«Στο Factory, αυτό έκανες, μαστούρωνες και περίμενες τον Άντι Γουόρχολ να παραγγείλει γεύμα για όλους»

Μαρί Κένεντι, σύζυγος του φωτογράφου Γουίλιαμ Τζον Κένεντι:

«Η ιστορία αυτών των φωτογραφιών αρχίζει όταν ο σύζυγός μου παρακολούθησε τα εγκαίνια της πρώτης ατομικής έκθεσης του Ρόμπερτ Ιντιάνα (καλλιτέχνης που συνδέθηκε με το κίνημα της ποπ), στη Νέα Υόρκη το 1962. Ο Μπιλ (έτσι φώναζε η Μαρί τον Τζον), είχε μόλις στήσει το φωτογραφικό του στούντιο στην πόλη και πήγαινε σε πολλές εκθέσεις, συναντώντας καλλιτέχνες. Ήταν ένα φανταστικό άτομο, πολύ συμπαθής- τα πήγαινε καλά με όλους- και ήταν επίσης πολύ ελκυστικός. Όταν συναντήθηκαν με τον Ρόμπερτ, τα βρήκαν αμέσως. Ο Ρόμπερτ πίστευε ότι ο Μπιλ ήταν ο πιο όμορφος άντρας στην πόλη.

»Ο Ρόμπερτ κάλεσε τον Μπιλ για μια φωτογράφηση στο δικό του στούντιο στο κέντρο του Μανχάταν. Ήταν πολύ συνεργάσιμος. Κατά τη διάρκεια των συνεδριών τους, ο Μπιλ άρχισε να πειραματίζεται με την προσέγγιση της φωτογράφησης καλλιτεχνών μαζί με το έργο τους.

»Τελικά ο Ρόμπερτ μας σύστησε στον Άντι Γουόρχολ, ο οποίος ζήτησε από τον Μπιλ να έρθει στο Factory. Ο Άντι, φυσικά, ήταν αυτό το παράξενο πτηνό. Όταν ήμουν στην παρέα του, ήταν πολύ ντροπαλός, έπρεπε να τον τραβήξεις έξω. Αλλά ήταν πολύ πιο χαλαρός με τον Μπιλ. Ο Μπιλ είχε όλες αυτές τις ιδέες για φωτογραφίες – βάζοντας τον Άντι να φοράει πίνακες ζωγραφικής σαν σάντουιτς, ή να ποζάρει πίσω από τις μεταξοτυπίες της Μέριλιν Μονρόε – και ο Άντι πάντα τον ακολουθούσε.

• Διαβάστε ακόμα: Άντι Γουόρχολ – Σπάνιες φωτογραφίες που τράβηξε ο ίδιος σε έκθεση στη Νέα Υόρκη

Μια μέρα ο Μπιλ είχε την ιδέα να φωτογραφίσει τον Άντι με τις ζωγραφιές των λουλουδιών του σε αυτό το πανέμορφο χωράφι με μαυρομάτικα φασόλια σε ένα άδειο οικόπεδο στο Κουίνς. Πήγαμε με τον μικρό μας σκαραβαίο της Volkswagen στο εργοστάσιο και πήραμε τον Άντι και τον συνεργάτη του Τέιλορ Μεντ. Ο Άντι πέταξε τους τυλιγμένους καμβάδες των «Flower» στο πίσω κάθισμα, και μετά ξεκινήσαμε να φωτογραφίζουμε. Ήταν μια πολύ διασκεδαστική μέρα. Απλά λυπάμαι πολύ που δεν ζήτησα έναν από τους πίνακες, γιατί τώρα πωλούνται για 1 εκατομμύριο δολάρια.

