Μίκης: Το χαμένο νήμα

Ενας χρόνος από τον θάνατο του Μίκη Θεοδωράκη και η σημαντικότερη εκδήλωση έγινε από το ΚΚΕ προ ημερών. Μάλιστα επιλέχθηκε ο χώρος των πρώην φυλακών Ωρωπού, όπου ο μεγάλος Ελληνας κλείστηκε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας από τον Οκτώβρη του 1969 έως τον Απρίλη του 1970 από τους χουνταίους. Τότε που ένα κύμα οργής ξέσπασε από μεγάλα πρόσωπα στον κόσμο (Ιβ Μοντάν, Αρθουρ Μίλερ κ.ά.) για την αποφυλάκισή του. Και εδώ στον Ωρωπό, κράτησα μια εξαιρετική αποστροφή από την ομιλία του Θοδωρή Χιώνη, μέλους του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ: «Εχουμε γι’ αυτό και ένα επιπλέον καθήκον. Να διαμορφώσουμε ένα ευρύτερο μορφωτικό πολιτιστικό ρεύμα μέσα στο οποίο και οι νέοι καλλιτέχνες να έρχονται σε επαφή με το σύνολο του έργου του, να το μελετούν, να διδάσκονται…». Υπόθεση βέβαια όχι εύκολη. Το αντίθετο, σήμερα που το συλλογικό έχει εξασθενήσει και ακόμη και η καλλιτεχνική δημιουργία αναζητά τον μοναχικό ή και θραυσματικό τρόπο για να υπάρξει.

Ο Μίκης μεγαλούργησε και σε μια εποχή που πέραν των κοινωνικών αγώνων – δομικό χαρακτηριστικό όλου του δημοκρατικού κόσμου, και όχι μόνον της Αριστεράς – το τραγούδι ή το Θέατρο ή το βιβλίο σήμαινε κάτι μακριά από ένα προϊόν. Ηταν συνέχεια της ζωής. Δεν είναι φτηνή νοσταλγία να πούμε πως ακόμη και οι συναντήσεις των ανθρώπων ή η κριτική τους είχαν συλλογικό χαρακτήρα. Ακόμη και οι ματαιώσεις τους. Και σε αυτό το περιβάλλον το έργο του Μίκη αναπτύχθηκε και ως υπενθύμιση των δεινών («Επιτάφιος», «Μαουντχάουζεν» και «Στην Ανατολή») αλλά και ως ύμνος στη ζωή – βλέπε Canto General.

Πάμε στα δυσάρεστα. Ο Μίκης επίσης κυριάρχησε διωκόμενος. Μεγαλούργησε από την όχθη των κυνηγημένων. Των «εσωτερικών εχθρών» για το μετεμφυλιακό κράτος των εθνικοφρόνων ή για την τραγική Χούντα των Συνταγματαρχών. Εδώ δεν μιλάμε για έναν δημιουργό που σήμερα με άνεση το πολιτικό σύστημα αναφέρει σχηματικά πως «ένωσε». Αλλά για ένα μέγεθος που για να υπάρξει, πέρασε από τις Συμπληγάδες.

Ο Μίκης όμως ήταν ο καλύτερος όλων γιατί ήταν πάντα και λαϊκός. Και εδώ δεν έχει να κάνει απλώς με τα εκφραστικά εργαλεία της Τέχνης του, εξάλλου έχει και ένα μεγάλο συμφωνικό έργο. Εχει να κάνει με τις κεραίες και την απεύθυνσή του. Ο λαός δεν είναι επίσης καθολική έννοια. Εχει τις αντινομίες του. Τις αντιφάσεις του. Ο μεγάλος όμως δημιουργός ανιχνεύει σε αυτόν και μια κίνηση. Εδώ εντοπίζει την πρώτη ύλη του έργου του.

Οχι, σήμερα δεν είναι εύκολο ένα ρεύμα. Δεν υπάρχει ακόμη το ενοποιητικό στοιχείο παρά τις «άπονες εξουσίες» για να θυμηθούμε ένα ακόμη τραγούδι του Μίκη σε στίχους του Κακογιάννη. Το βαθύ κεκτημένο της Μεταπολίτευσης παραμένει ένα μεγάλο προνόμιο για τη ζωή του κόσμου και παρά τις θεσμικές επιβουλές ή την εκ του πονηρού κριτική που γίνεται στην Γ’ Ελληνική Δημοκρατία από νοσταλγούς των εκτροπών της. Οι νέες δυσκολίες, παραγόμενες από πολιτικές και όχι από φυσικά φαινόμενα, δεν είναι επαρκείς να επιταχύνουν και υποχωρήσεις της Δημοκρατίας.

Οι νέοι δημιουργοί βέβαια οφείλουν να «διαβάσουν» τη σημερινή πραγματικότητα. Ισως και να ξανασκύψουν στο πιο αθέατο ή άγνωστο μέρος του έργου του Μίκη. Αυτό που γράφτηκε σε περίοδο νηνεμίας (;) όπως ο «Διόνυσος» (1985) ή «Τα Πρόσωπα του Ηλιου» (1987) σε ποίηση του Διονύση Καρατζά ή οι «Σερενάτες» (1998) σε ποίηση του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Θα βρουν το χαμένο ίσως νήμα.