Γκορμπατσόφ: Πώς ο θάνατός του θα γίνει «όπλο» του Πούτιν

Την εκτίμηση ότι ο Βλαντίμιρ Πούτιν θα επιδιώξει να εκμεταλλευτεί τον θάνατο του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ κάνει η αρθρογράφος του Bloomberg, Κλάρα Φερέιρα Μάρκες.

Η αρθρογράφος σημειώνει αρχικά στο κείμενό της ότι ο Γκορμπατσόφ ήλπιζε για τα καλύτερα, αλλά κατέληξε με τα χειρότερα. Η κληρονομιά του τελευταίου σοβιετικού ηγέτη, ο οποίος πέθανε στις 30 Αυγούστου σε ηλικία 91 ετών, ακυρώθηκε σε μεγάλο βαθμό από τις δύο δεκαετίες με τον Βλαντίμιρ Πούτιν, υποστηρίζει η Μάρκες. Τώρα, ένας εξοντωτικός πόλεμος στην Ουκρανία είναι το ζοφερό και αιματηρό ρέκβιεμ του, γράφει χαρακτηριστικά.

• Διαβάστε επίσης: «Η κηλίδα του κόκκινου κρασιού»: Τι ήταν το σημάδι στο μέτωπο του Γκορμπατσόφ;

«Αποστροφή προς τη βία»

Ο Γκορμπατσόφ είχε μια αποστροφή προς τη βία, σημειώνει η Μάρκες, μια επιθυμία να εργαστεί εντός του συστήματος, μια περιέργεια για τη Δύση που γεννήθηκε από τα κρατικά χρηματοδοτούμενα ταξίδια στο εξωτερικό και υψηλά ιδανικά.

Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τις κακοσχεδιασμένες οικονομικές μεταρρυθμίσεις, οδήγησαν τελικά στην πτώση του. Όταν ο Γκορμπατσόφ εγκατέλειψε την εξουσία το 1991, κάλεσε τους Ρώσους να διατηρήσουν τις δημοκρατικές ελευθερίες που είχε εισαγάγει. Αλλά το χάος που άφησε στο πέρασμά του, επέτρεψε αντ’ αυτού να ριζώσει μια κλεπτοκρατία, η οποία τώρα θα χρησιμοποιήσει ως όπλο τον θάνατό του, πιστεύει η Μάρκες.

Ο Γκορμπατσόφ, ένας πολύπλοκος και άνθρωπος με ελαττώματα, αποτελούσε εδώ και καιρό κάτι σαν πολιτικό τεστ Ρόρσαχ (σ.σ. πρόκειται για ψυχολογικό τεστ), σημειώνει η αρθρογράφος του Bloomberg. Για πολλούς, ιδίως εκτός Ρωσίας, είναι ο μεταρρυθμιστής με τον οποίο η Δύση βρήκε ότι μπορούσε να «συνεργαστεί», σύμφωνα με τη φράση της Βρετανίδας πρωθυπουργού Μάργκαρετ Θάτσερ, ο πολιτικός άνδρας που έθεσε τέρμα στον Ψυχρό Πόλεμο.

Λίγοι περίμεναν αυτή την τροπή των γεγονότων όταν ανέβηκε στην εξουσία το 1985, σε νεανική ηλικία 54 ετών, ήταν ένας άνθρωπος του κόμματος που αποδείχθηκε ότι έμοιαζε περισσότερο με δυτικό πολιτικό από οποιαδήποτε από τις γκρίζες φιγούρες που προηγήθηκαν, τονίζει η Μάρκες.

Για πολλούς στα πρώην σοβιετοκρατούμενα κράτη, ήταν ο ηγέτης που επέτρεψε στην ιστορία σε δραματική κλίμακα να συμβεί ειρηνικά. Κατέρριψε το Τείχος.

Η άποψη του Πούτιν για τον Γκορμπατσόφ

Κι, όμως, για τους σκληροπυρηνικούς και όσους συνδέονται με τις υπηρεσίες ασφαλείας, όπως ήταν και παραμένει ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν, ο Γκορμπατσόφ ήταν ο άνθρωπος που ήταν υπεύθυνος για την απώλεια μιας αυτοκρατορίας. Έφερε εθνική ταπείνωση σε ένα μεγάλο έθνος και προκάλεσε αυτό που ο σημερινός ένοικος του Κρεμλίνου περιέγραψε κάποτε ως «τη μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του αιώνα». Τη διάλυση της «ιστορικής Ρωσίας» αφήνοντας εκατομμύρια Ρώσων σε νέα ανεξάρτητα κράτη. «Ό, τι είχε οικοδομηθεί επί 1.000 χρόνια χάθηκε σε μεγάλο βαθμό», δήλωσε ο Πούτιν σε ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε πέρυσι.

Ο Πούτιν είδε αδυναμία

Λίγα επεισόδια είναι τόσο σημαντικά για την κατανόηση του πολιτικού οράματος του Πούτιν – και του σημερινού κατακτητικού του πολέμου στην Ουκρανία – όσο αυτή η κατάρρευση, και την εμπειρία του από αυτή την κατάρρευση ως νεαρός πράκτορας της KGB στη Δρέσδη, υπογραμμίζει η Μάρκες. Άλλοι μπορεί να είδαν την προοπτική της ελευθερίας κατά τα χρόνια της περεστρόικα, ο Πούτιν είδε την αδυναμία. «Είχα τότε την αίσθηση ότι η χώρα δεν υπήρχε πια», έγραψε αργότερα, θυμίζει η Μάρκες. «Ότι είχε εξαφανιστεί».

