Ελία Καζάν: «Να με λέτε Ηλία, όπως με έλεγε η μάνα μου. Θυμώνω όταν οι Αμερικανοί με λένε Ελία»
Μια από τις σημαντικότερες καλλιτεχνικές μορφές του 20ού αιώνα, βραβεύθηκε με Όσκαρ, διέπρεψε με λαμπρή καριέρα στο Χόλιγουντ και άφησε το στίγμα του για τις αμφιλεγόμενες ιδέες του.
Ο σπουδαίος σκηνοθέτης, που έμεινε στην ιστορία ως ο «Σκηνοθέτης των Ηθοποιών» τόσο στη σκηνή, όσο και στην οθόνη καθοδηγώντας τους σκηνοθετικά σε συνολικά 21 υποψηφιότητες και 9 βραβεία Όσκαρ.
Ήταν 7 Σεπτεμβρίου του 1909, όταν γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη ο ελληνικής καταγωγής διακεκριμένος σκηνοθέτης, σεναριογράφος και συγγραφέας Ελία Καζάν. Το πραγματικό του όνομα ήταν Ηλίας Καζαντζόγλου.
Τα πρώτα χρόνια της ζωής του
Γιος του εμπόρου χαλιών Γιώργου Καζαντζόγλου και της Αθηνάς Σισμανόγλου, ο Ελία Καζάν μετανάστευσε με την οικογένεια του στη Νέα Υόρκη το 1913. Παρά τις αντιρρήσεις του πατέρα του, αποφάσισε να ασχοληθεί με την υποκριτική, σπουδάζοντας για περίπου δύο χρόνια στη Δραματική Σχολή του Πανεπιστημίου του Yale και δουλεύοντας ως σερβιτόρος για να καλύψει τα έξοδά του.
Το 1932 εντάχθηκε στη νεοϋρκέζικη θεατρική ομάδα Group Theater, έναν από τους σημαντικότερους πειραματικούς θιάσους του μοντέρνου θεάτρου, ως ηθοποιός και βοηθός σκηνοθέτη.
Η καριέρα στο θέατρο
Το 1935, είναι η χρονιά που ξεκινά να σκηνοθετεί θεατρικά έργα αποσπώντας ταχύτατα θετικές κριτικές. Ανάμεσα στις παραστάσεις ήταν το Café Crown» (1942) και «Με τα δόντια» του Thornton Wilder (1942), με τους σημαντικούς ηθοποιούς Tallulah Bankhead και Montgomery Clift.
Το 1947 ανεβάζει το αριστούργημα του Άρθουρ Μίλλερ«Ήταν όλοι τους παιδιά μου», όπου βραβεύεται με Tony Σκηνοθεσίας και το «Λεωφορείον ο Πόθος» του Τένεσί Ουίλιαμς, παραστάσεις που τον ανέδειξαν ως τον αγαπημένο σκηνοθέτη της σπουδαιότερης, ίσως, γενιάς Αμερικανών δραματουργών.
Άλλες σημαντικές σκηνοθεσίες θεατρικών έργων ήταν «Λυσσασμένη Γάτα» (Tennessee Williams, 1955), «The Dark at the Top of the Stairs» (William Inge, 1957), «Γλυκό Πουλί της Νιότης» (Tennessee Williams, 1959), «J.B.» (Archibald MacLeish, 1959 – βραβείο Tony Σκηνοθεσίας ) κ.α.
Στον κινηματογράφο ξεκίνησε ως ηθοποιός
Στον κινηματογράφο εμφανίστηκε αρχικά ως ηθοποιός, το 1934, σε ταινία μικρού μήκους του φωτογράφου και σκηνοθέτη Ralph Steiner και σε δευτερεύοντες ρόλους στις γκανγκστερικές ταινίες του Anatoli Litvak «City of Conquest» (1940) και «Blues in the Night» (1941).
Γύρισε την πρώτη του κινηματογραφική ταινία το 1945, με τίτλο «Ένα δέντρο μεγαλώνει στο Μπρούκλιν», το φιλμ πραγματεύεται την ιστορία μιας οικογένειας Ιρλανδών μεταναστών, οι οποίοι έρχονται αντιμέτωποι με τη φτώχεια και την εξάρτηση από το αλκοόλ του πατέρα (ο James Dunn κερδίζει το Όσκαρ Β΄ Ανδρικού Ρόλου).
Τα Όσκαρ
Η πρώτη του επιτυχία ήρθε το 1947 με την ταινία «Συμφωνία Κυρίων», κερδίζοντας το πρώτο του Όσκαρ σκηνοθεσίας. Ακολούθησε το 1951 η μεταφορά στη μεγάλη οθόνη του θεατρικού έργου «Λεωφορείον ο Πόθος» του Τένεσι Ουίλιαμς, μετατρέποντας τον Μάρλον Μπράντον σε ένα μεγάλο κινηματογραφικό αστέρι και χαρίζοντας στη Βίβιαν Λι το Όσκαρ Α΄ Γυναικείου Ρόλου για την ερμηνεία της ως Blanche DuBois.
