Ρούλα Πατεράκη: «Μέχρι να κλείσω τα μάτια θα παλεύω με την ενοχή»

«Θα γίνει ανταλλαγή;» είναι το έργο που προτείνατε για την Αρχαία Ολυμπία στο πλαίσιο του «Ολη η Ελλάδα ένας πολιτισμός» και τη Μονή Δαφνίου, 14, 15, 16 Σεπτεμβρίου. Γιατί σας απασχόλησε αυτό το θέμα;

Είναι ένα απότοκο που έχω για τη Μεγάλη Ιδέα. Αυτό το οποίο έφτιαξα είναι μια φανταστική τοπογραφία στην Αρχαία Ολυμπία το 2022, όπου οκτώ άνθρωποι φτάνουν από το 1922. Είναι επτά γυναίκες με πολύ ωραίες τουαλέτες, που φτάνουν μέσα στη νύχτα – πάντα είναι νύχτα – σ’ ένα μέρος, και ένας άντρας. Πρόκειται για έναν στρατιώτη που το έσκασε από τη μάχη στο Αφιόν Καραχισάρ. Είναι ένας αποστάτης, ένας προδότης γιατί δεν πολέμησε. Ολα αυτά τα πρόσωπα δεν δίνουν πιστοποιητικά αναγνώρισης. Ο καθένας μιλάει για την εμπειρία του από τη στιγμή που μπαίνουν οι Τούρκοι στη Σμύρνη. Αλλοι αποδέχονται την ανταλλαγή, άλλοι θεωρούν ότι δεν έγινε ποτέ και γίνονται διαμάχες μεταξύ τους. Δημιούργησε έναν κραδασμό στο κοινό. Μ’ ενδιαφέρει οι θεατές να συγκλονίζονται είτε θετικά είτε αρνητικά. Δημιουργείται μια ενέργεια η οποία διαφοροποιεί τα πράγματα. Μ’ αρέσει το ότι ή δημιουργούνται μεγάλες αντιπαραθέσεις ή το αφήνει σιωπηλό. Προτιμώ τη σιωπή του κοινού γιατί για μένα είναι η μεγαλύτερη κραυγή.

Σας απασχολεί η Ιστορία;

Περισσότερο η Φυσική και τα Μαθηματικά. Αλλά, ναι, βεβαίως με απασχολεί η Ιστορία γιατί είναι η δουλειά μου τέτοια. Είχα κάνει και τον «Πελοποννησιακό Πόλεμο», το πρώτο μέρος, για το Φεστιβάλ Αθηνών επί Λούκου.

Η αγάπη σας για τη μόρφωση και τη μάθηση σε μεγάλο βαθμό οφείλεται και στο γεγονός ότι ανατραφήκατε σε ένα σπίτι που διέθετε οικονομική ευμάρεια.

Σε ένα σπίτι τρίπατο, δέκα δωματίων, με κελάρια, κήπο και υπηρέτρια, σαν αυτά που βρίσκεις στις περιγραφές των βιβλίων της Τζέιν Οστεν. Σε ένα τέτοιο μεγάλωσα. Σε αυτό το σπίτι υπήρχε βεβαίως μια ιεραρχία, ένας σεβασμός.

Πώς αποτυπώνονταν εκείνη την εποχή η ιεραρχία και ο σεβασμός, στα οποία αναφέρεστε;

Σε αυτές τις οικογένειες που είναι πατριαρχικομητρικές…

Πατριαρχική ή μητριαρχική;

Δεν κατάλαβα ποτέ αν ήταν πατριαρχική ή μητριαρχική, γι’ αυτό αναφέρθηκα και στα δύο. Νομίζω, επειδή ήταν δημοκρατικοί άνθρωποι, ήταν πολύ καλό ζευγάρι. Βαθιά ερωτικό ζευγάρι μέχρι το τέλος.

Οι γονείς σας ήταν μορφωμένοι, παρ’ όλα αυτά μου κάνει εντύπωση πως τη δεκαετία του ’50 δέχτηκαν, ή μάλλον σας προέτρεψαν, να ασχοληθείτε με το θέατρο.

Ηταν μορφωμένοι άνθρωποι, αλλά και φιλόδοξοι, ιδιαίτερα ο πατέρας μου.

Το διακρίνατε από τότε ή το διαπιστώσατε αργότερα;

Από τότε, διότι πήγαινε στο εξωτερικό και σπούδαζε συνεχώς. Κι εμείς τότε κάναμε ταξίδια στο Λονδίνο για να τον επισκεφτούμε.

