ΠΑΣΟΚ: Το κόμμα πίσω από τον μύθο

Το απόγευμα της 3ης Σεπτεμβρίου του 1974, 48 χρόνια από σήμερα, ο Ανδρέας Παπανδρέου περνούσε την πόρτα του ξενοδοχείου «Κινγκ Πάλας». Φορούσε γυαλιά, μαύρο δερμάτινο σακάκι και λευκό πουκάμισο χωρίς γραβάτα. Εκεί, μπροστά από ένα μικρόφωνο παλιού τύπου, ακούστηκε για πρώτη φορά η Διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη, που σήμανε τη γέννηση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος. Μπορούσε κανείς από τους παρισταμένους να φανταστεί πώς θα ήταν η συνέχεια; Σίγουρα μπορούσε ο ιδρυτής του.

«Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία, Εθνική Απελευθέρωση». Με ρίζες στη μακρά δημοκρατική παράδοση του Ελευθέριου Βενιζέλου και με κληρονομιά την προδικτατορική Ενωση Κέντρου, η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ ήρθε να αποτελέσει μια προοδευτική τομή για τη δημοκρατική παράταξη – από έναν πολιτικό που επέλεξε να μην παραλάβει το κόμμα του πατέρα του, ρισκάροντας τη δημιουργία ενός καινούργιου. Μπορεί η δυναμική να μην αποτυπώθηκε αμέσως, στις πρώτες εκλογές όπου συμμετείχε, όμως όταν έφτασε η εκλογική διαδικασία του 1981 κανείς πια δεν είχε αμφιβολία πως μια νέα εποχή ξεκινούσε. Την περίοδο της Αλλαγής, η Ελλάδα διαμορφώθηκε από μια σειρά πολιτικών και κοινωνικών μεταρρυθμιστικών επιλογών που καθόρισαν την κοινωνία και την κουλτούρα της Μεταπολίτευσης: από το ΑΣΕΠ και το ΕΣΥ έως την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, τη νομιμοποίηση της άμβλωσης και την καθιέρωση του πολιτικού γάμου.

ΟΙ ΠΡΟΕΔΡΟΙ. Καμία ιστορία δεν έχει μόνο μια πλευρά. Το ΠΑΣΟΚ κατάφερε να κερδίσει ορκισμένους οπαδούς και αντιπάλους. Κατάφερνε όμως και να αντιλαμβάνεται το πραγματικό διακύβευμα, διαμόρφωνε και διαμορφωνόταν από την εκάστοτε περίοδο. Κάθε πρόεδρός του μετά τον Ανδρέα Παπανδρέου έφερε κάτι δικό του στο τραπέζι: ο Κώστας Σημίτης ταύτισε τις θητείες του με την Ελλάδα της εξωστρέφειας, με τα μεγάλα έργα και το εγχείρημα των Ολυμπιακών Αγώνων. Ο Γιώργος Παπανδρέου εξελέγη με σύνθημα την ευημερία και έβαλε στοίχημα τη διαφάνεια, όμως διαπίστωσε πως έπρεπε να διαχειριστεί μια κρίση που χαλάρωσε τον δεσμό του κόμματος με την κοινωνία. Ο Ευάγγελος Βενιζέλος είπε την αλήθεια εν μέσω Μνημονίων, όταν λίγοι ήθελαν να την ακούσουν και πήρε αποφάσεις χωρίς να λογαριάζει το πολιτικό κόστος. Η Φώφη Γεννηματά επέτρεψε στο καράβι να συνεχίσει το ταξίδι του και έφερε πάλι το συναίσθημα στην πολιτική, σε μια περίοδο που όλοι το είχαν αφήσει στην άκρη.

Πολύ σκληρό για να χαθεί

Υπάρχουν μόνιμοι ιδιοκτήτες της εξουσίας ή είναι όλοι προσωρινοί ενοικιαστές; Αυτή είναι μια συζήτηση που στο ΠΑΣΟΚ την έχουν κάνει πολύ και εις βάθος – καμιά φορά, ακόμα και ως άσκηση ψυχοθεραπείας. Στην πορεία των 48 χρόνων της ζωής του, το ΠΑΣΟΚ κατάφερε να συνδεθεί με την πορεία της Μεταπολίτευσης. Τα χρόνια της οικονομικής ευμάρειας ονομάζονται πια (σοβαρά ή περιπαικτικά) «χρόνια ΠΑΣΟΚ», ενώ αν κάποιος θέλει να μιλήσει για την περίοδο της κρίσης θα αναφέρει αναπόφευκτα το Καστελλόριζο και τη συγκυβέρνηση 2012 – 2014. Στην πραγματικότητα όμως αυτό που απέδειξε ξανά και ξανά η ιστορία του είναι πως μιλάμε για ένα κόμμα πολύ σκληρό για να χαθεί στον χρόνο. Ακόμα και τις πιο δύσκολες στιγμές του βρέθηκαν εκείνοι που το τράβηξαν στην επιφάνεια, που το διατήρησαν στην κοινοβουλευτική ζωή, διαμορφώνοντας έτσι και το σημερινό πολιτικό τοπίο: βρισκόμαστε ακόμα μπροστά σε έναν «κουτσό» δικομματισμό. Τον περασμένο Δεκέμβριο η παράταξη άλλαξε ηγεσία, με τους ψηφοφόρους να επιλέγουν τον Νίκο Ανδρουλάκη, εκπρόσωπο μιας νέας γενιάς, στο τιμόνι, σηματοδοτώντας την αρχή μιας νέας εποχής. Σχεδόν έναν χρόνο μετά, τα ποσοστά του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ ξεπερνούν πια δημοσκοπικά το μονοψήφιο, βάζοντας εκ των πραγμάτων το κόμμα σε ένα παιχνίδι εξουσίας για τρεις.

Μια θέση στη βιτρίνα

Αυτές τις μέρες, το ΠΑΣΟΚ, έχοντας ξανά το όνομά του στη βιτρίνα, βρίσκεται σε μια θέση που έχει χρόνια να βρεθεί: έχει τα μάτια όλων στραμμένα πάνω του, είναι η πολιτική δύναμη που παράγει ειδήσεις, καθώς ο πρόεδρός του, Νίκος Ανδρουλάκης, είναι στο επίκεντρο της υπόθεσης των παρακολουθήσεων. Ο άνεμος της αλλαγής φύσηξε στο Ζάππειο, όπου σπάζοντας το παραδοσιακό καλούπι της επετείου, εξελίχθηκε ένα διήμερο φεστιβάλ με παράλληλες δράσεις – χθες έγινε και η ανοιχτή ομιλία του Ανδρουλάκη. Το στοίχημα είναι αυτός ο άνεμος να αποδειχθεί ούριος.