Μοκτάντα αλ Σαντρ: Ο ισχυρός άνδρας του Ιράκ, εντός και εκτός προσκηνίου

Στα 48 χρόνια του, έχει μεγάλη επιρροή στο πολύπαθο Ιράκ. Για την ακρίβεια, θεωρείται μια από τις πιο ισχυρές -πολιτικές και μη- προσωπικότητες στη χώρα του από τις αρχές του 21ου αιώνα. Σιίτης κληρικός, ηγέτης πολιτοφυλακής και ιδρυτής της πιο ισχυρής αυτή τη στιγμή ιρακινής πολιτικής φατρίας, ο Μοντάντα αλ Σαντρ έγινε ευρύτερα γνωστός μετά την ανατροπή του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν.

Έκτοτε μπήκε στο «μάτι» των Αμερικανών εισβολέων. Αντιτάχθηκε από την αρχή στην παρουσία των ξένων στρατευμάτων. Μετέπειτα τάχθηκε και κατά της αυξημένης επιρροής και μόχλευσης του σιιτικού Ιράν στα εσωτερικά της χώρας του -αν και ο ίδιος έχει δηλώσει κατά καιρούς ότι θέλει να εγκαταστήσει στο Ιράκ μια «ισλαμική δημοκρατία».

Χάρη στη μεγάλη απήχηση που έχει στα φτωχά λαϊκά στρώματα -χειμαζόμενα εδώ και χρόνια από την εκτεταμένη διαφθορά και τις κραυγαλέες ανισότητες στην πετρελαιοπαραγωγό χώρα- ο Μοκτάντα αλ Σάντρ κατάφερε να είναι (με το εθνικιστικό κόμμα του, το Σαντρικό Κίνημα) ο μεγάλος νικητής των τελευταίων βουλευτών εκλογών στο Ιράκ, τον περασμένο Οκτώβριο.

• Διαβάστε επίσης: Ιράκ: Εξαρση της βίας και πολιτικό αδιέξοδο

Δέκα μήνες μετά ωστόσο η Βαγδάτη παραμένει σε πολιτικό αδιέξοδο -η μεγαλύτερη περίοδος από την εισβολή των ΗΠΑ. Βασική αιτία: η αντιπαλότητα μεταξύ του Σαντρικού Κινήματος και αντίπαλων σιιτικών κομμάτων που έχουν με στενούς δεσμούς με το Ιράν.

Όπως έχει συμβεί και στο πρόσφατο παρελθόν, η πολιτική «ακαμψία» μετατράπηκε το τελευταίο διάστημα με δυναμικές κινητοποιήσεις των υποστηρικτικών του Σαντρ, με απώτερο στόχο την προκήρυξη νέων εκλογών.

Στις αρχές της εβδομάδας η κατάσταση πήρε εκρηκτικές διαστάσεις, με «θρυαλλίδα» την ανακοίνωση του ίδιου ότι αποσύρεται «οριστικά» από την πολιτική.

Δεν ήταν η πρώτη φορά που το έκανε και, κατά πολλούς αναλυτές, δεν θα είναι ούτε η τελευταία.

Η ταχεία αποκλιμάκωση της έντασης τα τελευταία 24ωρα, κατόπιν παρέμβασής του, εκλαμβάνεται ως ακόμη μια επίδειξη της δύναμής του.

Αυτό, δε, την ώρα που εντείνονταν οι φόβοι για το ξέσπασμα νέου   εμφυλίου και για περαιτέρω γεωπολιτική μόχλευση από περιφερειακές δυνάμεις.

• Διαβάστε επίσης: Ιράκ: Ζητά την αποχώρηση των τουρκικών δυνάμεων από το ιρακινό έδαφος – Θα προσφύγει στο Σ.Α. του ΟΗΕ 

Σιιτικός λαϊκισμός

Γιος του Μεγάλου Αγιατολάχ Μοχάμεντ Σανίκ αλ-Σαντρ, υπερασπιστή του μαχητικού σιισμού, ο οποίος δολοφονήθηκε μαζί με δύο από τους γιους του από το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν το 1999 σε ενέδρα, ο Μοκτάντα αλ Σαντρ ήταν στη ουσία άγνωστος στη Δύση πριν από την αμερικανική εισβολή το 2003. Σύντομα όμως έγινε σύμβολο αντίστασης στην ξένη κατοχή.

Ήταν ο πρώτος που ίδρυσε σιιτική πολιτοφυλακή, τον Στρατό του Μάχντι, πολεμώντας κατά των στρατιωτικών δυνάμεων των ΗΠΑ και των συμμάχων τους. Ηγήθηκε δύο εξεγέρσεων εναντίον τους. Το αμερικανικό Πεντάγωνο τον χαρακτήριζε τότε «τη μεγαλύτερη απειλή κατά της ασφάλειας του Ιράκ», καταζητώντας τον «νεκρό ή ζωντανό».

Το 2004, οι αμερικανικές δυνάμεις κατοχής εξέδωσαν ένταλμα σύλληψης εναντίον του για τη δολοφονία ενός μετριοπαθούς σιίτη ηγέτη που οι ΗΠΑ είχαν εγκαταστήσει στην Νατζάφ, την ιερή πόλη των σιιτών. Ο Σαντρ αρνήθηκε κάθε ανάμειξη. Τελικά δεν του απαγγέλθηκαν καν κατηγορίες.

Έχτισε το προφίλ του ασυμβίβαστου εθνικιστή. Χαλύβδωσε τη λαϊκή βάση του παρέχοντας στους υποστηρικτές του -μέσα από το κίνημα που δημιούργησε στη διάρκεια του ιρακινού εμφυλίου- ένα φάσμα κοινωνικών, εκπαιδευτικών και υγειονομικών υπηρεσιών.