Μεγαλώσατε με ανέσεις, με ταξίδια, σε μια εποχή που δεν υπήρχε ιδιαίτερη άνεση. Στα πούπουλα, θα λέγαμε.

Στα πούπουλα και στα αγκάθια. Διότι αυτές οι οικογένειες δεν δίνουν μεγάλη ελευθερία στα παιδιά τους. Θέλουν να πρωτεύουν. Το να είσαι πρώτος απαιτεί πάρα πολύ μεγάλο κόπο, υπάρχει τρομακτική καταπίεση και σου δημιουργούνται πάρα πολλά κόμπλεξ και ενοχές. Γιατί αν δεν πρωτεύσεις γίνεσαι ενοχικός. Ηταν ζητούμενο να επιτευχθεί ο στόχος της πρωτιάς αφού υπήρχαν εκείνοι οι γονείς που μπορούσαν να πληρώσουν αδρά, που ήταν πάντα τόσο καλοί μαζί σου, που δεν σήκωναν το χέρι να σε χτυπήσουν – όπως ήταν συνηθισμένο εκείνη την εποχή. Μπορεί βέβαια να σου έριχναν ένα βλέμμα και αυτό το βλέμμα να ήταν διαλυτικό. Επίσης μπορεί να σώπαιναν για το κακό που έκανες κι αυτή η σιωπή να ήταν τρομακτική. Είναι άβυσσος η σιωπή της απόρριψης σε μικρό παιδί. Αυτό ήταν το χειρότερο αγκάθι. Νομίζω ότι οι γονείς μου καλλιέργησαν και σε εμένα και στην αδελφή μου το κομμάτι των ενοχών.

Παλεύετε ακόμη με αυτό;

Πάντα και μέχρι να κλείσω τα μάτια μου θα παλεύω με την ενοχή. Πάντα υπολείπεται να κάνω κάτι που δεν το κάνω. Σαν να είναι όλα ανολοκλήρωτα. Αισθάνομαι ότι σε ορισμένα πράγματα ξεγέλασα την οικογένεια. Εχω πει πάρα πολλά ψέματα σε οικογενειακό επίπεδο.

Το μεγαλύτερο που έχετε πει;

Δεν το ξέρω, ήταν τόσο πολλά. Προσπαθούσα να έχω μια συγκεκριμένη εικόνα προς τους γονείς μου, ενώ στην πραγματικότητα ήμουν κάτι άλλο. Δεν ήμουν αυτό που λένε ο εαυτός μου. Γι’ αυτό δεν γνωρίζω τον εαυτό μου ακόμα. Από την αρχή ασχολήθηκα με ρόλους, οπότε μη με ρωτήσετε ποια είμαι εγώ. Είμαι ο εκάστοτε ρόλος μου.

Πότε αισθανθήκατε την επιθυμία να εκφραστείτε και ως σκηνοθέτρια;

Σκηνοθέτρια έγινα περισσότερο για να δημιουργώ ηθοποιούς, να παίζω μαζί τους. Ηθελα να έχουμε ενιαίους κώδικες, ενιαία γλώσσα υποκριτικής, που το είχα μάθει από τον δάσκαλό μου, τον Κυριαζή Χαρατσάρη. Αυτός με προέτρεψε να δημιουργήσω κάτι πιο προσωπικό για να μπορώ να υπάρξω καλλιτεχνικά, πιο αυτόνομα. Ετσι δημιούργησα μια δραματική σχολή στη Θεσσαλονίκη και μετά έναν επαγγελματικό θίασο. Αλλά αυτά τα σχέδια ήταν πάρα πολύ φιλόδοξα και δαπανηρά. Εχασα σχεδόν όλα μου τα χρήματα διότι τα πλήρωνα όλα από την τσέπη μου.

Πόσο σας κόστισε δηλαδή;

Κάποια διαμερίσματα, κάποιες μετοχές. Τα συντηρούσα επί επτά χρόνια, σε μια πόλη όπως η Θεσσαλονίκη που δεν ήταν πάρα πολύ φιλική προς το θέατρο ή τουλάχιστον προς το θέατρο που έκανα εγώ. Είχα κάποιους φανατικούς οπαδούς και πάντα φανατικούς εχθρούς. Ενα θέατρο που ήταν αυτόνομο, αυτοχρηματοδοτούμενο, χωρίς καμία υποστήριξη. Ηταν μακριά από επιχορηγήσεις και οποιαδήποτε άλλη οικονομική ενίσχυση. Εκανα αιτήσεις, αλλά τις απέρριπταν.

