Γεωγραφίες του εγκλεισμού

Οι Ηνωμένες Πολιτείες πέραν των άλλων ρεκόρ που διατηρούν, έχουν και έναν ιδιαίτερα μεγάλο πληθυσμό ανθρώπων που είναι έγκλειστοι στο σωφρονιστικό σύστημα. Εκτιμάται ότι αυτή τη στιγμή 2,1 εκατομμύρια Αμερικανοί βρίσκονται σε κάποιου είδους σωφρονιστικό κατάστημα, που σημαίνει ότι παρότι οι ΗΠΑ αντιπροσωπεύουν το 4,2% του παγκόσμιου πληθυσμού, διαθέτουν περίπου το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού εγκλείστων σε φυλακές. Ο πληθυσμός αυτός χαρακτηρίζεται από εξαιρετική φυλετική ανισότητα. Παρότι αποτελούν το 12% του πληθυσμού των ΗΠΑ οι μαύροι Αμερικανοί αποτελούν το ένα τρίτο το πληθυσμού των φυλακών. 1 στους 81 μαύρους Αμερικανούς εκτίει κάποιου είδους ποινή σε σωφρονιστικό κατάστημα. Και βέβαια οι επιπτώσεις του μαζικού εγκλεισμού δεν περιορίζονται στη φυλάκιση, αλλά και στις διαρκείς επιπτώσεις στους αποφυλακισμένους, που περιλαμβάνουν συχνά και την απώλεια εκλογικών δικαιωμάτων.

Γύρω από αυτή την τεράστια επιχείρηση εγκλεισμού έχει αναπτυχθεί μια ολόκληρη βιομηχανία. Αυτή αφορά όχι μόνο το 9% των κρατουμένων που βρίσκονται σε ιδιωτικές φυλακές, αλλά και εταιρείες που κατασκευάζουν φυλακές, που προσφέρουν εξοπλισμό και συντήρηση, που εκμεταλλεύονται την εργασία των φυλακισμένων, αλλά και ένα φάσμα άλλων συμφερόντων γύρω από τον μαζικό εγκλεισμό: για παράδειγμα ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 το να είναι ένας πολιτικός «σκληρός απέναντι στο έγκλημα» θεωρήθηκε το βασικό εφαλτήριο της πολιτικής επιτυχίας, οδηγώντας σε μια εντυπωσιακή αύξηση των νόμων που ποινικοποιούν συμπεριφορές που ήταν εκτός ποινικής ρύθμισης ή αυστηροποιούν τις ποινές για υπάρχοντα αδικήματα ή καθιστούν πολύ πιο δύσκολη την υφ’ όρων απόλυση.

Παράλληλα, όπως ήδη αναφέραμε, υπάρχει μια έντονη ρατσιστική διάσταση στην επέκταση αυτού του τοπίου μαζικού εγκλεισμού. Οι υπαρκτές ρατσιστικές διακρίσεις, ιδίως αυτές σε βάρος των μαύρων Αμερικανών αποτυπώνονται στα υψηλά ποσοστά εγκλεισμού τους, που συμπληρώνουν την επίσης υψηλή πιθανότητα ένας μαύρος Αμερικανός να σκοτωθεί από κάποιο όργανο της τάξης και που έχει οδηγήσει στο κίνημα Black Lives Matter.

