Το φάσμα της τοξικότητας και οι «μολότοφ» στο διαδίκτυο

«Μέσα από τα γυμνά δέντρα το είδαμε. Το τεράστιο τοξικό νέφος βρισκόταν εκεί, φωτισμένο τώρα από δεκαοκτώ ελικόπτερα, τεράστιο, σχεδόν πέρα από την αντίληψή μας, πέρα από τον μύθο και τη φήμη, μια ταρασσόμενη φουσκωμένη μάζα σαν γυμνοσάλιαγκας. Εδειχνε να γεννάει τις δικές του εσωτερικές θύελλες. Ξεροί θόρυβοι και τινάγματα, αστραπές, φωτιές και μακριές αψιδωτές γραμμές χημικής φλόγας… Προχωρούσε εφιαλτικά στο σκοτάδι σαν γυμνοσάλιαγκας. Τα ελικόπτερα στριφογύριζαν άσκοπα στις άκρες του. Συγκρινόμενα με το τρομακτικό του μέγεθος, τα ελικόπτερα έδιναν την εντύπωση πως συνόδευαν το νέφος σε μια εθνική διαφημιστική εκστρατεία για τον θάνατο, μια εξόρμηση πολλών εκατομμυρίων, που συνοδεύεται από ραδιοφωνικές διαφημίσεις, αφισοκόλληση και καταιγισμό φιλμ στην τηλεόραση».

Το περίφημο «εναέριο τοξικό επεισόδιο» τοποθετείται στον πυρήνα του «Λευκού θορύβου» του ΝτεΛίλο (Εστία, 1991, μτφ. Πέτρος Αμπατζόγλου), η κινηματογραφική διασκευή του οποίου μόλις έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Βενετίας. Μία συμπύκνωση για τα βασικά μοτίβα του συγγραφέα: ο αρχαϊκός φόβος για την τεχνολογία που ξεφεύγει από τον ανθρώπινο έλεγχο, η καταστροφική δύναμη της τυχαιότητας, η αντίθεση ανάμεσα στο πραγματικό και τις αναπαραστάσεις του, οι σαρωτικές επιπτώσεις της παραπληροφόρησης. Σε πρώτη ανάγνωση, η εικόνα του «τοξικού επεισοδίου» ακούγεται καταχρηστική σε ό,τι αφορά την ελληνική πραγματικότητα. Η μεταφορά, ωστόσο, της τοξικότητας σαν «ταρασσόμενης φουσκωμένης μάζας» με εσωτερικές θύελλες, «σχεδόν πέρα από την αντίληψή μας» μοιάζει ξαφνικά οικεία.

Μόνο μέσα στην τελευταία εβδομάδα εμφανίστηκε το άρθρο του Θανάση Καρτερού – με τίτλο «Ο,τι πεις, καλέ μου. Μόνο πάρε το χάπι σου και ηρέμησε» – όπου η πρόσφατη εμφάνιση του Πρωθυπουργού στη Βουλή περιγραφόταν με όρους ψυχικών νοσημάτων: «Τελικά, ίσως δεν είναι ανθρωπιστικό να τον κατηγορούμε για ωτακουστή και ψεύτη. Ισως δεν φταίει ο ίδιος, αλλά κάποιου είδους διαταραχή που έχει… Σε κάθε περίπτωση, μήπως πρέπει να τον πάρουμε με το καλό; Οχι απλώς με ευγένεια και πολιτισμό, αλλά με θεραπευτική κατανόηση και ανθρωπισμό;». Την επιδοκιμασία του (αν και κάπως συγκρατημένη για τα στάνταρ του τοξικόμετρου) έσπευσε να καταθέσει ο Παύλος Πολάκης. Απέναντι στον αρθρογράφο, ωστόσο, στάθηκαν αρκετοί σχολιαστές του αριστερού χώρου. Ο Πάνος Λάμπρου, μέλος της Πολιτικής Γραμματείας του ΣΥΡΙΖΑ, έγραψε: «Το «πάρε το χάπι σου», «υπάρχει διαταραχή» και άλλα τινά, δεν είναι μια ατάκα, μια εξυπνάδα ή κάτι για να έχουμε να λέγαμε… Είναι κακοποιητικός λόγος και προσβολή για τους ανθρώπους, οι οποίοι παίρνουν τα χάπια τους (και καλά κάνουν) και είναι μια χαρά». Και ο Αρης Σπουρδαλάκης από τη Νεολαία ΣΥΡΙΖΑ: «Δεν θα μιλήσω για το πόσο κακοποιητική είναι η συγκεκριμένη φράση για ανθρώπους που παλεύουν με ψυχικά νοσήματα, που έκαναν τεράστιο αγώνα για να ξεπεράσουν το ταμπού και να αρχίσουν την αγωγή που χρειάζονταν, ή που έχουν χαθεί γιατί δεν το ξεπέρασαν ποτέ».

