Ειρήνη Παπά: Η Ελληνίδα θεά που κατέκτησε το παγκόσμιο σινεμά

Η Ειρήνη Παπά, ή Ρηνούλα από το Χιλιομόδι, ή 13η Ελληνίδα θεά κατά πολλούς, αποτέλεσε έναν από τους ανθρώπους που με το ταλέντο της και την λάμψη της έκανε γνωστή την Ελλάδα σε όλο τον κόσμο!

Η Ειρήνη Παπά, η οποία έφυγε σήμερα από τη ζωή βυθίζοντας τον καλλιτεχνικό κόσμο της χώρας μας στο πένθος, γοήτευσε από σταρ του Χόλιγουντ μέχρι μεγιστάνες του πλούτου και πολιτικούς ηγέτες, ενώ πρωταγωνίστησε σε εμβληματικές ταινίες, όπως ο «Ζορμπάς», τα «Κανόνια του Ναβαρόνε», ενώ η ταινία «Ζ» του Κώστα Γαβρά, στην οποία πρωταγωνίστησε, κέρδισε Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας το 1970.

• Διαβάστε επίσης: Από τον Μάρλον Μπράντο στον Μάρκες – Οι άντρες που γοήτευσε η Ειρήνη Παπά και οι τραγωδίες που την ανέδειξαν

Η Ειρηνη Παπά έλαμπε. Και με την λάμψη της αυτή μετέφερε με την τέχνη και την παρουσία της, σε όλον τον κόσμο. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι την ονόμαζαν «αρχαία Ελληνίδα θεά» λόγω της τέλειας αρμονίας του προσώπου της, που θύμιζε εκείνη των αρχαίων αγαλμάτων.

Ποια ήταν η Ειρήνη Παπά

Η Ειρήνη Παπά γεννήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 1929, στο Χιλιομόδι Κορινθίας ως Ειρήνη Λελέκου. Οι γονείς της ήταν εκπαιδευτικοί, η μητέρα της δασκάλα και ο πατέρας της καθηγητής κλασικού δράματος και διευθυντής του σχολείου στο Σοφικό Κορινθίας, όπως αναφέρει η ιστοσελίδα wikiwand.

Ανιψιός της είναι ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος Μανούσος Μανουσάκης και ο ηθοποιός Αίαντας Μανθόπουλος. Η ίδια δεν απέκτησε δικά της παιδιά.

Γεννήθηκε σε οικογένεια δασκάλων, όπως ο παππούς της, οι γονείς της και η θεία της που την επηρέασαν στη μόρφωσή της. Η μητέρα της Ελένη Λελέκου, από το γένος Πρεβεζάνου, ήταν δασκάλα, από την οποία είχε ακούσει πολλά παραμύθια και ιστορίες.

Ο πατέρας της Σταύρος Λελέκος ήταν καθηγητής κλασικού δράματος, υπήρξε διευθυντής στο σχολείο του Σοφικού Κορινθίας και την έμαθε να διαβάζει αρχαίους Έλληνες. Οι γονείς της είχαν τέσσερα κορίτσια. Αδελφές της είναι η Ευαγγελία Λελέκου – Μανθοπούλου (1925-), ιατρός ακτινολόγος, πρώην διευθύντρια του νοσοκομείου Άγιος Σάββας και η λογοτέχνιδα και ποιήτρια Δέσποινα Λελέκου-Τατάκη (1926- 2009).

Ο προπάππος της Σταύρος Λελέκος, γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα, έγραψε το πρώτο συντακτικό της ελληνικής γλώσσας (1881), όπως και άλλα βιβλία για την δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Οι γονείς της είχαν αντιρρήσεις όταν στην εφηβεία της τους είπε ότι ήθελε να γίνει ηθοποιός.

