Ίνγκριντ Μπέργκμαν: «Από αγία έγινα πόρνη και πάλι αγία, όλα σε μια ζωή»

Το αξιόλογο ντοκιμαντέρ του Stig Björkman το 2015, «Ingrid Bergman: In Her Own Words», είναι μια από τις πιο ασυνήθιστες ταινίες που έχουν γυριστεί ποτέ για μια τόσο μεγάλη σταρ του Χόλιγουντ. Πρόκειται για την ιστορία της θρυλικής Σουηδέζας ηθοποιού, η οποία κέρδισε τρία Όσκαρ, έπαιξε σε πέντε γλώσσες, πρωταγωνίστησε σε ταινίες έξι δεκαετιών και έξι χωρών, σφυρηλάτησε μία σοβαρή καριέρα στο θέατρο, κατέκτησε την τηλεόραση, παντρεύτηκε τρεις φορές, επιβίωσε από ένα σκάνδαλο και απέκτησε τέσσερα παιδιά.

Το κοινό βλέπει αποσπάσματα από τις πολλές συνεντεύξεις που έδωσε η ίδια, αλλά βλέπει επίσης τον προσωπικό της κόσμο μέσα από τις φιλμ που γύρισε η Μπέργκμαν σε όλη της τη ζωή, με τη δική της κάμερα. «Πάντα φύλαγα τα πάντα … . Έτσι θα έχω πάντα μαζί μου τις αναμνήσεις μου, έλεγε.

Κατά τη διάρκεια τεσσάρων δεκαετιών, μετακόμισε από τη Σουηδία στη Γερμανία στην Αμερική (στο Ρότσεστερ της Νέας Υόρκης και στο Χόλιγουντ) στην Ιταλία στη Γαλλία, πάλι στη Σουηδία, και στη συνέχεια στην Αγγλία, παίρνοντας πάντα μαζί της τους θησαυρούς της. Ήταν μια επαγγελματίας περιπλανώμενη, αλλά μια περιπλανώμενη με αποσκευές. Και οι αποσκευές της δεν ήταν κοσμήματα, ρούχα και γούνες -τα συνήθη παρελκόμενα των σταρ- αλλά οι συναισθηματικές αποσκευές της μνήμης: μικρά δώρα, γράμματα, φωτογραφίες, αναμνήσεις, σχολικά έγγραφα, τούφες μαλλιών, κάρτες του Αγίου Βαλεντίνου. Το πραγματικό της σπίτι δεν ήταν ποτέ γεωγραφικό- ήταν αρχειακό. Κρατούσε τα πράγματα κοντά της επειδή δεν μπορούσε πάντα να κρατάει τους ανθρώπους κοντά της.

• Διαβάστε ακόμα: Η μαγεία της «Καζαμπλάνκα» 75 χρόνια μετά

Η δημόσια Ίνγκριντ Μπέργκμαν είναι, για τους περισσότερους θεατές, μια οικεία εικόνα. Στην οθόνη, την θυμόμαστε σε εμβληματικές στιγμές όπως εκείνη στην Καζαμπλάνκα (1942), όπου λέει απαλά στον Ντούλεϊ Γουίλσον «Παίξε, Σαμ. Παίξε το ‘As Time Goes By’». Και οι θεατές θυμούνται την απλοϊκή (για τα δεδομένα του Χόλιγουντ), παρθενική ομορφιά και την τρυφερή της δύναμη ως καλόγρια στο The Bells of St. Mary’s (1945), έναν ρόλο που όσοι τον είδαν τότε τον ταύτισαν μαζί της σε τέτοιο βαθμό ώστε σκανδαλίστηκαν λίγα χρόνια μετά την αποκάλυψη μιας εξωσυζυγικής, ερωτικής σχέσης με τον Ιταλό νεορεαλιστή σκηνοθέτη Ρομπέρτο Ροσελίνι. Αξιομνημόνευτο είναι επίσης το συγκινητικό πορτρέτο μιας νεαρής νύφης που χειραγωγείται προς την τρέλα από έναν αδίστακτο σύζυγο στο Gaslight του 1944, και η χωρίς ανάσα σκηνή της με τον Κάρι Γκραντ στην οποία φιλιούνται καθώς κινούνται μέσα στο χώρο ακολουθούμενοι από μια ηδονοβλεπτική κάμερα στο Notorious του 1946.