Άλλες σημαντικές ταινίες του Ελία Καζάν στον κινηματογράφο: «Το λιμάνι της αγωνίας» (1954 – Όσκαρ Σκηνοθεσίας), «Ανατολικά της Εδέμ» (1955), «Baby Doll» (1956), «Μια μορφή μέσα στο πλήθος» (1957), «Πυρετός στο αίμα» (1961), «Αμέρικα, Αμέρικα» (1963) κ.α.
Από τις «ανακαλύψεις» του εκτός από τον Μάρλον Μπράντον ήταν επίσης ο Τζέιμς Ντιν και ο Γουόρεν Μπίτι.
Συνιδρυτής του «Actor’s Studio»
Το 1948 υπήρξε συνιδρυτής του περίφημου «Actor’s Studio» στη Νέα Υόρκη, ενός πρότυπου εργαστηρίου για νέους ηθοποιούς, που κατά καιρούς φιλοξένησε πολλά ανερχόμενα αστέρια κι έγινε πνευματικό λίκνο του θεατρικού κόσμου στην Αμερική.
Το μελανό σημείο, η κατάθεση στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών Υποθέσεων
Υπήρξε επίσης ένας από τους πιο αμφιλεγόμενους πρωταγωνιστές στις πιο μαύρες σελίδες στην ιστορία των αμερικάνικων γραμμάτων και τεχνών, όταν το 1952 κλήθηκε να καταθέσει μπροστά στην «Επιτροπή Αντι-αμερικάνικων Ενεργειών». Όταν του ζητήθηκε να κατονομάσει κομμουνιστές, εκείνος κατέδωσε 8 από τους πρώην συντρόφους και στενούς του φίλους από το Group Theater. Αυτό κάποιοι δεν του το συγχώρεσαν ποτέ, συμπεριλαμβανομένων και του Μίλερ αλλά και του Μπράντο. Αντιδράσεις είχε επίσης από τον Ζυλ Ντασσέν.
Έφτασε μάλιστα να πληρώσει ολοσέλιδη καταχώρηση στην εφημερίδα Hollywood Reporter καταγγέλλοντας την απόφαση της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου να απονέμει το 1999 στον Καζάν τιμητικό όσκαρ για το σύνολο του έργου του. Στην τελετή πάντως τον συνόδεψαν ο Ντε Νίρο και ο Μάρτιν Σκορτσέζε ενώ από κάτω κάποιοι αστέρες τον χειροκρότησαν όρθιοι και κάποιοι παρέμειναν σιωπηλοί και άπραγοι.
Η τελευταία ταινία με πρωταγωνιστή τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο και το βιβλίο του
Το 1976 ο Ελία Καζάν γυρίζει την τελευταία ταινία του: «Τελευταίο μεγιστάνα» με τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο. Δεν θα κάνει άλλη ταινία. Έχοντας γράψει ένα σπουδαίο βιβλίο με τίλτο «Ο ανατολίτης», ονειρεύεται το επίσης, αυτοβιογραφικό του, «Πέρα από το Αιγαίο», να γυριστεί στην Ελλάδα, που θεωρούσε πάντα πατρίδα.
Τα σχέδια του θα ναυαγήσουν από την έλλειψη διάθεσης του ελληνικού κράτους. Εκείνος συνεχίζει να γράφει βιβλία, εκδίδει την αυτοβιογραφία του, δεν εμφανίζεται δημοσίως και ταξιδεύει όλο και πιο λίγο. Τελευταίο αντίο στη χώρα του, ήταν εκείνο που έκανε στην Θεσσαλονίκη, λίγο καιρό πριν πεθάνει.
Το τέλος
Απεβίωσε στο σπίτι του στο Μανχάταν σε ηλικία 94 ετών το Σεπτέμβριο του 2003.
Ο Ζέλσον Μαρτίνς σκόραρε κόντρα στη Λαμία και έδωσε το τρίποντο αλλά μέχρι τότε ήταν ο Τζολάκης που κράτησε τον Ολυμπιακό στο παιχνίδι, συνεχίζοντας το σπουδαίο φετινό σερί.
Οι Γλύξμπουργκ επέλεξαν για επίθετο το «De Grece», το οποίο παραπέμπει σε αξίωμα και δείχνει την εμμονή τους με τον τίτλο, τον οποίο ο ελληνικός λαός τους αφαίρεσε με το δημοψήφισμα του 1974.
Ζούμε σε μια εποχή με γρήγορους και έντονους ρυθμούς, που πολλά πράγματα μπορούν να φέρουν την καθημερινότητά μας άνω κάτω. Για αυτό ο αυτοέλεγχος είναι σημαντικός.