Γάμοι και σχέσεις

Το 1947 παντρεύτηκε τον σκηνοθέτη και ηθοποιό Άλκη Παππά (1922-2018), με τον οποίο χώρισαν το 1951, αλλά διατήρησε μέχρι και σήμερα το επίθετό του. Η ίδια προτιμούσε να γράφει το επίθετο με ένα «π», δηλαδή «Παπά» (όπως στα αγγλικά «Irene Papas»). Σύμφωνα με άλλες πληροφορίες ο γάμος τους διήρκεσε από το 1943 έως το 1947.

Η ίδια είχε αποκαλύψει το 2004 στην ιταλική εφημερίδα Corriere della Sera, μετά τον θάνατο του Μάρλον Μπράντο, ότι υπήρξε μεταξύ τους μια μακρά και «μυστική αγάπη». Η ίδια είχε πει ότι είχαν συναντηθεί το 1954 στη Ρώμη. Όπως είπε τον εκτιμούσε πολύ, ήταν το «μεγάλο πάθος της ζωής της» και συναντήθηκαν για τελευταία φορά το 1999 στην Αθήνα.

«Στο πατέρα μου έχω χρεώσει πολλές δυστυχίες μου»

Για τα παιδικά της χρόνια και την σχέση με τον πατέρα της, η ίδια είχε πει σε συνέντευξη της: «Στον πατέρα μου έχω χρεώσει πολλές δυστυχίες μου, αλλά και του χρωστάω πολλά. Με έκανε αυτό που είμαι. Με έμαθε να έχω πάντα αμφιβολίες και να ρωτάω το γιατί».

«Να είμαι και εγώ και οι αδελφές μου περήφανες γυναίκες. Όχι να είμαστε σκυμμένες και να κεντάμε μαξιλαράκια, αλλά να διαβάζουμε Αριστοτέλη! Και εκείνα τα παιδικά χρόνια όρισαν αυτό που είμαι και δεν έμαθα ποτέ να είμαι μεγάλη» έλεγε.

Πώς αποφάσισε να πάει στη Δραματική Σχολή

Η οικογένεια της Ειρήνης Παπά ζει στην Αθήνα. Η μικρή Ειρήνη είναι μόλις 12 χρονών και μέχρι εκείνη την ηλικία δεν έχει σκεφτεί να γίνει ηθοποιός.

Στο διπλανό σπίτι, μια κοπελίτσα 16 ετών, πηγαίνει στη δραματική σχολή του Ροντήρη και κάνει λίγη παρέα με την Ειρήνη. Η 16χρονη σπουδάστρια παίζει στη Ρηνούλα τον μονόλογο της Μαργαρίτας από τον Φάουστ.

«Δεν μου άρεσε καθόλου! Ήθελα σε όλα να βρω τα αίτια που την κάνουν να μιλάει έτσι, να σιωπά, να κλαίει. Γιατί; Ρωτούσα συνέχεια. Και γιατί κλαίει έτσι; Στο χωριό μου, δεν κλαίνε έτσι όπως εσύ, όταν πονάνε στα αλήθεια μέσα τους. Δεν με συγκινούσε! Εκείνη αντιδρούσε. Κόλλησα και εγώ ήθελα να της αποδείξω πως δεν κλαίνε έτσι. Αυτή ήταν η αφορμή να πάω στην Δραματική Σχολή του Εθνικού» είχε πει.

«Σα να ζωντάνεψε μια Καρυάτιδα»

Την τελευταία χρονιά στην σχολή την είδε ο Αλέκος Σακελάριος να περπατά στο Σύνταγμα. Ως ένα πανέμορφο πλάσμα με ένα απλό μακρύ φόρεμα, όλο πτυχώσεις, που κινείται με μεγαλοπρέπεια και συνάμα απλότητα, σαν να ζωντάνεψε μια Καρυάτιδα, την περιέγραψε στον Φίνο.

Ο Φιλοποίμην Φίνος γοητευμένος της δίνει το 1948 ρόλο στην ταινία «Χαμένοι άγγελοι».

Η διεθνής καριέρα

Λίγο μετά την ανακαλύπτει ο Ελία Καζάν και η διεθνή της καριέρα ξεκινά!

