λοιπά εν Μικρά Ασία εδάφη όσα κατέχει σήμερον ο στρατός μας και θα περιωριζόμην εις την κατοχήν μόνον του παραχωρημένου ημίν διά της Συνθήκης των Σεβρών εδάφους, και επί πλέον της κοιλάδος του Μαιάνδρου, και εις την άμυναν του εδάφους τούτου, άμυναν ήτις δύναται να επιτευχθή διά τριών μεραρχιών δυνάμεως 43.000 ανδρών, όχι μόνον κατά την γνώμην του Ελληνικού Γενικού Επιτελείου, αλλά και κατά την γνώμην του Συμμαχικού Γενικού Επιτελείου υπό την προεδρίαν του Στρατάρχου Φος, γνώμην δοθείσαν κατά Φεβρουάριον του 1920, ότε το Ανώτατον Συμβούλιον ηθέλησε να μάθη ποία στρατιωτική δύναμις ήτο αναγκαία διά την επιβολήν των όρων της ειρήνης εις την Τουρκίαν. […] Εν τοιαύτη περιπτώσει θα ηδύνατο η Ελληνική Κυβέρνησις να προβή εις την αποστράτευσιν πασών ίσως των ηλικιών εφέδρων, ανακουφίζουσα την χώραν από τε τα οικονομικά και δημοσιονομικά βάρη, όσα συνεπάγεται η επιστράτευσις…»

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 26.8.1922, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Τόσο το ανωτέρω διάβημα του Βενιζέλου όσο και εκείνο που ακολούθησε μετά την πάροδο εξαμήνου, τον Ιούλιο του 1921, απορρίφθηκαν με περιφρόνηση από τους τότε κυβερνήτες, αναφέρει στο άρθρο του ο Δημήτριος Λαμπράκης. Ο ωχρός άνθρωπος που κυβερνούσε μετανοεμβριανώς την Ελλάδα –έτσι χαρακτηρίζει ο Λαμπράκης τον Γούναρη– αρνήθηκε δυστυχώς να λάβει υπόψη τις οδηγίες και τις συμβουλές του Βενιζέλου. Ο τελευταίος, απογοητευμένος από τη στάση των πολιτικών αντιπάλων του και απελπισμένος από τον τρόπο με τον οποίον αυτοί δήθεν εφάρμοζαν τη δική του πολιτική, έγραψε περί τα τέλη Ιουλίου του 1921 μια μακρά επιστολή που είχε ως αποδέκτη το στρατηγό Δαγκλή. Σε αυτήν ο μεγάλος κρητικός πολιτικός σημείωνε μεταξύ πολλών άλλων τα εξής:

«Πώς είνε δυνατόν να γίνεται λόγος περί συνεχίσεως της εθνικής ημών πολιτικής υπό της παρούσης Κυβερνήσεως, όταν διά της ψήφου της 1ης Νοεμβρίου και της συνεπεία ταύτης διαρρήξεως της συμμαχίας με τας Μεγάλας Δυνάμεις ανετράπη η βάσις της πολιτικής εκείνης;

Ήτο δυνατόν να διανοηθώ εγώ την διεξαγωγήν πολέμου προς την Τουρκίαν χωρίς την συμμαχίαν των Συμμάχων μας και δη εν αντιθέσει προς αυτούς; Το δυστύχημα είνε ότι ούτε οι Φιλελεύθεροι αντελήφθησαν εξ αρχής την αληθή κατάστασιν των πραγμάτων και εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η σημερινή Κυβέρνησις συνεχίζει την εθνικήν μας πολιτικήν και να υπερθεματίζουν μάλιστα εις την πολιτικήν αυτήν. Ενώ η συνέχισις αυτής είχε καταστή αδύνατος, αφού εξέλιπεν η προϋπόθεσις αυτής, η συμμαχία μας δηλαδή με τας Δυτικάς Δυνάμεις. Επομένως εις τους νυν κυβερνώντας δεν υπελείπετο άλλο παρά να επιδιώξουν συμβιβασμόν, μέλλοντα να τερματίση την εμπόλεμον κατάστασιν και να σώση ό,τι ηδύνατο να σωθή από τα αποκτήματα της πολιτικής μας.

Τοιούτος συμβιβασμός επεδιώχθη υπό της Αγγλίας εν Λονδίνω προ τεσσάρων μηνών, αλλ’ ατυχώς η Κυβέρνησις, πτοηθείσα προ της Κοινής Γνώμης, απέστερξεν αυτόν και επανέλαβε τας επιχειρήσεις, αίτινες επεδείνωσαν την θέσιν μας. Νέα ευκαιρία παρουσιάσθη διά της προσφοράς της μεσολαβήσεως των Δυνάμεων και ταύτην δυστυχώς απερρίψαμεν, ενώ δεν μας εζητείτο καν αποδοχή εις λευκόν, αφού αι Δυνάμεις ήσαν διατεθειμέναι να μας ανακοινώσουν προηγουμένως τους όρους υπό τους οποίους ανελάμβανον να μεσολαβήσουν. […]

