Η γεωγραφία των ηθών

Οταν αναφερόμαστε συνήθως σε παγκοσμιοποίηση, εννοούμε την οικονομία, τους όρους και τις μεθόδους παραγωγής και διάθεσης και κατανομής των αγαθών. Και πράγματι, όχι μόνο ταξιδεύοντας στην Ευρώπη έως τον Βορρά, αλλά πλέον και στην Ασία και στην Αφρική και στην Αυστραλία οι νόμοι της αγοράς και γενικώς οι συναλλακτικές συνθήκες είναι ίδιες. Θρίαμβος του καπιταλισμού, χωρίς αμφιβολία. Ο Λένιν, όταν επικράτησε στη Ρωσία, δογμάτισε πως καθήκον του κράτους, όσον αφορά στην παραγωγή και τη διάθεση των αγαθών, ήταν να μιμηθούν οι καθυστερημένες αγορές της Ανατολής το αμερικάνικο μοντέλο της αγοράς. Και αυτή η πολιτική επιλογή έγινε ως τις μέρες μας κανόνας και της Ρωσίας του Πούτιν. Δείτε σε ποιους και με ποιους όρους ασκεί πολιτική. Βλέπετε εσείς να αντιπαραθέτει την Ορθοδοξία στον Προτεσταντισμό ή να συγκρίνει το ήθος του Ντοστογιέφσκι και των ηρώων του με τα ήθη του Δάντη ή, κυρίως, του Τένεσι Ουίλιαμς;

Η αγορά είναι πλέον ό,τι στην ιστορία των λαών ήταν ο βωμός, ο ομφαλός της πόλης. Σκέφτομαι αυτές τις μέρες πώς θα αντιδρούσε η γιαγιά μου στην Αταλάντη ή ο παππούς μου στην Υπάτη, όταν μάθαινε πως στη Φινλανδία, χώρα που στην κοινή συνείδηση συνδέεται με πρωτοποριακά ήθη και στους θεσμούς και στις ιδέες και κυρίως στον κώδικα συμπεριφοράς, σηκώθηκε θύελλα πολιτικών και ηθικών διαμαρτυριών, διότι η νεότατη (36 ετών) πρωθυπουργός, σε ιδιωτικό πάρτι, χόρεψε, κοινώς ξεσάλωσε, και μιμήθηκε ήθος που για τον κώδικα ηθικής των παραδόσεων της χώρας της και όλου του ευρωπαϊκού Βορρά θεωρούνται υπερβάσεις του μέτρου.

Ο καλοπροαίρετος παρατηρητής των ευρωπαϊκών ηθών θα βρισκόταν σε πλήρες αδιέξοδο να κατανοήσει πώς, σε μια κοινωνία, όπως όλες οι βορειοευρωπαϊκές, που εδώ και δεκάδες χρόνια έχει θεσμοθετήσει την ισότητα των φύλων, τη καθολική εκπαίδευση, ακόμη και των μεταναστών, έχει προσθέσει στην εκπαίδευση την επιστημονική πληροφόρηση των νέων για το σεξ και έχει απαλλάξει την παιδεία και την κοινωνική συμπεριφορά από τους φετφάδες της θρησκείας, πώς, λοιπόν, έφτασε να δημιουργήσει μέγα πολιτικό πρόβλημα, διότι σε ιδιωτικό πάρτι η νεαρά πρωθυπουργός χόρεψε, θέλετε, ξεσάλωσε.