»Ο Μπιλ και εγώ δεν ταιριάζαμε πραγματικά στη σκηνή του Factory. Μας προσκάλεσαν σε μερικά πάρτι – θυμάμαι να συναντώ έναν πολύ νεαρό Αλ Πατσίνο, ήταν ένας μικροσκοπικός τύπος – αλλά δεν είχαμε σχέση με τα ναρκωτικά και ούτε πίναμε πολύ. Στο Factory, αυτό έκανες: μαστούρωνες και περίμενες τον Άντι να παραγγείλει γεύμα για όλους. Έτσι απομακρυνθήκαμε από όλο αυτό το πλήθος. Ο Μπιλ έστρεψε την προσοχή του στη δική του φωτογραφία, φτιάχνοντας το χαρτοφυλάκιό του.

»Για δεκαετίες, ο Μπιλ κρατούσε τα αρνητικά, τα φύλλα επαφής και τις διαφάνειες από τις λήψεις σε ένα κουτί μέσα σε μια ντουλάπα. Τα είχαμε ξεχάσει. Όταν φύγαμε από τη Νέα Υόρκη για το Μαϊάμι τη δεκαετία του ’80, ο Μπιλ παραλίγο να πετάξει το κουτί. Αλλά, ευτυχώς, δεν το έκανε. Τώρα οι φωτογραφίες του – δύο σπουδαίων καλλιτεχνών στο κατώφλι της φήμης τους – λαμβάνουν την προσοχή που τους αξίζει.

»Σε όλες τις περιπέτειές μας, ο Μπιλ και εγώ ήμασταν υπέροχα ευτυχισμένοι μαζί. Πέθανε πέρυσι, σε ηλικία 91 ετών. Οι άνθρωποι με ρωτούν πώς τα πάω. Η απάντηση είναι: τα πάω καλά, γιατί έχω εξαιρετικές αναμνήσεις».

Πένι Αρκέιντ, η Αμερικανή καλλιτέχνις, ηθοποιός και θεατρική συγγραφέας, μια «σούπερ σταρ» του Γουόρχολ –γνωστή για το κωμικό της πνεύμα:

«Το πρώτο μέρος όπου είδα τον Άντι ήταν σε ένα περιοδικό, το Life ή το Look, δεν θυμάμαι ποιο, σφηνωμένο ανάμεσα σε άρθρα για τον πόλεμο του Βιετνάμ και διαφημίσεις για τον τελευταίο στερεοφωνικό εξοπλισμό. Ο Άντι και η παρέα του δεν μου φάνηκαν τόσο διαφορετικοί από τους ανθρώπους που ήδη γνώριζα, γιατί, αν και ανήλικη, έκανα ήδη παρέα σε γκέι μπαρ ως «μασκότ» για μεγαλύτερους γκέι άντρες. Όταν ξεβράστηκα στις ακτές του East Village της Νέας Υόρκης το 1967, το όνομα του Άντι ήταν ένα από τα πολλά που πετούσαν οι εκπαιδευόμενοι cognoscenti, οι queer έφηβοι που έλκονταν από την τέχνη στο κέντρο της Νέας Υόρκης. Ο πίνακας του Γουόρχολ με τα κουτιά σούπας Campbell’s είχε λανσαριστεί μόλις, αλλά ήταν συνοδευόμενος από ειρωνεία και κατά κάποιο τρόπο περιφρόνηση, ενώ δεν αφορούσε άλλους ποπ καλλιτέχνες όπως ο Κλάες Όλντενμπουργκ ή ο Ρόι Λίχτενστάϊν, οι οποίοι ήταν πολύ πιο διάσημοι.

»Η απόπειρα δολοφονίας του Γουόρχολ (όταν τον πυροβόλησε η Βαλερί Σολάνας) ήταν στα χείλη όλων το καλοκαίρι του 1968, εκείνη τη χρονιά των δολοφονιών. Καθώς συνήλθε, ξαφνικά ο Άντι ήταν παντού, στα θρυλικά πάρτι στο loft του Τζον Βακάρο και στις παραστάσεις σε διάφορα υπόγεια θέατρα, μέρη όπου και το δικό μου αστέρι μου είχε λάμψει καθώς έγινα γνωστή για τις ακροβατικές μου παραστάσεις.