«Πάντα ήξερα ότι θα γινόμουν διάσημη», είπε κάποτε η Μπέργκμαν στην κόρη της Ιζαμπέλα Ροσελίνι.

Το ότι η Ίνγκριντ Μπέργκμαν ήταν και είναι σταρ δεν είναι ακριβώς κάτι καινούργιο. Αυτό που αποκαλύπτει το ντοκιμαντέρ, In Her Own Words, είναι η Ίνγκριντ Μπέργκμαν ως ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της γυναίκας του εικοστού αιώνα. Προσωποποίησε τη γυναίκα που θέλει και χρειάζεται την αγάπη, θέλει και χρειάζεται τα παιδιά, θα ακολουθήσει την καρδιά της ακόμη και σε αμφίβολες αποφάσεις και θέλει και χρειάζεται αδιαμαρτύρητα μια σημαντική δουλειά που έχει σημασία για εκείνη, μια δική της καριέρα. Στην εποχή της δεν την αντιλαμβάνονταν έτσι, αλλά το ντοκιμαντέρ δείχνει ξεκάθαρα τις προσπάθειές της να ενσωματώσει αυτά τα συχνά ασύμβατα στοιχεία, τους ρόλους που ανέλαβε χωρίς ενοχές. «Από αγία έγινα πόρνη και πάλι αγία, όλα σε μια ζωή», είπε κάποτε παρόλο που η ζωή της σπάνια προβάλλεται ως παράδειγμα φεμινιστικού αγώνα.

Η καριέρα της Μπέργκμαν θα μπορούσε εύκολα να έχει πεθάνει πολλές φορές για πολλούς λόγους. Πήρε καταστροφικές αποφάσεις -αφήνοντας πίσω την ευρωπαϊκή της επιτυχία για να ρισκάρει στο Χόλιγουντ- παραδόθηκε στον αυστηρό έλεγχο του παραγωγού και σεναριογράφου David O. Selznick, ο οποίος την «νοίκιασε» σε άλλους κινηματογραφιστές- εγκατέλειψε μια σημαντική αμερικανική καριέρα στον mainstream κινηματογράφο όταν ερωτεύτηκε τον Ροσελίνι (δέχτηκε δημόσια καταγγελία από το Κογκρέσο για την απόφασή της αυτή)- οποιαδήποτε από τις αποφάσεις αυτές θα είχε συνθλίψει ένα μικρότερο ταλέντο.

Η ιστορία των πρώτων χρόνων της Μπέργκμαν είναι μια ιστορία απώλειας. Ήταν μοναχοπαίδι και η μητέρα της πέθανε όταν ήταν δύο ετών. Ανατράφηκε από τον πατέρα της, μια αγαπημένη παρουσία στη ζωή της, αλλά έζησε την απουσία του θανάτου του σε ηλικία δεκατριών ετών και τον θάνατο της ανύπαντρης αδελφής του, που είχε γίνει η υποκατάστατη μητέρα της, μόλις έξι μήνες αργότερα. Πριν καν γίνει έφηβη, η Μπέργκμαν έμεινε μόνη της. Βρήκε παρηγοριά στη δουλειά της στο σουηδικό θέατρο και στις αναμνήσεις της.