Όλα αυτά αφήνουν το Κρεμλίνο σε μια δύσκολη θέση όσον αφορά το θάνατο του Γκορμπατσόφ. Είναι μια υπενθύμιση αυτής της ταπείνωσης και της καταρράκωσης που οδήγησε στην οικονομικά απελπισμένη, αναξιοπρεπή δεκαετία του 1990. Ακόμη χειρότερα, το όνομά του έχει αμυδρά απομεινάρια μιας στιγμής που υπήρχαν ελπίδες για ελευθερία, άνοιγμα και μεταρρυθμίσεις.

Αν και λίγοι άκουσαν μέχρι το τέλος, ο πρώην σοβιετικός ηγέτης ήταν ενοχλητικά δυνατός στην κριτική του για τη σκλήρυνση της επιρροής του Κρεμλίνου, η οποία, όπως υποστήριξε, είχε αυξανόμενο κόστος. Επισήμανε το 2017 ότι η Ρωσία δεν μπορούσε να διορθώσει τη στασιμότητα χωρίς αλλαγή κυβέρνησης. Οι μεταρρυθμιστικές πολιτικές του για την περεστρόικα, έγραψε πέρυσι σε ένα αναστοχαστικό δοκίμιο, ήταν ένα ανθρωπιστικό σχέδιο που στηριζόταν στην ατομική πρωτοβουλία και διέκοπτε την απολυταρχία. «Αυτό είναι που κάνει την περεστρόικα επίκαιρη σήμερα – οποιαδήποτε άλλη επιλογή μπορεί να οδηγήσει τη χώρα μας μόνο σε αδιέξοδο».

Πώς θα κινηθεί ο Ρώσος πρόεδρος

Για τον Πούτιν σήμερα, όλα αυτά μπορούν – και αναμφίβολα θα παραμεριστούν – εύκολα στα επίσημα μνημόσυνα και τα αφιερώματα, επειδή ο Γκορμπατσόφ, αν και ελάχιστα δημοφιλής σε όλους, ήταν ο τελευταίος εξέχων σύνδεσμος με τη Σοβιετική Ένωση, ένας πολιτικός άνδρας με σπάνιο κύρος, τονίζει η Μάρκες. Και με τον περίπλοκο τρόπο που λειτουργεί η ρωσική πολιτική, μοιραζόταν αναμφισβήτητα το όραμα του Πούτιν για την Ουκρανία σε τροχιά γύρω από τη Ρωσία, αν και δεν υποστήριζε τον πόλεμο. Οι επικρίσεις του θα παραβλεφθούν, οι ιδιαιτερότητες θα αποσιωπηθούν.

Όπως και οι Σοβιετικοί ηγέτες που προηγήθηκαν, ο Πούτιν καταλαβαίνει πολύ καλά ότι οι πολιτικοί θάνατοι και οι κηδείες δεν αφορούν καθόλου τους νεκρούς. Αφορούν τη μεγαλοπρέπεια και μια μοναδική ευκαιρία για την αναδιήγηση της ιστορίας και την προβολή της δύναμης. Ο Γκορμπατσόφ, άλλωστε, ήρθε στο προσκήνιο για μεγάλο μέρος του έξω κόσμου στην κηδεία του προκατόχου του, του Κονσταντίν Τσερνένκο, εκφωνώντας έναν επικήδειο λόγο που έλεγε περισσότερα για τις προτεραιότητές του – να ανατάξει τη Ρωσία από την οικονομική στασιμότητα – και όχι για εκείνες του εκλιπόντος.

Στη Μόσχα – όπως, άλλωστε, και στο Πεκίνο, όπου το Κομμουνιστικό Κόμμα προσπαθεί εδώ και καιρό να πάρει τα διδάγματα από τα λάθη της περεστρόικα – αυτό δεν θα είναι μια ευκαιρία να αναλογιστεί το γεγονός ότι η μυστικότητα και η ακαμψία του σοβιετικού συστήματος ήταν, τελικά, η πτώση του. Δεν θα είναι μια ευκαιρία να προβληματιστούμε για το τι θα μπορούσε να είχε γίνει, αν η δημοκρατία είχε ριζώσει ή αν ο Γκορμπατσόφ είχε κινηθεί πιο αργά.

Θα έρθει η στιγμή…

Θα υπάρξει μια στιγμή που θα χρησιμοποιηθούν οι αποτυχίες του στα μάτια του Κρεμλίνου – ας πούμε, η απόφασή του να αποφύγει σε μεγάλο βαθμό τη βία στα σοβιετικά κράτη, η αδυναμία που επέτρεψε ακόμη και στη Ρωσία να αποσχιστεί – για να δικαιολογήσει ενέργειες οικοδόμησης αυτοκρατορίας σήμερα. Αυτά τα λάθη, θα πει ο Πούτιν, δεν μπορούν να επαναληφθούν.

Αλλά πολλά ακόμη γεγονότα της εποχής του Γκορμπατσόφ με αμήχανη σύγχρονη απήχηση θα αποσιωπηθούν – όπως η αντίθεση στον πόλεμο στο Αφγανιστάν, το κοινωνικό κόστος των υπερβολικών στρατιωτικών δαπανών ή οι οικονομικές ελλείψεις – υπέρ της εστίασης στη σοβιετική νοσταλγία. Ο Πούτιν, ο οποίος προωθεί μια αόριστα σοβιετικής έμπνευσης εθνική μυθολογία, χρειάζεται έναν αντιπερισπασμό από την αντεπίθεση του Κιέβου, την οποία οι δυνάμεις του αντιμετωπίζουν τώρα.