Ο σταυρός και η ημισέληνος

Στις 10 και 11 Μαρτίου 1978 συναντήθηκαν στο Μοντρέ της Ελβετίας οι τότε πρωθυπουργοί της Ελλάδας, Κωνσταντίνος Καραμανλής, και της Τουρκίας, Μπουλέντ Ετσεβίτ, προκειμένου να ανταλλάξουν απόψεις επί των διμερών προβλημάτων.

Στο ανακοινωθέν που είχε εκδοθεί μετά τον τερματισμό των συνομιλιών των δύο ανδρών γινόταν λόγος για την έναρξη ενός φιλικού και εποικοδομητικού διαλόγου μεταξύ των δύο πλευρών, διαλόγου που θα συνεχιζόταν σε μετέπειτα συνάντηση προς όφελος των δύο εθνών και με σκοπό την εξεύρεση ειρηνικών και δίκαιων λύσεων στα διάφορα προβλήματα που διετάρασσαν τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Αμέσως μετά την επιστροφή του στην Αθήνα ο Καραμανλής, εν αντιθέσει προς τον Ετσεβίτ που παραχωρούσε τις ημέρες εκείνες πολλές συνεντεύξεις, είχε δηλώσει απλώς ότι η προηγηθείσα συνάντηση «υπήρξε χρήσιμος».

Λίγες ημέρες αργότερα, στις 16 Μαρτίου, ο τότε πρωθυπουργός της χώρας ανέπτυξε από το βήμα της Βουλής τις απόψεις του αναφορικά με την έκβαση των ελληνοτουρκικών συνομιλιών κορυφής και τις προοπτικές που διαγράφονταν για τη συνέχισή τους.

Ο Καραμανλής, πριν αναφερθεί στη συνάντηση του Μοντρέ και στις θέσεις που είχε προβάλει ως πρωθυπουργός της χώρας, έκρινε σκόπιμο να αναφέρει τα εξής εν είδει προλόγου:

«Κύριοι βουλευταί,

Προκειμένου να συζητήσουμε θέματα εξωτερικής πολιτικής, θα ήθελα να παρατηρήσω και πάλι ότι η συζήτηση επί των θεμάτων αυτών θα πρέπει να διεξάγεται με περίσκεψη, για να μην εκτίθενται σε κίνδυνο τα συμφέροντα της χώρας. Για να επιτύχουμε όμως σ’ αυτό, θα πρέπει να υιοθετήσουμε ορισμένες βασικές αρχές.

Θα πρέπει συγκεκριμένα να δεχθούμε πρώτον ότι δεν μπορεί να υπάρξει ελληνική κυβέρνησις η οποία να βλάπτει ενσυνειδήτως και εκ προθέσεως τα συμφέροντα της χώρας, να προδίδει δηλαδή τη χώρα, όπως συνηθίζουμε πολλές φορές να λέμε.

Δεύτερον, ότι όταν η κυβέρνησις της χώρας συζητεί με ξένους, δεν συζητεί για λογαριασμό κόμματος, αλλά συζητεί για λογαριασμό της Ελλάδος και συνεπώς θα πρέπει να έχει την συμπαράσταση όλων των Ελλήνων.

Τρίτον, τα εθνικά θέματα δεν πρέπει να γίνονται αντικείμενο κομματικών, και μάλιστα δημαγωγικών ανταγωνισμών, που, όπως προκύπτει από το παρελθόν, οδηγούν κατά κανόνα σε εθνικές περιπέτειες.

Και τέταρτον, ότι θα πρέπει κάποτε να αποφασίσουμε να προστατεύσουμε τα εθνικά μας απόρρητα, για να μην παρέχουμε όπλα στους εχθρούς της χώρας.

