Μαθήματα για το μέλλον

Ποια είναι τα πιεστικότερα προβλήματα που αναδεικνύονται σχετικά με το μέλλον; Και είμαστε εξοπλισμένοι για να τα αντιμετωπίσουμε; Τέτοια αγωνιώδη ερωτήματα και άλλα παρόμοια μας κατακλύζουν τα τελευταία χρόνια που συνειδητοποιούμε πως ο κόσμος αλλάζει γύρω μας με ταχύτητες πρωτόγνωρες για την ανθρώπινη εμπειρία. Κάθε μεγάλο βήμα στην τεχνολογία γίνεται φανερό πλέον πως μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν όπλο πολέμου, ενώ ζούμε σε μια εποχή που οι συγκρούσεις πολλαπλασιάζονται. Ο κόσμος οδηγείται συχνά στα άκρα και από το τίποτα έθνη, κράτη και λαοί καταλήγουν σε βαθιές και αδυσώπητες αντιπαραθέσεις.

Σε ένα τέτοιο παγκόσμιο περιβάλλον η ανθρώπινη ύπαρξη μοιάζει αποπροσανατολισμένη, να βαδίζει σε αδιέξοδα, και πλημμυρισμένη από καταπιεστικά υπαρξιακά ερωτήματα. Ακριβώς πάνω σε τέτοιες στιγμές έρχονται κάποιες φωτισμένες μελέτες, όπως του γνωστού συγγραφέα Yuval Noah Harari, «21 Lessons for the 21st Century» (21 Μαθήματα για τον 21ο Αιώνα), για να ανοίξουν δρόμους, προοπτικές και να φέρουν κάποια αισιοδοξία. Πώς διατηρείται η ελευθερία των πολιτών στα μέσα αλματωδών εξελίξεων της τεχνολογίας; Πώς φαντάζει το μέλλον και πώς γίνεται να προετοιμαστούμε αποτελεσματικά για αυτό; Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε από την απειλή της τρομοκρατίας τους αθώους πολίτες; Γιατί βρίσκεται η φιλελεύθερη δημοκρατία σε κίνδυνο;

Σχεδόν καθημερινά βομβαρδιζόμαστε με πληροφορίες, από πολλαπλές πηγές, που είναι ανεξέλεγκτες, συχνά αντιφατικές, ανεπιβεβαίωτες και συχνότατα αδιάφορες. Ο Harari παρουσιάζει τα 21 μαθήματα για τον καινούργιο αιώνα ταξινομώντας τα σε συγκεκριμένες κατηγορίες. Οι τομείς που εκεί περιλαμβάνονται είναι ο Αποπροσανατολισμός, η Εργασία, η Ελευθερία, η Ισότητα, η Κοινότητα, ο Πολιτισμός, ο Εθνικισμός, η Θρησκεία, η Μετανάστευση, η Τρομοκρατία, ο Πόλεμος, ο Σεβασμός, ο Θεός, η Κοσμική Αντίληψη, η Αγνοια, η Δικαιοσύνη, η Μετα-Αλήθεια, η Επιστημονική Φαντασία, η Παιδεία, η Ερμηνεία και ο Διαλογισμός. O κάθε τομέας αναλύει τις σύγχρονες εξελίξεις και τις κατευθύνσεις που ακολουθούν οι κοινωνίες μας. Μετά, με επιμονή και προσεκτικά, εξετάζει όλα τα δεδομένα, δείχνει τα αδιέξοδα και τις αντιφάσεις, και χαράσσει δρόμους για το μέλλον. Ψάχνει για λύσεις με βάση την αναδημιουργία και τις δυνατότητες των ανθρώπων να χτίσουν και να επιβιώσουν.

Σε έναν κόσμο που θα κυριαρχείται από αλγόριθμους, από την τεχνητή νοημοσύνη, ψευδείς ειδήσεις, σοβαρές εισοδηματικές ανισότητες και μια αγορά εργασίας εντελώς διαφορετική απ’ ό,τι είχαμε εμείς ή οι προηγούμενες γενεές γνωρίσει, χρειάζονται καινούργια, διανοητικά κυρίως, εργαλεία επιβίωσης. Ο τρόπος που εξετάζει ο Harari κάποια από τα κρίσιμα θέματα του καιρού μας, όπως λ.χ. τη θρησκεία, τη μετανάστευση, τις εθνικοποιήσεις και την τρομοκρατία, ίσως κάποιους τους ενοχλήσει. Οι θέσεις του όμως στηρίζονται πάντα στην κοινή λογική και όχι σε δογματισμούς, συναισθηματικές παρορμήσεις ή σε κάποια κρυφά σενάρια σκοπιμοτήτων. Περιγράφει πώς απέτυχαν και ο κομμουνισμός και ο φασισμός, και πώς ο φιλελευθερισμός – εννοεί ουσιαστικά τη δημοκρατία – αντιμετωπίζει τα δικά του ιδιαίτερα προβλήματα. Δεν είναι σε θέση να σταθεί αποτελεσματικά μπροστά στις τεχνολογικές αλλαγές και να διασώσει όσους από το ανθρώπινο εργατικό δυναμικό μένουν πίσω δίνοντας χώρο στον λαϊκισμό που απορρίπτει πολλούς από τους καθιερωμένους θεσμούς.

Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις ούτε «μαθήματα» επιβίωσης. Απλώς πρέπει να μάθουμε να βλέπουμε τα σημεία των καιρών, τις επερχόμενες αλλαγές και τις παγίδες που ορθώνονται μπροστά μας. Οπως λ.χ. την αλήθεια σε σχέση με τους τόνους πληροφοριών που μας κατακλύζουν. Πρέπει να μάθουμε να σκεφτόμαστε, και για το παρελθόν και για το μέλλον. Εμείς ουσιαστικά είμαστε οι λύσεις των προβλημάτων μας.