Οι αντιδράσεις αυτές μόνο τυχαίες δεν πρέπει να θεωρούνται, με δεδομένη μάλιστα την παράδοξη σιωπή αρκετών πρωτοκλασάτων στελεχών, τα οποία δεν φαίνεται να συμμετέχουν στην εργαλειοποίηση του πολιτικού κλίματος. Είναι άλλωστε μια τακτική που έχει δοκιμαστεί αρκετές φορές στο πρόσφατο παρελθόν χωρίς να αποδίδει – ούτε καν δημοσκοπικά – για την αξιωματική αντιπολίτευση. Για ένα κομμάτι της Κεντροαριστεράς, η υπόθεση των παρακολουθήσεων θα αρκούσε από μόνη της για να διεγείρει το αισθητήριο των κεντρώων ψηφοφόρων. Η «πλειοδοσία» με πυροτεχνήματα και καταγγελίες αποφέρει το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα.

«Μολότοφ στο διαδίκτυο»

Είχαν προηγηθεί τα χάσταγκ με το όνομα επίσης του Πρωθυπουργού – σε μια κακοπαιγμένη καμπάνια «λαϊκής αντίδρασης» -, η ταύτιση της κυβέρνησης με το ξέσπασμα πυρκαγιών και την εκτίναξη της τιμής της βενζίνης, τα φαντάσματα του παρελθόντος περί «παράταξης του χωροφύλακα», οι πάσης φύσεως μολότοφ εναντίον της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που κατακαίνε στο βαθύ Διαδίκτυο και το θνησιγενές «Πισπιρίγκου της Παιδείας». Απέναντι στην ανάγκη να δοθούν απαντήσεις για την υπόθεση των παρακολουθήσεων· απέναντι στην πρόσκληση ώστε να «διορθωθεί» το πλαίσιο λειτουργίας της ΕΥΠ, η μόνιμη επωδός είναι παλιά: περισσότερες επιθέσεις. Υστερα από την ακραία κομματικοποίηση διαφορετικών υποθέσεων, που έφτασαν να γίνουν πανό και φέιγ βολάν στα αρχαία θέατρα· ύστερα από τις εναλλάξ κατηγορίες περί «βιαστών/ εμπρηστών» οι νέες διακλαδώσεις οδηγούν στους «ωτακουστές».

