«Η Ρωσία καταλαβαίνει μόνο τη γλώσσα της ισχύος»

Δεν είναι μια συνηθισμένη πολιτικός. Ο προπάππος της ήταν ένας από τους ιδρυτές της ανεξάρτητης Εσθονίας, τον Φεβρουάριο του 1918, και ο πρώτος αρχηγός της αστυνομίας της. Η προγιαγιά της, η γιαγιά της και η μητέρα της – που ήταν τότε μόλις έξι μηνών – εκτοπίστηκαν στη Σιβηρία τον Μάρτιο του 1949. Και ο πατέρας της χρημάτισε πρωθυπουργός την περίοδο 2002 – 2003. Επικεφαλής η ίδια της εσθονικής κυβέρνησης από τον Ιανουάριο του 2021, η Κάγια Κάλας ξέρει λοιπόν τι σημαίνει ολοκληρωτισμός. Κι αυτός είναι ένας λόγος παραπάνω για να εκτιμά τα αγαθά της ελευθερίας και της δημοκρατίας, που η χώρα της κέρδισε το 1991 όταν απέκτησε εκ νέου την ανεξαρτησία της. Αγαθά, που είναι αποφασισμένη να αγωνιστεί με όλες της τις δυνάμεις για να μην ξαναχαθούν.

Η Ρωσία έχει παραμείνει ατιμώρητη

Η Κάλας ηγείται μιας χώρας που, σε σχέση με το ΑΕΠ της, έχει παραδώσει στην Ουκρανία περισσότερο στρατιωτικό εξοπλισμό από οποιαδήποτε άλλη. Και δηλώνει κατηγορηματικά σε όλους τους τόνους, και με όλες τις ευκαιρίες, ότι μόνο η ήττα της Ρωσίας στον πόλεμο που προκάλεσε θα οδηγήσει στην ειρήνη. Η πρώτη μου ερώτηση λοιπόν στη συνέντευξη που μου έκανε την τιμή να μου παραχωρήσει την περασμένη εβδομάδα μέσω Zoom είναι πώς μια «παρανοϊκή πυρηνική δύναμη» – όπως χαρακτηρίζει τη χώρα της η διάσημη ρωσίδα συγγραφέας Λουντμίλα Ουλίτσκαγια – μπορεί να ηττηθεί. «Οπως έχει πει ο πρόεδρος της Ουκρανίας, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, αν σταματήσει να πολεμά η Ρωσία δεν θα υπάρχει πλέον πόλεμος, ενώ αν σταματήσει να πολεμά η Ουκρανία δεν θα υπάρχει πλέον Ουκρανία. Η Ρωσία έχει παραμείνει ατιμώρητη για ό,τι έχει κάνει στο παρελθόν, στη Γεωργία, στο Ντονμπάς, στην Κριμαία. Ολοι οι υπόλοιποι συνέχισαν σαν να μη συμβαίνει τίποτα και οι Ρώσοι πήραν το μήνυμα: η επιθετικότητα αποφέρει καρπούς. Εκαναν λοιπόν ένα διάλειμμα και ξανάρχισαν. Το μόνο που καταλαβαίνει η Ρωσία είναι η ισχύς και ο μόνος τρόπος που έχουμε είναι να βοηθήσουμε την Ουκρανία να υπερασπιστεί τον εαυτό της. Γιατί όταν η επιθετικότητα αποδίδει κάπου, λειτουργεί ως πρόσκληση για να επιδειχθεί και αλλού».

Εγκληματίας πολέμου

Και πάλι: κάπως πρέπει να τελειώσει ο πόλεμος, κάποια στιγμή πρέπει να γίνουν ενός είδους διαπραγματεύσεις. Θυμίζω στην πρωθυπουργό την κριτική που άσκησε πριν από λίγους μήνες στον Εμανουέλ Μακρόν, όταν τον κατηγόρησε για αφέλεια επειδή επιδιδόταν σε τηλεφωνικούς μαραθωνίους με τον ρώσο ομόλογό του πιστεύοντας ότι θα τον απέτρεπε έτσι από την πραγματοποίηση των σχεδίων του. Χαμογελάει. «Δεν άσκησα ευθεία κριτική στον πρόεδρο Μακρόν. Είπα απλώς ότι είναι μάταιο να μιλά κανείς με εγκληματίες πολέμου. Οι Ρώσοι γνωρίζουν πολύ καλά ότι εμείς, στη Δύση, τηρούμε τις συμφωνίες που υπογράφουμε, στα λατινικά το λέμε Pacta sunt servanda, ενώ εκείνοι δεν έχουν καμιά πρόθεση για κάτι τέτοιο. Η τακτική τους είναι να απειλούν, να απαιτούν κάτι που δεν ήταν ποτέ δικό τους, ελπίζοντας ότι κάποια στιγμή θα βρεθεί κάποιος στη Δύση που θα τους το προσφέρει: ένα τέταρτο μιας χώρας, ένα δεύτερο μιας χώρας. Γι’ αυτό λέω ότι η ειρήνη μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τους όρους της Ουκρανίας. Δεν μπορούμε να πούμε στους Ουκρανούς, ΟΚ, δεχθείτε την κατοχή ενός μέρους της χώρας σας και θα συνεχίσουμε τη ζωή μας».