Ενόμιζα χρήσιμο, κύριοι συνάδελφοι, να κάνω τις παρατηρήσεις αυτές, για να αποφύγουμε στην συζήτηση των εθνικών μας θεμάτων τα σφάλματα του παρελθόντος. Και προπαντός για να αποφύγουμε τον πειρασμό της δημαγωγίας που χρησιμοποιούμε στον τόπο μας, κατά προτίμηση στον ευαίσθητο χώρο της εξωτερικής πολιτικής. Προς επιβεβαίωση αυτής της αλήθειας θα ημπορούσε κανένας να επικαλεσθεί ορισμένα ιστορικά γεγονότα, που και αυτά αφορούν στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Αναφερόμαστε στην Συνθήκη της Λωζάννης, την οποία υπέγραψε ο Ελευθέριος Βενιζέλος το 1923. Λησμονούμε όμως τις υβριστικές επιθέσεις που υπέστη όχι μόνο από τους αντιπάλους του, αλλά και από στενούς συνεργάτες του για την συνθήκη αυτή. Σε μια μάλιστα φάση των διαπραγματεύσεων κατηργήθη ο Βενιζέλος από διαπραγματευτής και αντικατεστάθη από τον τότε υπουργό τωv Εξωτερικών, τον Απόστολο Αλεξανδρή. Όταν δε τελικά υπεγράφη η συμφωνία, ο Πάγκαλος και ο Χατζηκυριάκος, αρχηγοί του Στρατού και του Στόλου αντιστοίχως, κατήγγειλαν την συμφωνία εκείνη ως εθνική προδοσία και εδήλωσαν ότι εν πάση περιπτώσει δεν θα την σεβασθούν. Ο δε αντιπολιτευόμενος Τύπος κατηγόρησε τότε τον Ελευθέριον Βενιζέλον ότι υπέταξε τον σταυρό στην ημισέληνο.

Όταν εξάλλου ο Ελευθέριος Βενιζέλος πήγε το 1930 στην Άγκυρα και υπέγραψε τις γνωστές συμφωνίες της εκκαθαρίσεως του παρελθόντος με τον Κεμάλ, υπέστη και τότε δριμύτατη επίθεση, κυρίως από την αντιπολίτευση, η οποία με επικεφαλής τους Καφαντάρη και Τσαλδάρη τον κατηγόρησε ότι παρέδωσε τα πάντα χωρίς να πάρει τίποτε, και ότι θα τρίζουν τα κόκαλα των νεκρών της Μικράς Ασίας για την ταπείνωση την οποία υπέστη η Ελλάς με τις συμφωνίες εκείνες, τις οποίες εντούτοις αυτή τη στιγμή τις επικαλούμεθα όλοι ως ιστορικές συμφωνίες προς μίμηση.

Φοβάμαι, κύριοι συνάδελφοι, ότι και σήμερα ορισμένες πλευρές με το ίδιο πνεύμα αντιμετωπίζουν την δύσκολη προσπάθεια που καταβάλλει η κυβέρνησις, για να προστατεύει τα απειλούμενα συμφέροντα της χώρας».

Πέραν τούτων, ο Καραμανλής, αποκρούοντας τις κατηγορίες που είχε εκτοξεύσει σε βάρος του ο τότε πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, Ανδρέας Παπανδρέου, είχε προβεί στις ακόλουθες επισημάνσεις:

«Ο αξιότιμος αρχηγός του ΠΑΣΟΚ εξαπέλυσε εκ των προτέρων επίθεση κατά της κυβερνήσεως, χαρακτηρίσας την συνάντηση ως εθνικώς απαράδεκτη και επικίνδυνη. […]

Ο κ. Παπανδρέου, για να στηρίξει την επίθεσή του εναντίον της κυβερνήσεως, για να στηρίξει τις επικρίσεις του για την προγραμματισθείσα συνάντηση, υπεστήριξε ότι η συνάντηση αυτή θα οδηγήσει σε αδιέξοδο και τελικά σε πόλεμο. Και το υπεστήριξε αυτό παραδοξολογώντας κατά τη γνώμη μου . Και λέγω παραδοξολογώντας, γιατί είναι φανερό ότι η άρνηση, και όχι η αποδοχή του διαλόγου, είναι εκείνη η οποία θα μπορούσε να προκαλέσει τους κινδύνους τους οποίους επισημαίνει ο αξιότιμος αρχηγός του ΠΑΣΟΚ. […]

Υπεστήριξε επίσης ο κ. Παπανδρέου ότι δεν υπάρχει λόγος να συζητούμε με τους Τούρκους, εφόσον δεν αναγνωρίζομε ότι έχουμε διαφορές μαζί τους.

Αλλά, κύριοι βουλευταί, την διένεξη, κάθε διένεξη, μπορεί να την δημιουργήσει οποιοσδήποτε διαφωνών μαζί σας, αμφισβητών το δίκιο σας και επιθυμών να σας αδικήσει. Από την στιγμή αυτή δημιουργείται πρόβλημα, το οποίον δεν μπορείτε να αγνοήσετε. Είστε υποχρεωμένος να το αντιμετωπίσετε. Άλλο το θέμα είναι με ποιον τρόπο θα το αντιμετωπίσετε. Αλλά δεν δύνασθε να αγνοήσετε την ύπαρξη του προβλήματος.