Η συμβολή της Ρουθ Γουίλσον Γκίλμορ

Μια από τις πιο σημαντικές προσπάθειες θεωρητικής αναμέτρησης με αυτά τα φαινόμενα είναι το έργο της Αμερικανίδας ερευνήτριας Ρουθ Γουίλσον Γκίλμορ. Ήδη με το βιβλίο της The Golden Gulag. Prisons, Surplus, Crisis and Opposition in Globalizing California (Το χρυσό Γκούλαγκ. Φυλακές, πλεόνασμα, κρίση και αντίσταση στην Καλιφόρνια της παγκοσμιοποίησης), που εκδόθηκε το 2007, η Γκίλμορ αντιμετώπισε την εντυπωσιακή αύξηση των φυλακών στην Πολιτεία της Καλιφόρνια από τη δεκαετία του 1980 και μετά ως συμπύκνωση μιας συνολικότερης μεταλλαγής των κοινωνικών και πολιτικών σχέσεων.  Για την Γκίλμορ οι φυλακές δεν απλώς σύμπτωμα της αποτυχίας των κρατικών πολιτικών είναι ταυτόχρονα και τρόποι ανάδυσης μιας νέας μορφής κράτους, που το ονομάζει, παίζοντας με τις λέξεις, «αντι-κρατικό κράτος» (anti-state state) για να δείξει την εκρηκτική αντίφαση ανάμεσα στον περιορισμό των κρατικών πολιτικών κοινωνικής προστασίας και τον αποκλεισμό μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού από αυτό που συνήθως ονομάζουμε «κοινωνικό κράτος» και την πολύ μεγάλη επέκταση των μηχανισμών καταστολής και εγκλεισμού.  Αυτό το συνδέει με τον ρατσισμό και τον τρόπο που είναι οργανική πλευρά μιας ορισμένης εκδοχής «φυλετικού καπιταλισμού» (racial capitalism), καθώς ορίζει τον ρατσισμό ως «την κρατικά εγκεκριμένη ή/και έξω από τα όρια του νόμου παραγωγή και εκμετάλλευση της ευαλωτότητας στον πρόωρο θάνατο που διαφοροποιεί ομάδες». Σε αυτό το φόντο για την Γκίλμορ «οι φυλακές είναι μια γεωγραφική λύση για την κοινωνική και οικονομική κρίση, πολιτικά οργανωμένες από ένα φυλετικό κράτος  που το ίδιο είναι σε κρίση».

Μια πρόσφατη συλλογή κειμένων της Γκίλμορ με τίτλο Abolition Geography. Essays Towards Liberation (Γεωγραφία της κατάργησης. Δοκίμια για την απελευθέρωση), που κυκλοφόρησε το 2022 από τις εκδόσεις Verso, ήρθε όχι μόνο να θυμίσει τον αναλυτικό πλούτο του έργου της, αλλά και στράτευσή της στο ευρύτερο κίνημα για την κατάργηση των φυλακών. Άλλωστε, η Γκίλμορ είναι μαζί με την Άντζελα Ντέιβις από τις πιο γνωστές προσωπικότητες αυτού του κινήματος που επιμένει ότι η λύση στα κοινωνικά προβλήματα, είτε πρόκειται για την ανεργία, είτε για τον ρατσισμό, είτε για τις διάφορες μορφές κοινωνικής περιθωριοποίησης δεν είναι η ποινική μεταχείριση, ούτε η διαρκής επέκταση των θεσμών και χώρων εγκλεισμού, είτε δημόσιων είτε ιδιωτικοποιημένων, αλλά πολύ περισσότερο η προσπάθεια για ριζικό περιορισμό αυτών των σωφρονιστικών πρακτικών και η έμφαση στην κοινωνική χειραφέτηση, την αναδιανομή πλούτου, τη σύγκρουση με το ρατσισμό και την ανασυγκρότηση κοινοτήτων που διαρκώς βρίσκονται στο επίκεντρο της κοινωνικής κρίσης. Είναι η αντίληψη ότι αντί για την επένδυση στο σωφρονισμό που αναπαράγει και την καταπίεση και τον ρατσισμό είναι προτιμότερη η αναμέτρηση με τις ιεραρχίες, τις μορφές εκμετάλλευσης και τις πρακτικές αποστέρησης.

Το τέλος της βίας

Το κίνημα για την κατάργηση των φυλακών, που στις ΗΠΑ απέκτησε ξανά δυναμική μετά από τις μεγάλες κινητοποιήσεις του 2020 κατά της αστυνομικής βίας και καταστολής, δεν είναι απλώς ένα κίνημα για την μαζική αποφυλάκιση, αλλά αποβλέπει στον συνολικό κοινωνικό μετασχηματισμό. Με τα λόγια της ίδιας της Γκίλμορ «η ιδέα είναι αντί να τιμωρούμε τη βία καλύτερα ή γρηγορότερα, να βάλουμε τέλος στη βία με το να αλλάξουμε τις κοινωνικές σχέσεις μέσα στις οποίες εμφανίζεται.