Ποιοι ήταν οι λόγοι;

Ισως εξαιτίας μιας προσωπικής απομόνωσης. Δεν ήμουν πολύ επικοινωνιακή, κάτι που ζητάει το θέαμα. Δεν είχα γνωριμίες και δεν ζητούσα βοήθεια από πουθενά. Είχα χρήματα, είχα προσωπική περιουσία και τη διέθεσα στο θέατρο. Ετσι, σιγά σιγά εξανεμίστηκε και αναγκάστηκα να φύγω από τη Θεσσαλονίκη και να κατέβω στην Αθήνα για να μπω σε αυτό που λέμε επάγγελμα. Σαφώς το έκανα καλύτερα παλαιότερα. Ετσι ξεκίνησα να εργάζομαι σε δουλειές άλλων ή να παίρνω κάποια επιχορήγηση για να κάνω κάτι δικό μου. Αρχισα να κάνω συμβιβασμούς, να βάζω νερό στο κρασί μου.

Με ποια δουλειά το αισθανθήκατε πιο έντονα όλο αυτό που μου περιγράφετε;

Με όλες, γιατί δεν ήταν δικές μου. Αλλά δεν ήξερα να κάνω άλλη δουλειά.

Αφού δεν σας έκανε ευτυχισμένη το θέατρο, γιατί συνεχίσατε να βρίσκεστε σε αυτό;

Γιατί; Είχα μάθει σε μικρή ηλικία ότι οτιδήποτε ήθελα να κάνω έπρεπε να το κατορθώνω. Αυτό το έμαθα από το σπίτι μου. Η επιτυχία μου δηλαδή έπρεπε να επιτευχθεί από νωρίς. Και αυτό συνέβη στο θέατρο, στο οποίο, όπως έχω πει πολλές φορές, οι γονείς μου με ενθάρρυναν από την ηλικία των οκτώ ετών. Δεν σημαίνει ότι δεν αγαπώ το θέατρο. Απλώς δεν είναι το μόνο που αγαπώ. Αν ξεκινούσα πάλι από την αρχή, δεν είναι βέβαιο ότι θα επέλεγα το θέατρο.

Τι θα επιλέγατε;

Πολλά πράγματα. Διαβάζω αστροφυσική, ιστορία, γεωλογία, φυτολογία. Σίγουρα το επάγγελμά μου δεν με κάνει απόλυτα ευτυχισμένη.

Πότε νιώσατε ότι δεν είναι ο χώρος που ονειρευτήκατε;

Ολα τα αντικείμενα εργασίας είναι πάρα πολύ ωραία. Αν και ήμουν τελείως απροετοίμαστη για κάποια πράγματα που μου συνέβησαν, δεν αισθάνθηκα περίεργα. Δούλεψα με χαρακτήρες που σίγουρα δεν θα ήταν επιλογή μου. Εδώ βρίσκονται οι συμβιβασμοί στους οποίους αναφέρθηκα. Το αντικείμενο του θεάτρου ήταν ωραίο, αλλά είναι διαφορετικό από το εφαρμοσμένο θέατρο. Για να το πω απλά. Αν είχα ανακαλύψει νωρίτερα αυτά που μου αρέσουν, όπως ανακάλυψαν οι άλλοι σ’ εμένα την ικανότητά μου για το θέατρο – όταν ήμουν παιδί -, πιθανόν να είχα τελείως διαφορετικό δρόμο. Σίγουρα θα ήμουν προς τη θετική κατεύθυνση. Μόνο εκείνη την επταετία που ήμουν στη Θεσσαλονίκη και έκανα το θέατρο που ήθελα, ήταν γεμάτα χρόνια και απόλυτα. Σε όλη την κατοπινή πορεία μου δεν αισθάνθηκα ποτέ όπως τότε.

Μετανιώσατε για τα χρήματα που επενδύσατε στο θέατρο;

Βέβαια μετάνιωσα. Αν ήμουν μεγαλύτερη και είχα μυαλό στο κεφάλι μου, δεν θα έκανα αυτά τα κουβαρνταλίκια. Δεν θα έδινα ούτε μία δραχμή στο θέατρο. Ολοι είχαν τρόπους να παίρνουν χρήματα, εγώ από την άλλη είχα μόνο τρόπους να δίνω.