Μαζικές εκτοπίσεις και βασανιστήρια

Η Εσθονία κήρυξε την ανεξαρτησία της το 1918, αφού είχε υπάρξει μέρος τόσο της σουηδικής όσο και της ρωσικής αυτοκρατορίας, δέχθηκε όμως γρήγορα την εισβολή πρώτα της Γερμανίας και στη συνέχεια της σοβιετικής Ρωσίας. Γνώρισε δύο δεκαετίες σχετικής ειρήνης πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, για να καταληφθεί στη διάρκεια του πολέμου πρώτα από τις σοβιετικές δυνάμεις, στη συνέχεια από τους Γερμανούς και μετά πάλι από τους Σοβιετικούς. «Αυτό που πρέπει να καταλάβουν οι χώρες με διαφορετική ιστορική εμπειρία από τη δική μας», λέει η Κάγια Κάλας, «είναι ότι ακόμη κι αν υπάρχει ειρήνη, ο πόνος των ανθρώπων στις κατεχόμενες περιοχές δεν σταματά. Κι αν κλείσουμε τα μάτια μας και τ’ αφτιά μας, δεν τους βοηθάμε. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ξέρετε, όταν οι Σοβιετικοί προσάρτησαν τη χώρα μου, υπήρξαν στην Εσθονία μαζικές εκτοπίσεις, βασανιστήρια, καταστολή. Τα ξέρω από πρώτο χέρι, τα έζησαν η μητέρα μου κι ο πατέρας μου. Επιμένω λοιπόν: το μόνο που μπορούμε να πούμε στον Πούτιν ή σε οποιονδήποτε άλλον είναι ότι δεν μπορεί να κερδίσει αυτόν τον πόλεμο και πρέπει να τον σταματήσει τώρα».

Η ελευθερία είναι ανεκτίμητη

Και η κόπωση των ευρωπαίων πολιτών ύστερα από έξι μήνες πολέμου; «Το αέριο μπορεί να είναι ακριβό, αλλά η ελευθερία είναι ανεκτίμητη», έχει δηλώσει η εσθονή πρωθυπουργός, όμως οι ηγέτες της Δύσης ανησυχούν για τις επιπτώσεις που έχει ο πόλεμος στις κοινωνίες τους, ήδη βλέπουμε κυβερνήσεις να ανατρέπονται, πρωθυπουργούς να υπονομεύονται, πρόσωπα ακροδεξιών πεποιθήσεων να ετοιμάζονται να αναλάβουν την εξουσία. Ανησυχεί η Κάγια Κάλας για την ευρωπαϊκή ενότητα; «Είναι πολύ σημαντικό ότι, παρόλο που είμαστε 27 χώρες με 27 διαφορετικά συστήματα, έχουμε κρατήσει την ενότητά μας μέχρι τώρα. Και πρέπει να συνεχίσουμε να το κάνουμε, γιατί η Ρωσία θέλει να μας διχάσει και να στρέψει τη μια χώρα εναντίον της άλλης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ουκρανία καταφέρνει μέχρι στιγμής να κρατήσει τον πόλεμο έξω από την υπόλοιπη Ευρώπη και χρειάζεται τη διαρκή στήριξή μας. Αλλά βέβαια είμαστε δημοκρατίες, υπάρχουν κόμματα που διεκδικούν την εξουσία, ο Πούτιν δεν έχει τέτοια προβλήματα».

Η δολοφονία της Ντάρια Ντούγκινα

Το ίδιο το κόμμα της Κάλας έχασε τον περασμένο μήνα την πλειοψηφία, η πρωθυπουργός παραιτήθηκε, κατάφερε όμως να συγκροτήσει έναν άλλο κυβερνητικό συνασπισμό και να διατηρήσει τη θέση της και την αταλάντευτη υποστήριξή της προς το θύμα της ρωσικής εισβολής. Και ο εισβολέας δείχνει τώρα να σχεδιάζει την εκδίκησή του. Πώς σχολιάζει η Κάγια Κάλας τον διάτρητο, σύμφωνα με τους περισσότερους αναλυτές, ισχυρισμό των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών ότι η κόρη του Αλεξάντερ Ντούγκιν δολοφονήθηκε από μια ουκρανή πράκτορα που διέφυγε στη συνέχεια στην Εσθονία; Ανησυχεί για νέες ρωσικές κυβερνοεπιθέσεις, όπως εκείνη που εξαπολύθηκε πριν από λίγες ημέρες με αφορμή την απομάκρυνση ενός μνημείου της σοβιετικής εποχής από τη Νάρβα, μια πόλη κοντά στα σύνορα με τη Ρωσία; «Παράλληλα με τις μάχες στην Ουκρανία, γίνεται κι ένας υβριδικός πόλεμος, ένας κυβερνοπόλεμος. Η υπόθεση της δολοφονίας της Ντάρια Ντούγκινα δίνει το πρόσχημα στη Ρωσία να μας εμπλέξει στον πόλεμο, τιμωρώντας μας για τη στάση που κρατάμε. Από τον περασμένο χρόνο, όμως, έχουμε ενισχύσει πολύ την ψηφιακή μας άμυνα. Είναι δύσκολο, ξέρετε, να το εξηγήσουμε στον κόσμο, γιατί ο κυβερνοπόλεμος είναι κάτι που δεν φαίνεται. Οταν αποτρέπουμε μια επίθεση δεν το καταλαβαίνει κανείς, αλλά αν αυτή η επίθεση πετύχει καταρρέουν τα πάντα. Γι’ αυτό επιμένω ότι όλες οι χώρες πρέπει να επενδύσουν στην κυβερνοασφάλειά τους. Πριν από δέκα χρόνια, ένα νοσοκομείο έπρεπε να ανησυχεί μόνο για το αν έχει επαρκείς ποσότητες φαρμάκων. Τώρα πρέπει να προετοιμάζεται και για τυχόν κυβερνοεπίθεση, που θα προκαλέσει την απώλεια ανθρώπινων ζωών».