Θα αναφέρω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που παρατηρείται στην καθημερινή ζωή. Προσβάλλει κάποιος, χωρίς να έχει το δικαίωμα, μια διαθήκη σε βάρος των πραγματικών κληρονόμων. Και καταφεύγει στα δικαστήρια. Είναι δυνατόν, διότι σεις πιστεύετε ότι βρίσκεται εν αδίκω, να αγνοήσετε το γεγονός ότι, αν δεν προσέλθετε στο δικαστήριο, ημπορεί να εκδοθεί απόφαση εις βάρος σας;

Άλλωστε, όπως είπε ο Ευρυπίδης, «αν το σωστό και το δίκαιο ήταν το ίδιο για όλους, δεν θα υπήρχαν στον κόσμο διενέξεις».

Είναι, λοιπόν, αβάσιμο το επιχείρημα του κ. Παπανδρέου ότι, επειδή πιστεύομε ότι έχει άδικο η Τουρκία, δεν έχουμε λόγους να ασχολούμεθα μαζί της.

[…]

Στον τόπο μας καλλιεργούμε ένα πνεύμα δυσπιστίας προς τον διάλογο, που είναι εντούτοις βασική αρχή της διεθνούς ζωής. Μια δυσπιστία η οποία πολλές φορές παίρνει την μορφή της ξενοφοβίας και δυσχεραίνει όχι μόνο τον χειρισμό των εθνικών μας θεμάτων αλλά και τις διεθνείς μας σχέσεις.

Όλοι οι λαοί διαλέγονται· ακόμα και εκείνοι οι οποίοι ευρίσκονται σε ανοικτή ρήξη, σε μόνιμες οξύτατες αντιθέσεις.

[…]

Άλλωστε, όπως ετόνισα και άλλοτε, υπάρχουν τρεις τρόποι για την επίλυση των διεθνών διαφορών: ο διάλογος, η διαιτησία και ο πόλεμος. Οι ώριμοι λαοί, για να αποκλείσουν το τελευταίο, υιοθετούν και χρησιμοποιούν εξαντλητικά τον ειρηνικό διάλογο. Αυτό δε είναι αποφασισμένη να πράξει και η κυβέρνησή μου, επιδιώκουσα την ειρηνική διευθέτηση των διαφορών μας με την Τουρκία, χωρίς να παραλείψει να προστατεύσει αποτελεσματικά τα συμφέροντα της χώρας».

Ορθοφροσύνη, ωριμότητα και πολιτικός ρεαλισμός από τον μεγάλο Μακεδόνα όσον αφορά τις ελληνοτουρκικές διαφορές.

Κατευθυντήριες αρχές και γραμμές –ξεκάθαρα και λιτά διατυπωμένες– σε ό,τι αφορά το χειρισμό των εθνικών μας θεμάτων, ανεξάρτητα από τις εκάστοτε συγκυρίες και ισορροπίες.

Πειστικά επιχειρήματα και συνετές πράξεις αντί της εύκολης δημαγωγίας και του φτηνού εθνικολαϊκιστικού  «υπερπατριωτισμού».

Ο Καραμανλής απορρίπτει κατηγορηματικά τις εθνικιστικές κορόνες, τις ασύστατες κατηγορίες περί εθνικής προδοσίας και εθνικής ταπείνωσης, τους εντελώς αβάσιμους ισχυρισμούς περί υποταγής του σταυρού στην ημισέληνο.

Και τούτο, διότι γνωρίζει καλά, ως εμβριθής μελετητής της ιστορίας, ότι οι μείζονες περιπέτειες του νεότερου ελληνισμού (1897, 1922, 1974) υπήρξαν κατεξοχήν απόρροια εθνικού διχασμού και δημαγωγικών ανταγωνισμών.

Σε μια εποχή όπως η σημερινή, όπου κλιμακώνονται διαρκώς η τουρκική προκλητικότητα και ο τουρκικός αναθεωρητισμός, οι ανωτέρω τοποθετήσεις του Καραμανλή παραμένουν επίκαιρες και εξόχως σημαντικές.