»Ένα απόγευμα η Αμερικανίδα ηθοποιός, τραγουδίστρια και σούπερ σταρ του Γουόρχολ, Τζάκι Κέρτις, μου τηλεφώνησε ενθουσιασμένη. «Ο Άντι θέλει να παίξεις στη νέα του ταινία! Του άρεσες πολύ στη σκηνή”.  H Τζάκι με παρέπεμψε σε μια συνάντηση με τον Άντι. Ήμουν παιδί Ιταλών μεταναστών που εγκαταστάθηκαν στην εργοστασιακή πόλη της Νέας Βρετανίας του Κονέκτικατ, οπότε ο Άντι μου φαινόταν οικείος. Είχα γνωρίσει και άλλα χλωμά, ξανθά, καθολικά γκέι αγόρια, που ζούσαν με τις μητέρες τους και πήγαιναν στη λειτουργία το πρωί και στα γκέι μπαρ το βράδυ. Ήξερα τις διαφορές ανάμεσα στη στενόμυαλη, πουριτανική, εργατική τάξη των μεταναστών από την οποία προέρχομαι και σε αυτόν τον νέο, ελεύθερο κόσμο που είχα ανακαλύψει φαινομενικά τυχαία. Σκέφτηκα ότι θα είχαμε μια καλή συζήτηση με τον Άντι. Έκανα λάθος. Όσο περισσότερο μιλούσα για την πόλη των μύλων όπου γεννήθηκα, τόσο πιο άβολα ένιωθε.

»Τότε του είπα ότι ως παιδί είχα επιλέξει το όνομα Νάταλι σαν όνομα επιβεβαίωσης, εμπνευσμένη από την ηθοποιό Νάταλι Γουντ. Όταν ο επίσκοπος με χαστούκισε στο μάγουλο κατά τη διάρκεια της τελετής, λέγοντάς με Ναταλία στα λατινικά, φώναξα δυνατά: «Όχι, Νάταλι!». Τα φρύδια του Άντι ανέβηκαν και γέλασε, γύρισε το κεφάλι του προς το μέρος μου, με δύο δάχτυλα να αγγίζουν τα χείλη του, την παλάμη του να πιάνει το πηγούνι του, αλλά δεν είπε τίποτα. Κυριάρχησε μία σχεδόν άνετη ακινησία καθώς υποτάχθηκα στη σιωπή. Ο κόσμος περνούσε από το τραπέζι μας κοιτάζοντας τον Άντι, ελπίζοντας να τους προσέξει. Τελικά ο Άντι μίλησε. «Θέλω να γίνεις μέλος της Rent-a-Superstar. Οι πλούσιοι άνθρωποι νοικιάζουν σούπερ σταρ για να κάνουν τα πάρτι τους πιο ενδιαφέροντα. Εσύ θα πηγαίνεις εκεί και θα στέκεσαι εκεί γύρω και θα είσαι υπέροχη. Δεν υπάρχει τίποτα κακό σε αυτό». Λίγες μέρες αργότερα, με κάλεσαν σε ένα πάρτι στην έπαυλη του ηθοποιού Μπέρτζες Μέρεντιθ. Έμοιαζε με αίθουσα αναμονής γιατρού. Όλοι κάθονταν ήσυχα, έπιναν όσο μπορούσαν να πιουν, και ανακουφίστηκα όταν οι συνάδελφοί μου σούπερ σταρ και εγώ μπορέσαμε να αποδράσουμε με τη λιμουζίνα που είχαμε νοικιάσει.

»Στη συνέχεια, έλαβα κι άλλες προσκλήσεις για να γίνω μέλος της συνοδείας του Άντι και να πρωταγωνιστήσω στις ταινίες του (μου είπε ότι χρειαζόταν πραγματικά να δουλέψει με κάποιους ανθρώπους που δεν ήταν τρελοί). Του άρεσε να εμφανίζεται σε πάρτι και εκδηλώσεις με πλήθος νέων ανθρώπων, αλλά τις περισσότερες φορές στεκόταν στο πλάι μόνος του. Άλλοι το έβλεπαν ως αποστασιοποίηση και δύναμη, αλλά σε μένα φαινόταν σαν ένας μοναχικός έφηβος με άσχημο δέρμα, που μεγάλωσε. Ένας περιφερόμενος σε ένα χορό γυμνασίου.