Μποϊκοτάζ στους ρώσους ταξιδιώτες

Η Εσθονία και οι σκανδιναβικές χώρες έχουν θέσει τελευταία στους ευρωπαϊκούς θεσμούς κι ένα άλλο ζήτημα που έχει διχάσει: την ανάγκη να επιβληθεί μποϊκοτάζ σε όλους τους ρώσους πολίτες που ταξιδεύουν. Μα κάτι τέτοιο δεν θα ισοδυναμούσε με στοχοποίηση του ρωσικού λαού; «Ηδη από το πρώτο πακέτο κυρώσεων έχει επιβληθεί απαγόρευση στα αεροπορικά ταξίδια από τη Ρωσία προς την Ευρώπη. Αλλά βλέπουμε αυτές τις κυρώσεις να παραβιάζονται, με μια τεράστια μάζα ανθρώπων που χρησιμοποιούν τη χερσαία οδό. Κι επειδή υπάρχουν μόνο τρεις χώρες που έχουν χερσαία σύνορα με τη Ρωσία – η Φινλανδία, η Εσθονία και η Λετονία -, νομίζω πως πρέπει να κλείσουμε αυτό το παραθυράκι. Πιστεύω πως κάθε πολίτης είναι υπεύθυνος για τις ενέργειες της κυβέρνησής του. Και το θεωρώ άδικο να κάνουν διακοπές κάποιοι άνθρωποι όταν η κυβέρνησή τους έχει εξαπολύσει έναν πόλεμο. Θέλω να τονίσω όμως κι ένα ακόμη σημείο. Διαβατήρια έχει μόνο το 30% του ρωσικού πληθυσμού, οι κάτοικοι κυρίως της Μόσχας και της Αγίας Πετρούπολης. Αν λοιπόν οι άνθρωποι αυτοί νιώσουν στην καθημερινότητά τους τις συνέπειες αυτού του πολέμου, με το να μην μπορούν να ταξιδεύουν, ίσως ασκήσουν πίεση στο Κρεμλίνο για να δώσει ένα τέλος».

Το πολυτιμότερο μάθημα

Δεν με πείθει το επιχείρημα. Ομως η Κάγια Κάλας δεν έχει πολύ χρόνο στη διάθεσή της κι εγώ θέλω να της κάνω μια προσωπική ερώτηση. Κόρη, εγγονή και δισέγγονη τόσων ανθρώπων που έπεσαν θύματα διώξεων, έχοντας ακούσει και διαβάσει τόσες προσωπικές ιστορίες, και έχοντας βρεθεί στα 45 της χρόνια να κυβερνά μια χώρα που μοιράζεται μεγάλο μέρος των συνόρων της με ένα επεκτατικό και ολοκληρωτικό κράτος, ποιο αισθάνεται ότι είναι το πολυτιμότερο μάθημα που έχει αποκομίσει; «Αυτό που έχω μάθει τόσο εγώ όσο και η χώρα μου από τότε που κερδίσαμε την ανεξαρτησία μας είναι ότι δεν πρέπει να ξαναμείνουμε ποτέ μόνοι. Είμαστε μέλη του ΝΑΤΟ, είμαστε μέλη της ΕΕ, γιατί έχουμε αυτόν τον επιθετικό γείτονα και έχουμε ανάγκη από συμμάχους και φίλους. Το ότι έχουμε συμμάχους και φίλους, όμως, μας κάνει να σκεφτόμαστε και να βοηθάμε με τη σειρά μας αυτούς που έχουν ανάγκη. Να γιατί είμαστε από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της Ουκρανίας στη μάχη που δίνει για την ελευθερία. Γιατί εγώ ανήκω σε μια γενιά που ξέρει τι σημαίνει να ζεις χωρίς ελευθερία, ήμουν έφηβη όταν ανακτήσαμε την ελευθερία μας και γνωρίζω καλά την αξία της».