Ζούμε σε μια χώρα που οι πολιτικοί μας, από την εποχή του Μακρυγιάννη, παρευρίσκονται στα πανηγύρια, χορεύουν στις πλατείες, συχνά πυροβολούν στις γιορτάδες μέρες στον γάμο του Καραγκιόζη. Πολιτικός που περιοδεύει και σε μέρες πανηγυριού δεν μετέχει στον λαϊκό εορτασμό πολύ γρήγορα θα ψάχνει να βρει την ψήφο του στην κάλπη. Ακόμη και οι χουνταίοι τον Απρίλιο του 1967, λίγο μετά το πραξικόπημα, το Πάσχα της χρονιάς εκείνης, βρέθηκαν στα λαϊκά πανηγύρια και χόρεψαν καλαματιανούς για να στηρίξουν, μέσω της κατάφασης των λαϊκών ηθών, την πολιτική τους απάτη. Θυμίζω για την ιστορία πως στην ευρωπαϊκή ιστορία η δυτική θρησκευτικότητα διασπάστηκε, όταν ο λαϊκός χαρακτήρας, ιδιαίτερα του Νότου του καθολικισμού, με τις λιτανείες, τις χορωδίες ψαλτών, τις περιφορές του Επιταφίου, ήρθε αντιμέτωπος με την εσωστρέφεια του Βορρά, αποτέλεσμα σαφώς και των κλιματικών συνθηκών.

Ενας κλάδος της λουθηρανικής απόσπασης από το Βατικανό κυριάρχησε στην Ελβετία και, ταυτίζοντας πολιτική και θρησκεία, δημιούργησε ένα κράτος, στο οποίο απαγορεύτηκε το γέλιο. Και μάλιστα την ίδια εποχή που οι πρωτοπόροι ανθρωπολόγοι όριζαν τον άνθρωπο ως το ζώο που γελά! Είναι ο Προτεσταντισμός που δογμάτισε, με κύριο πυρήνα τη «Θεία Χάριν», μια προίκα που δεν είχε ο πιστός, όπως στον Καθολικισμό και στην Ορθοδοξία, από τον βίο του και τον αγώνα του, αλλά είναι προνόμιο που του απονέμει ο Θεός εκλεκτικά. Αυτό το δόγμα πρυτάνευσε και στην ιστορία της Ζαν Ντ’ Αρκ που, κόντρα στο Βατικανό, συνομιλούσε απευθείας με την Παναγία!

Επανέρχομαι στην απροσδόκητη καθηκοντολογία των πρόσφατων γεγονότων στη Φινλανδία. Η νεαρή πρωθυπουργός, σε ιδιωτικό πάρτι που έκλεψαν τα δρώμενά της γλεντοκόποι ή προδότες κάτοχοι κινητών τηλεφώνων, χόρεψε σε εποχή πανδημίας, άρα και μαζικού πένθους. Οι απαντήσεις αυτής της ηθικής των κανόνων βρίσκονται στα έργα του Ιψεν και του Στρίντμπεργκ και στο σινεμά στα αριστουργήματα του σκηνοθέτη Μπέργκμαν. Μόνο μια φορά τον χρόνο, τη νύχτα του μεσοκαλόκαιρου, οι άνθρωποι βγαίνουν από την πανοπλία της προτεσταντικής ηθικής, όπως στη «Δεσποινίδα Τζούλια» του Στρίντμπεργκ και στα «Χαμόγελα Καλοκαιρινής Νύχτας» του Μπέργκμαν. Στον υπόλοιπο χρόνο αλληλοσπαράσσονται μέσα στα σαλόνια τους και στα κρεβάτια του έρωτα. Εκτός κρεβατοκάμαρας κυκλοφορούν ως θεματοφύλακες της ηθικής.

Και αλίμονο, αν ένα προικισμένο κορίτσι 36 ετών, που κατόρθωσε να πείσει τους συμπολίτες της ότι αξίζει να κυβερνήσει, τολμήσει να γελάσει, να χορέψει, να ερωτευθεί. Τώρα θα καταλάβετε, γιατί νεαρά άτομα του Βορρά ξεσαλώνουν στη Μύκονο και στα στενά της Πλάκας. Και κάτι τελευταίο: στον Βορρά δεν έχουν μοιρολόγια, δεν τραγουδούν τους νεκρούς τους.