»Ο Άντι είχε χτυπήσει τιλτ διασημότητας στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Από το 1970, καθώς το Factory μετατράπηκε από μαγνήτης για τους περιθωριακούς καλλιτέχνες της Νέας Υόρκης σε μια ολοένα και πιο καλοκουρδισμένη εταιρική οντότητα, ο Άντι άρχισε στην πραγματικότητα να χάνει σε φήμη. Στις δύο δεκαετίες που μεσολάβησαν μεταξύ του παρ’ ολίγον θανάτου του το 1968 και του πραγματικού θανάτου του το 1987, ο Andy εξακολουθούσε να βγαίνει. Τον έβλεπαν ακόμα παντού, αλλά υπήρχε μια σαφής αίσθηση ότι ήταν εκτός εποχής, μια εικόνα της Νέας Υόρκης τόσο οικεία όσο το Άγαλμα της Ελευθερίας ή το Empire State Building, αλλά ένα έμβλημα μιας παλαιότερης εποχής. Ωστόσο, προς έκπληξη όλων μας, κάθε χρόνο από τον παραλίγο θάνατό του το ενδιαφέρον γι’ αυτόν αυξανόταν και η μαζική του απήχηση βάθαινε.

»Μου πήρε δεκαετίες για να κατανοήσω την πολυπλοκότητα του Γουόρχολ. Ενώ ορισμένες πτυχές του χαρακτήρα του παραμένουν μυστήριο, με τα χρόνια κατάφερα να αναγνωρίσω όσα έμαθα από αυτόν. Να ακολουθήσεις τις δικές σου ιδέες. Να χτίσεις μια προσωπική φιλοσοφία. Να εργάζεσαι σκληρά και να επιτρέπεις στον εαυτό σου να αλλάζει – τη μορφή της τέχνης σου, την άποψή σου, τα πάντα. Να είσαι ανοιχτός στον κόσμο γύρω σου και στους ανθρώπους που βρίσκονται σε αυτόν».

Τζέιμς Μέγιορ, έμπορος τέχνης:

«Συνάντησα για πρώτη φορά τον Άντι Γουόρχολ το 1970 στη Νέα Υόρκη, όπου είχα δημιουργήσει το τμήμα πωλήσεων σύγχρονης τέχνης στον οίκο Sotheby’s (τότε Parke-Bernet). Μας σύστησε ο εκδότης και συλλέκτης Πίτερ Μπραντ, ο οποίος ήταν πολύ νέος -μόλις 23 ετών- αλλά ήδη τρανός συλλέκτης του Γουόρχολ. Ήμουν υπεύθυνος για την περίφημη πώληση της κονσέρβας σούπας Campbell του Μπραντ για 60.000 δολάρια εκείνη τη χρονιά.

»Ο Άντι δεν είχε σχέση με όλους τους εμπόρους του, αλλά αυτός και εγώ γίναμε καλοί φίλοι. Η κοινωνία της Νέας Υόρκης τότε ήταν πολύ διαφορετική από σήμερα: ήταν πολύ ανοιχτή, μπορούσες να γνωρίσεις οποιονδήποτε και οποιονδήποτε. Ήταν εύκολο να γίνεις μέρος του «θηριοτροφείου» του Γουόρχολ. Τις λίγες φορές που πήγα στο Studio 54, πήγα με τη συνοδεία του. Περάσαμε το βελούδινο σχοινί της εισόδου αμέσως.