Ήταν τέτοια η ισχύς του, ώστε ακόμη και στη Βαγδάτη μετονομάστηκε ένα φτωχό σιιτικό προάστιο σε «Σαντρ Σίτι» (προς τιμήν του πατέρα του).

Στις ιρακινές πόλεις και περιοχές ήταν υπό τον έλεγχο των δυνάμεών του εφαρμόζονταν αυστηρά μέτρα ασφαλείας και ένα δικαστικό σύστημα βασισμένο στον ισλαμικό νόμο, τη Σαρία.

Από το 2005 άρχισε να αποκτά ρυθμιστικό πολιτικό ρόλο για τον σχηματισμό κυβερνήσεων στη Βαγδάτη, υποστηρίζοντας παλαιότερα την ανάδειξη στην πρωθυπουργία του σιίτι πολιτικού Νούρι αλ Μαλίκι. Σήμερα, οι δύο τους βρίσκονται σε ανοιχτή ρήξη.

Βασική αίτια: η εξυπηρέτηση από το μπλοκ του αλ Μαλίκι του παρεμβατικού ρόλου του Ιράν. Χώρα όπου ο Σαντρ φέρεται ότι αυτοεξορίστηκε το 2007 μέχρι να επιστρέψει το 2011 στη γενέτειρά του, τη Νατζάφ, προχωρώντας έκτοτε σε σημαντικές αλλαγές στην πολιτική στρατηγική του.

Στροφή στον ιρακινό εθνικισμό

Οι έως τότε σχέσεις αμοιβαίου οφέλους με την Τεχεράνη άλλαξαν, μετά και τη σύμπραξή του Σαντρ με τις ιρακινές δυνάμεις ασφαλείας και τον διεθνή υπό τις ΗΠΑ συνασπισμό για την εκρίζωση της μεγαλύτερης απειλής στα ιρακινά εδάφη: της σουνιτικής τρομοκρατικής οργάνωσης «Ισλαμικό κράτος».

Έκτοτε ο Σαντρ, παράλληλα με το πάγιο αίτημα για πλήρη αποχώρηση των ξένων δυνάμεων, περιφρονούσε τις προσωπικότητες της ιρακινής αντιπολίτευσης που άνοιγαν το δρόμο στην Τεχεράνη.

Έπειτα από περιθωριοποίηση ετών από τις φιλοϊράνικές σιιτικές ελίτ, ο Σαντρ -κύριος πια εκφραστής του ιρακινού εθνικισμού- κατέλαβε κεντρικό ρόλο από το 2018 στην πολιτική σκηνή της Βαγδάτης, επιδιώκοντας συναινετικές συμμαχίες με διάφορες φατριές και συνιστώσες: από τους κομμουνιστές, έως τους Κούρδους.

Καταγγέλλει την αποτυχία μεταρρυθμίσεων, στήριξης των οικονομικά ασθενέστερων στρωμάτων και καταπολέμησης της ενδημικής διαφθοράς.

Ο ίδιος φέρεται πάντως να διατηρεί βαθιά επιρροή στους κρατικούς θεσμούς. Σύμφωνα με το πρακτορείο Reuters, μέλη του Σαντρικού Κινήματος έχουν καταλάβει τα τελευταία δύο χρόνια ανώτερες θέσεις στα υπουργεία Εσωτερικών, Άμυνας και Επικοινωνιών, σε κρατικούς οργανισμούς πετρελαίου, ηλεκτρικής ενέργειας και μεταφορών, ακόμη και στην Κεντρική Τράπεζα του Ιράκ.

Παράλληλα, ελέγχει μια παραστρατιωτική ομάδα με χιλιάδες μέλη, την οποία έχει μετονομάσει σε «Ταξιαρχίες Ειρήνης».

Θολό τοπίο

Όπως και στο πρόσφατο παρελθόν, έτσι και τώρα ο Μοκτάντα αλ Σαντρ μπορεί να κατεβάζει στους δρόμους χιλιάδες υποστηρικτές του ως μοχλό πίεσης, ένθεν κακείθεν.

Όχι τυχαία, πέραν των πολιτικών εμποδίων στη συγκρότηση κυβέρνησης με τη συμμετοχή της παράταξής του, μια από τις βασικές αιτίες που εκτιμάται ότι οδήγησαν στην πρόσφατη -πολλοστή έως τώρα- ανακοίνωση παραίτησής του Σαντρ θεωρείται μια παράλληλη εξέλιξη.

Η αιφνιδιαστική -επισήμως για λόγους υγείας- παραίτηση του μέντορά του και ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη των σιιτών του Ιράκ, Αγιατολάχ Καντίμ Αλ Χαΐρι και η παρότρυνσή του για πίστη στον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ.

Με όλα αυτά ως φόντο, αναλυτές τονίζουν σχεδόν με βεβαιότητα ότι η νέα παραίτηση Σαντρ δεν είναι ο επίλογος της δράσης του.

Όπως πάντως επισημαίνει και το Reuters, «το σημερινό πολιτικό τέλμα στο Ιράκ φαίνεται πως είναι δυσκολότερο να επιλυθεί, συγκριτικά με προηγούμενες περιόδους αστάθειας». Και δη εν μέσω τεκτονικών γεωπολιτικών ανακατατάξεων, εν μέσω του χάους που αφήνει πίσω της η αμερικανική στρατιωτική αποδέσμευση από την ευρύτερη (βλ. και Αφγανιστάν) περιοχή.