Μας γράφει από τη Μόσχα

24 Φεβρουαρίου του 2022

Χθες το βράδυ έκανα σκι με έναν φίλο. Στο πάρκο Μισόρσκι. Δεν έπαυε να επαναλαμβάνει ότι θα ξεκινήσει πόλεμος, και εγώ απαντούσα πως ο πόλεμος είναι κάτι το παράλογο, το υπερβολικό επικίνδυνο, και πως δεν θα εξυπηρετούσε κανέναν και τίποτα.

Αυτή τη φορά, υπογράφει μόνο ως «Αλεξάντερ Σ.», γιατί μόνο με τη (σχετική) κάλυψη της ανωνυμίας μπορεί να γράψει όσα θέλει να γράψει για την Ουκρανία. Είναι ένας ρώσος διανοούμενος, ένας συγγραφέας στις αρχές της πέμπτης δεκαετίας της ζωής του, χαρακτηρίζεται «από τους πλέον υποσχόμενους της γενιάς του», έχει ήδη συλλέξει δύο βραβεία στην πατρίδα του, έχει ήδη δει έργα του να μεταφράζονται στην Ευρώπη. Οπως τόσοι και τόσοι, ο Αλεξάντερ Σ. βίωσε την κήρυξη του πολέμου στην Ουκρανία, ή μάλλον την ανακοίνωση του Βλαντίμιρ Πούτιν περί έναρξης μιας «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης» στη χώρα, σαν μια έκρηξη.

Και πήρε, από τις πρώτες κιόλας ώρες, δύο αποφάσεις: κατ’ αρχήν, δεν θα επιλέξει την εξορία. Η Ρωσία είναι η χώρα του, αγαπάει τη Μόσχα, τη δουλειά του, και νιώθει μια ηθική υποχρέωση, ως διανοούμενος, απέναντι στον λαό στον οποίο ανήκει. Και, δεύτερον, θα προσπαθήσει να αποτυπώσει αυτή την ιστορία σε λέξεις, μέσω ενός καθημερινού ημερολογίου. Ξεκινάει στις 24 Φεβρουαρίου, με το στοίχημα των 100 δολαρίων που έχασε επειδή δεν πίστευε ότι ο Πούτιν θα έσερνε τη Ρωσία σε πόλεμο. Και ολοκληρώνεται τρεις μήνες αργότερα, στις 24 Μαΐου, με την εικόνα μιας νεαρής φωτογράφου που βιντεοσκοπεί τον εαυτό της σε μια σκάλα του μετρό της ρωσικής πρωτεύουσας, καθώς «ξυρίζει με μηχανή τα πλούσια χρυσαφένια μαλλιά της».

Ανάμεσα σε αυτά τα δύο, ο Αλεξάντερ Σ. γράφει καθημερινά για τις σκέψεις και την καθημερινότητά του, τις συναντήσεις του, τους φίλους του, τους έρωτές του, τα σκυλιά του, τον οδοντίατρό του, τον γέρο πατέρα του, για τα κλειστά καταστήματα, τις ακυρωμένες εκθέσεις, τις μανόλιες της Οδησσού, τους φίλους του στην Ουκρανία. Αποτυπώνει την οργή του για κάποιους ρώσους διανοουμένους που επέλεξαν να «τραπούν σε φυγή» ενώ το πλοίο βυθίζεται, αφού πρώτα «σφετερίστηκαν, για χρόνια, τα προνόμια των εκπολιτιστών, των δασκάλων, των ποιμένων της κοινωνίας. Μου φαίνεται πως όταν κάποιος αναλαμβάνει να διδάξει δεν εγκαταλείπει τους μαθητές του», λέει. Αποτυπώνει τη ζωή της πόλης του, την απελπισία κάποιων, την αδιαφορία των υπολοίπων. Γράφει για αυτή τη φίλη του που άρχισε να πίνει, την άλλη που τον ρώτησε μια μέρα πώς αυτοπυρπολείται κανείς, και για εκείνες τις εικόνες που τον στοιχειώνουν από τις αρχές του Απριλίου, με τις σφαγές που διέπραξαν οι ρωσικές δυνάμεις στην Μπούτσα, εκείνα τα χέρια των δολοφονημένων που του έχουν γίνει εμμονή. Γιατί το λέει ξεκάθαρα ο Αλεξάντερ Σ. Οι Ρώσοι, τουλάχιστον οι Ρώσοι με τους οποίους συγχρωτίζεται, ξέρουν τι συμβαίνει στην Ουκρανία.

Κάθε μέρα που περνάει, αυτός ο «πολλά υποσχόμενος» συγγραφέας γράφει για τους Ρώσους που έμειναν πίσω, σιωπηλοί ή τρομοκρατημένοι, σε έναν χώρο που συνεχώς συρρικνώνεται. «Ακούω συχνά να λένε πως η ρωσική ιντελιγκέντσια απέτυχε στην αποστολή της. Οτι οι εκπρόσωποί της είτε έφυγαν, είτε σιώπησαν, είτε χτυπιούνται από απελπισία, είτε παραθέτουν τους κλασικούς», όμως «εγώ δεν ψήφισα ποτέ τον Πούτιν!» θυμώνει ο Αλεξάντερ Σ. «Χάσαμε την ατομικότητά μας, κάθε ένας από εμάς έγινε κομμάτι ενός τοξικού τέρατος που μισιέται από όλους».

Σελίδα-σελίδα έστελνε το πολεμικό του ημερολόγιο στη Νίνα Κεχαγιάν, γνωστή μεταφράστρια από τα ρωσικά στα γαλλικά. «Σας γράφω από τη Μόσχα» τιτλοφορείται το βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις L’Aube με την υπογραφή του, «Αλεξάντερ Σ.». Δεν είναι δύσκολο να μαντέψει κανείς την πραγματική του ταυτότητα, η Νίνα Κεχαγιάν έχει μεταφράσει και άλλα βιβλία αυτού του 42χρονου που συνδυάζει στα διηγήματα και τα μυθιστορήματά του τα αυτοβιογραφικά στοιχεία με το χιούμορ και το συναίσθημα, το «Αλεξάντερ» είναι το πραγματικό του όνομα, το «Σ.», το πρώτο γράμμα του πραγματικού του επωνύμου. Γιατί να ανέλαβε άραγε αυτό το ρίσκο;

Ισως γιατί πιστεύει, το έχει πει παλαιότερα σε μία συνέντευξή του, πως «ένας συγγραφέας πρέπει να παίρνει ρίσκα: να κάνει αυτό που είναι καλύτερα να μην κάνει κάποιος. Ενας συγγραφέας πρέπει επίσης να αμφιβάλλει: η σιδηρά βεβαιότητα είναι χαρακτηριστικό των ανόητων». Ισως, πάλι, η εξήγηση να κρύβεται σε αυτή τη σκέψη που κατέγραψε στο ημερολόγιό του στις 4 Μαΐου, ενώ είχε πια για τα καλά φανεί πως η εισβολή στην Ουκρανία δεν θα ήταν ο «περίπατος» που περίμενε ο Πούτιν, πριν όμως αρχίσουν να ζητούν ενώσεις αποστράτων και ομάδες δημοτικών συμβούλων από τη Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη την παραίτηση ή και αποπομπή του: «Ολοι εμείς, όλη η Ρωσία, κουραστήκαμε από τον εαυτό μας, από τη βαριά μας μοίρα, από τη βαριά μας ιστορία (…) και αποφασίσαμε να εξαπολύσουμε έναν πόλεμο ώστε να πεθάνουμε με θεαματικό τρόπο». Μέσω της αυτοκαταστροφής.