»Μετά τον πυροβολισμό του από την Βαλερί Σολάνας, ο Άντι δεν νομίζω ότι έκανε ποτέ ξανά σεξ ή άγγιξε ναρκωτικά ή αλκοόλ. Ήταν κατά κάποιο τρόπο πολύ ειλικρινής. Θυμάμαι ότι στα πάρτι καθόταν στη γωνία και σου έκανε νόημα να τον ακολουθήσεις. Και έλεγε: «Ποια είναι όλα αυτά τα φρικιά;» Οι άνθρωποι τον πλησίαζαν και προσπαθούσαν να αποδείξουν τα διαπιστευτήριά τους, συμπεριφερόμενοι περίεργα. Απλά ήθελαν να παίξουν γι’ αυτόν. Πάντα τον εξέπληττε αυτό.

»Το 1973, επέστρεψα στο Λονδίνο και ανέλαβα την γκαλερί του πατέρα μου. Η πρώτη μου έκθεση ήταν μεταξοτυπίες από τη σειρά Μάο του Γουόρχολ. Είχαν προηγηθεί δύο εκθέσεις του Γουόρχολ στο Λονδίνο – πρώτα στη γκαλερί Rowan και μετά στην Tate – οπότε ήταν γνωστός στην πόλη. Για την επόμενη έκθεση που κάναμε μαζί (πορτρέτα σκύλων, γατών και αλόγων το 1976), έκανα ένα τεράστιο πάρτι. Όλοι ήταν εκεί – οι άνθρωποι πάλευαν για τις προσκλήσεις. Νομίζω όμως ότι πήραμε λιγότερη δημοσιότητα από όση θα μπορούσαμε, επειδή αργότερα εκείνο το βράδυ ένας από τους καλεσμένους, ο J Paul Getty III, συνελήφθη για στοματικό σεξ στην εξέδρα του Hyde Park.

»Εκείνη την εποχή, είχα μια φίλη στο διοικητικό συμβούλιο του Συμβουλίου Τεχνών του Κουβέιτ. Με κάλεσε να φέρω έναν καλλιτέχνη εκεί για μια έκθεση. Όταν το πρότεινα στον Άντι, είπε: «Ω, οπωσδήποτε. Πήγαινε να το κάνεις.» Ήταν Ιανουάριος του 1977 – είχε προσκληθεί στην ορκωμοσία του Τζίμι Κάρτερ στην Ουάσινγκτον. Αλλά υποθέτω ότι σκέφτηκε ότι θα κέρδιζε περισσότερα χρήματα αν πήγαινε στο Κουβέιτ, οπότε παρέλειψε την ορκωμοσία και ήρθε μαζί μου. Κατά την άφιξή μας από το αεροπλάνο μας περίμενε μια Rolls-Royce στο χρώμα της σούπας ντομάτας.

»Ο κόσμος συχνά ρωτάει, «Ποιος ήταν ο πραγματικός Άντι Γουόρχολ;» Νομίζω ότι του άρεσε το μυστήριο. Αλλά ήταν επίσης ένας πολύ περίπλοκος χαρακτήρας. Σε προσωπικό επίπεδο, ο καθολικισμός του και η ομοφυλοφιλία του ήταν πηγή μεγάλης σύγκρουσης. Και, ενώ υπήρχε σίγουρα μια μισθοφορική πλευρά του, νοιαζόταν επίσης βαθιά για τη δουλειά του – και δικαίως. Ο λόγος για τον οποίο μιλάμε ακόμη και σήμερα γι’ αυτόν είναι ότι, ουσιαστικά, άλλαξε την τέχνη. Είναι προ-Γουόρχολ και μετά-Γουόρχολ, τέλος!».

*The Lost Archive (Το χαμένο αρχείο): Φωτογραφίες του Άντι Γουόρχολ, του Ρόμπερτ Ιντιάνα και του Γουίλιαμ Τζον Κένεντι σε επιμέλεια της Ελίζαμπεθ Σμιθ, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ACC Art Books στις 5 Σεπτεμβρίου και στοιχίζει 30 λίρες.

*Με στοιχείa από theguardian.com