Αν στην ελληνική Βουλή η αντιπολίτευση είναι επιρρεπής σε εύπεπτα σλόγκαν, ανεκδοτολογία και εξάρσεις (ενώ, θεωρητικά, έχει το πλεονέκτημα της θεσμικής αντίδρασης), γιατί να μην καθρεφτίζονται ακριβώς τα ίδια στο παράλληλο μικροσύμπαν των social media; Ο κατεξοχήν βιότοπος της ανεπεξέργαστης πληροφορίας ανακάλυψε υλικό νέας κοπής. Οι εγκλωβισμένοι του παραμορφωτικού καθρέφτη μπορούν τώρα να σαγηνεύουν το πλήθος με καινούργια συνθήματα μιας χρήσεως. Στο εύφλεκτο μικροκλίμα οι Ανώνυμοι Αντιδραστικοί προβάρουν ήδη την μπέρτα της κάθαρσης. Δεν θέλουν καν να «διορθώσουν» τα κακώς κείμενα ή να συμμετάσχουν στο επίδικο της συνταγματικότητας. Τους αρκεί που υποδεικνύουν καθημερινά «ενόχους» δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες ηθικού πανικού. Η επίκληση του Αλέξη Τσίπρα προς τους βουλευτές της ΝΔ να πάρουν θέση βρίσκει ήδη αντίκρισμα στις αψιμαχίες του Διαδικτύου: και πάλι η πρόσκληση προς τους «κυρ Παντελήδες» να σηκώσουν το κεφάλι και να αποτινάξουν τον ζυγό – αυτό, ομολογουμένως ξεχάσαμε να το αναφέρουμε νωρίτερα – της «χούντας» και του «καθεστώτος» που κυβερνά την Ελλάδα.

Στην άλλη πλευρά του πολιτικού φάσματος, ζητούμενο πρέπει να παραμείνει – ειδικά μετά την αναγνώριση των «λαθών» – η προστασία του κράτους δικαίου και η θωράκιση της φιλελεύθερης ευρωπαϊκής πορείας της χώρας. Οι συστοιχίες τοξικότητας είναι το μόνο αναμενόμενο. Αλλά σ’ αυτή τη διαδικασία της αυτοανάλυσης κρίνεται πλέον και ο τρόπος άμυνας απέναντι σ’ αυτές τις συστοιχίες. Από τις πρώτες κυβερνητικές δηλώσεις αυτό που αναμένεται είναι η θεσμική απάντηση στα ερωτήματα, αλλά και η διεύρυνση της ατζέντας ώστε εκτός από τη «θεραπεία» να υπάρξει πρόληψη για τη μελλοντική λειτουργία του απόρρητου. Σε πρώτη ανάγνωση, απομένουν εννέα μήνες έως τις επόμενες εκλογές – χρόνος που μπορεί να μοιάζει λίγος για να καταμετρηθούν ρωγμές ή απώλειες. Χρόνος, όμως, αρκετά πυκνός, όπως έχει αποδείξει η πρόσφατη ελληνική περιπέτεια, στην οποία η κοινωνία και η πολιτική έχουν ήδη βιώσει πολλαπλές μεταμορφώσεις διατηρώντας, ωστόσο, ένα βασικό χαρακτηριστικό: την προσήλωση στο ευρωπαϊκό ιδεώδες.

Μπορεί άραγε η τάση της τοξικότητας να συμπαρασύρει και την άλλη πλευρά του διπόλου; Μπορούμε να φτάσουμε έως τις εκλογές – και με δεδομένη την ανησυχία για «δύσκολο χειμώνα» – με εκατέρωθεν εκπυρσοκροτήσεις; Εξαρτάται από την πολιτική διαχείριση που θα επικρατήσει. Αν η μία πλευρά αφεθεί μόνη της στον δρόμο της τοξικής καταγγελίας, η κυβερνητική οφείλει να αξιοποιήσει τον διαθέσιμο χρόνο για να παράσχει επαρκείς εξηγήσεις στην υπόθεση των παρακολουθήσεων – με το βλέμμα στο πολιτικό Κέντρο. Αν το «τοξικό επεισόδιο» διαπεράσει οριζοντίως το πολιτικό σκηνικό – με βολές εναντίον ενός «παρακράτους», όπως αυτές που εξαπολύονται και από τον τρίτο παίκτη -, οι πόλεμοι χαρακωμάτων πρέπει να θεωρούνται δεδομένοι. Και συνήθως δεν είναι αναίμακτοι.