Το ντοκιμαντέρ δείχνει την Μπέργκμαν ως πρωταγωνίστρια της δικής της ζωής, αυτής που έγραψαν οι αναμνήσεις της. Αυτές οι αναμνήσεις βρίσκονται στη συλλογή Ingrid Bergman στο πανεπιστήμιο Wesleyan- ανάμεσά τους υπάρχουν φωτογραφίες και των τεσσάρων παιδιών της, το «πρώτο της νυφικό» και το σημείωμα που είχε καρφιτσώσει σε αυτό, υπογεγραμμένα βιβλία από φίλους όπως ο Ernest Hemingway – οτιδήποτε την στήριξε και αναδημιούργησε ένα μόνιμο σπίτι γι’ αυτήν στο μυαλό της. Το αρχείο της είναι μια πλήρης καταγραφή της ζωής της. Έχει τα επαγγελματικά της βραβεία, τις φωτογραφίες του Cecil Beaton και τα φορέματά του Dior. Διατηρούσε αλληλογραφία με τρεις γυναίκες που τη στήριξαν και την επηρέασαν: Τη Ρουθ Ρόμπερτς, τη δασκάλα της στην αγγλική γλώσσα στο Χόλιγουντ- την Κέι Μπράουν, την οξυδερκή βοηθό του Σέλζνικ, που την καθοδήγησε τις πρώτες μέρες της στο Λος Άντζελες- και την Αϊρίν Σέλζνικ, την αξιόλογη κόρη του Λούις Μ. Μάγιερ (επικεφαλής της MGM) και σύζυγο του Σέλζνικ, που η ίδια έγινε σημαντική θεατρική παραγωγός στο Μπρόντγουεϊ.

Στη συλλογή της ένα σημείωμα περιλαμβάνει τις σιωπηρές επικρίσεις για την εξωτερική της εμφάνιση. Το παντελόνι της πρέπει να είναι σωστά ραμμένο, ώστε να μη φαίνεται πολύ βαρύ στους γοφούς. Πρέπει να φοράει ζώνη και παπούτσια με χαμηλό τακούνι. Κανείς δεν πρέπει να αγγίζει τα φρύδια της. Πρέπει να χρησιμοποιεί κραγιόν, να μη φοράει περούκα και να φροντίζει να ευνοεί την καλύτερη πλευρά του προσώπου της κ.λπ. Με ημερομηνία 28 Ιουλίου 1942, αυτό το μακροσκελές σημείωμα αποτελεί απόδειξη του ελέγχου στον οποίο θα υποβαλλόταν ακόμη και μια τόσο όμορφη γυναίκα όπως η Μπέργκμαν για την κάμερα του Χόλιγουντ.

Ο πατέρας της Μπέργκμαν, ο μόνος γονιός που γνώρισε ποτέ, ήταν φωτογράφος. Ως αποτέλεσμα, κανένας σταρ του κινηματογράφου δεν έχει μια πιο ολοκληρωμένη καταγραφή του πώς έμοιαζε από τη γέννησή του και μετά από την Μπέργκμαν. Ο πατέρας της τη φωτογράφιζε διαρκώς. Αφού ο πατέρας της έφυγε, η κάμερα παρέμεινε. Η Μπέργκμαν συνέχισε να σχετίζεται με το αντικείμενο που γνώρισε για πρώτη φορά ως αγάπη. (Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ερωτεύτηκε έναν διάσημο φωτογράφο, τον Ρόμπερτ Κάπα, και στη συνέχεια το έσκασε με έναν επιτυχημένο κινηματογραφιστή). Τελικά, πήρε και η ίδια τη φωτογραφική μηχανή για να φωτογραφίσει τα ίδια της τα παιδιά, αφού αυτός ήταν ο πρωταρχικός ορισμός της για τη γονεϊκότητα. Κράτησε όλα τα φωτογραφικά αρχεία της ζωής της που είχε κάνει ο πατέρας της και τα συμπλήρωνε. Φύλαγε φωτογραφίες από τις ταινίες της και έβγαζε τις δικές της φωτογραφίες στα γυρίσματα και στο σπίτι. Οι οικιακές ταινίες 8 mm και 16 mm της Μπέργκμαν είναι ιδιαίτερα εκπληκτικές.