Βεβαίως η λύσις αύτη θα ήτο απείρως κατωτέρα τής διά της Συνθήκης των Σεβρών, όχι μόνον ως εκ της τελικής εκκενώσεως της Σμύρνης υπό του Ελληνικού Στρατού, αλλά και κυριώτατα ως εκ της καταργήσεως όλων των περιορισμών ους επέβαλεν η Συνθήκη εις την στρατιωτικήν ανεξαρτησίαν της Τουρκίας και οίτινες απετέλουν την αρίστην δι’ ημάς εγγύησιν του μέλλοντος. Αλλά θ’ απετέλει δυστυχώς η λύσις αύτη το τίμημα όπερ θα επληρώναμεν διότι δεν ελάβομεν υπ’ όψιν την μετανοεμβριανήν διακοίνωσιν των Δυνάμεων. Έπρεπε δε οι υπεύθυνοι των ζημιών τούτων και της συνεπαγούσης αυτάς πολιτικής να έχουν την ειλικρίνειαν να ζητήσουν από τον Λαόν να καταβάλη το τίμημα τούτο, όσον βαρύ και αν ήτο, διά να προλάβουν τας απείρως μεγαλυτέρας ζημίας, τας οποίας θα υποστώμεν ακολουθούντες αυτοτελειακήν πολιτικήν και συνεχίζοντες τον πόλεμον με την Τουρκίαν τελείως απομεμονωμένοι. […]

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 26.8.1922, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αυτή είνε η σκοτεινή εικών την οποίαν παρουσιάζει προ των οφθαλμών μου η δημιουργηθείσα κατάστασις. […]

Το αληθές είνε ότι οι νυν κυβερνώντες συνεχίζουν τον πόλεμον παρά την απομόνωσιν της Ελλάδος, διότι θέλουν να καταπονήσουν έτι μάλλον τον Ελληνικόν Λαόν και να φέρουν αυτόν από αποτυχίας εις αποτυχίαν, εις το σημείον να ζητήση ο ίδιος μεγάλη τη φωνή την πάση θυσία τερμάτισιν του πολέμου και να θεωρήση τότε ως ευεργέτας εκείνους που θα του δώσουν την ειρήνην. Επαναλαμβάνεται δηλονότι ό,τι κατά το 1915-1916, ότε η επιστράτευσις διετηρήθη επί δεκάμηνον, όχι διά τα συμφέροντα της Ελλάδος, αλλά δια να καταπονηθή η εθνική ψυχή».

Στο τέλος του εκτενούς άρθρου του ο Λαμπράκης εκθέτει τις προσωπικές του απόψεις για την επικείμενη Μικρασιατική Τραγωδία με ξεκάθαρο τρόπο, αναφέροντας μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:

«Προς τον Ελληνικόν Λαόν, όστις αντιμετώπισεν εμβρόντητος τα τρομερά γεγονότα της Μικράς Ασίας, υπενθυμίζομεν απλώς τας υποδείξεις του Βενιζέλου, τους δισταγμούς, τας αμφιβολίας, τους φόβους του, φόβους διά τους οποίους μας έδιδεν απάντησιν ο καγχασμός των κυβερνητών και των φίλων των, οι οποίοι –δυστυχώς διά την Ελλάδα– απεδείχθησαν ως κατώτεροι και των μάλλον απαισιόδοξων προβλέψεων.

Εις την ώραν των συμφορών, όταν οι κυβερνώντες τολμούν ακόμη να ομιλούν περί πολιτικού «θάρρους», ημείς τους ρίπτομεν κατά πρόσωπον τ’ αναδημοσιευόμενα αποσπάσματα διά να τους εξαναγκάσωμεν να συνέλθουν, διά να τους εξαναγκάσωμεν να πεισθούν ότι δεν θα λησμονήση το έργον των ο Λαός, τον οποίον σήμερον απειλούν, αφού τον έφεραν πρώτον από αποτυχίας εις αποτυχίαν, αφού τον κατεπόνησαν και τον απεμύζησαν, αφού τον εξήντλησαν και τον κατέστρεψαν, αφού έσυραν εις τους Ασιατικούς κάμπους την τιμήν της Ελλάδος και την εγκατέλειψαν έπειτα εκεί, διά να την ποδοπατή ο Κεμάλ.

Ο ωχρός άνθρωπος των Πατρών συνεπλήρωσεν επί τέλους το διαβολικώτερον έργον του. Δύναται να ορθώση ευθυτενέστερον το ανάστημά του, και να σταθή εις αγαλματώδη εμφάνισιν. Και αν η Ελλάς παραγνωρίζη τας λαμπροτέρας υπηρεσίας του, όμως ποτέ η Τουρκία, η καταρρεύσασα Τουρκία του Βενιζέλου, εις την οποίαν αυτός έδωκε νέαν ζωήν και νέον σφρίγος, ποτέ η αναζήσασα Τουρκία του κ. Γούναρη, δεν είνε δυνατόν να λησμονήση πόσον μεγάλη είνε η οφειλή της και πόσον άπειρος η ευγνωμοσύνη της προς τον ωχρόν άνθρωπον των Πατρών, ο οποίος δεν αισθάνεται την ανάγκην, ουδέ ενώπιον της μεγαλυτέρας εθνικής καταισχύνης, να κρύψη το πρόσωπόν του, ούτε ν’ αποσυρθή εις τα ημίφωτα έστω κάποιας σκιάς, διά ν’ αφήση επί τέλους ελεύθερον το Έθνος να εύρη μόνον του έναν δρόμον. Τον δρόμον της σωτηρίας…»

Headlines