Οι μη προβαρισμένες εικόνες ως βιογραφία είναι σπάνιες για τους θρύλους. Το ντοκιμαντέρ In Her Own Words είναι γεμάτο από αυτές. Στην ταινία παρουσιάζονται τα τέσσερα παιδιά της Μπέργκμαν. Όμορφα, ταλαντούχα, έξυπνα, χαρούμενα, φιλικά μεταξύ τους, τρυφερά και με κατανόηση, η Pia Lindström, η Isabella Rossellini και η Ingrid Rossellini (τα δίδυμα της) και ο Roberto Rossellini αποτελούν σημαντικό μέρος της κληρονομιάς της. Οι αναμνήσεις τους από τη διάσημη μητέρα τους είναι κάπως γλυκόπικρες, καθώς, όπως όλα τα παιδιά διασημοτήτων, μοιράζονταν πάντα έναν γονέα με τον κόσμο. Η Lindström λέει ευθέως ότι όταν η μητέρα της έφυγε για την Ιταλία, «μου είπαν ότι δεν θα επέστρεφε στο σπίτι». Δεν ήταν η πρώτη φορά που την άφηνε πίσω η μητέρα της. Όταν η καριέρα της στο Χόλιγουντ άρχισε να απογειώνεται, η Μπέργκμαν, αφού δεν είχε δει την κόρη της για έξι μήνες, είπε: «Δεν έχω χρόνο να πάω σπίτι … . Αλλά κανείς δεν μπορεί να τα έχει όλα». Τα τρία παιδιά της ερωτώνται στην ταινία ποιο θα χαρακτήριζαν το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της μητέρας τους. «Ενέργεια», λέει η Ίνγκριντ. «Σιωπηλό θάρρος», λέει ο Ρομπέρτο. Αλλά είναι η Ιζαμπέλα, το μόνο από τα παιδιά της μητέρας της που ακολούθησε σοβαρά καριέρα ηθοποιού, που καταλαβαίνει την πιο σημαντική πτυχή της προσωπικότητας της Μπέργκμαν, λέει «γοητεία«. Τα ενήλικα παιδιά της Μπέργκμαν έχουν αποδεχτεί τη θέση τους στη ζωή της με χάρη και γενναιοδωρία. «Ήμουν σαν φίλη για τα παιδιά μου», λέει η Μπέργκμαν.

Το ντοκιμαντέρ In Her Own Words αφήνει το κοινό να ακούσει τα λόγια της Μπέργκμαν. Από τα ημερολόγια και τα αυτοβιογραφικά της κείμενα βγαίνουν αποκαλυπτικές και ψυχρά ειλικρινείς εκτιμήσεις για το πόσα σήμαινε για εκείνη η υποκριτική. «Λατρεύω την ελευθερία που νιώθω μπροστά στην κάμερα. Ανήκω σε αυτόν τον φανταστικό κόσμο. Αν μου έπαιρνες την υποκριτική, θα σταματούσα να αναπνέω». Αναδύεται η ιδιότροπη φύση της. Αγαπάει τη Σουηδία, αλλά είναι «πολύ μακριά και πολύ μικρή χώρα» για την επιτυχία που θέλει. «Δεν θα σε αφήσω ποτέ», λέει στον πρώτο της σύζυγο, τον Petter Lindström, αλλά σύντομα του λέει ότι δεν έχει χρόνο να επιστρέψει στο σπίτι, και μετά πάει σε έναν νέο άντρα, τον Κάπα. «Ερωτεύτηκα!» παραδέχεται με χαρά. Είναι ειλικρινής με τον εαυτό της. «Το όνομά μου σε μεγάλα φώτα νέον ήταν το όνειρό μου από μικρή. Το όνομά μου μεγαλύτερο από το όνομα οποιουδήποτε άλλου. Δεν απαιτώ πολλά. Απλά θέλω τα πάντα!».

H Ίνγκριντ Μπέργκμαν γεννήθηκε στις 29  Αυγούστου του 1915 και πέθανε στις 29 Αυγούστου του 1982.