Πέρασε στην αθανασία ως χήρα στον «Ζορμπά», αντάρτισσα στα «Κανόνια του Ναβαρόνε», πρωταγωνίστρια στην «Ηλέκτρα» και στην «Αντιγόνη», σύζυγος του Κερκ Ντάγκλας στο «The Brotherhood», σύζυγος του Ρίτσαρντ Μπάρτον στην «Άννα των χιλιάδων ημερών».

Ο παγκόσμιος Τύπος την αποκάλεσε αρχαία Ελληνίδα θεά. Ανεξάρτητη, αγωνίστρια, χείμαρρος ταλέντου, δυναμική, ξεπέρασε τα σύνορα της πατρίδας της, και οι υποκριτικές της ικανότητες προκάλεσαν το ενδιαφέρον μεγάλων ξένων παραγωγών της εποχής.

Το 1969 κερδίζει το Όσκαρ η ταινία «Ζ», του Κώστα Γαβρά, βασισμένη στο βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού, στην οποία πρωταγωνιστεί.

Ερμηνεύει την Ελένη στις «Τρωάδες» και την Κλυταιμνήστρα στην «Ιφιγένεια» του Μιχάλη Κακογιάννη, της απονέμεται ο τίτλος «Γυναίκα της Ευρώπης» για το σπουδαίο πολιτιστικό και πνευματικό της έργο.

Η αναγνώριση

Στην Ελλάδα δεν έχει αναγνωριστεί τόσο, όσο διεθνώς. Τιμήθηκε με το Παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο το 1995.

Το 2008, η Ιταλία την τίμησε με το «Βραβείο Ρώμη» στο αρχαίο θέατρο της «Όστια Αντίκα». Τότε όταν παρέλαβε το βραβείο είχε πει: «Δεν ξέρω αν πρέπει να γελάσω ή να κλάψω, μπορώ μόνο να πω ότι η Αθήνα θα είναι πάντα η μητέρα μου, αλλά η Ρώμη, παράλληλα, είναι δεύτερη μητέρα μου, από ξεκάθαρη επιλογή μου».

Στην Ιταλία συνεργάστηκε με πολλούς Ιταλούς σκηνοθέτες και οι Ιταλοί την αγάπησαν, λέγοντας Bella Greca και Irene Nostra (δηλ. «η δικιά μας Ειρήνη»). Στην Ιταλία κατέφυγε τα χρόνια της χούντας, δεδομένου ότι ήταν υποστηρίκτρια του κομμουνισμού.

Η Πορτογαλία έδειξε την εκτίμησή της με την υποστήριξη στο θέατρο που ίδρυσε εκεί για να παίζονται αρχαίες τραγωδίες. Γι’ αυτό το θέατρο η Ειρήνη Παππά διέμενε στην Πορτογαλία τα τελευταία ενεργά χρόνια της.

Το 2000 τιμήθηκε με τον τίτλο «Γυναίκα της Ευρώπης» και το 2009 με τον Χρυσό Λέοντα Μπιενάλε του Θεάτρου της Βενετίας, από τα χέρια του σκηνοθέτη Μαουρίτσιο Σκαπάρο.

Τα τελευταία χρόνια είχε τιμηθεί και με τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο Τορ Βεργκάτα της Ρώμης στην Ιταλία. Συνολικά έλαβε περισσότερες από 24 τιμητικές διακρίσεις και βραβεία.

Κάποιες από τις ταινίες που έπαιξε η Ειρήνη Παπά

• 1948: Χαμένοι άγγελοι
• 1951: Νεκρή πολιτεία
• 1952: Le infedeli
• 1953: Για όλες όσες πόνεσαν (Vortice), Dramma nella Casbah, Μια από εκείνες (Una di quelle)
• 1954: Αττίλας, η μάστιξ του Θεού (Attila Fragello di Dio), Θεοδώρα, η αυτοκράτειρα του Βυζαντίου (Teodora, l’imperatrice de Bisanzio)
• 1956: Ελύγισα για πρώτη φορά (Tribute To A Bad Man), The Power and the prize, 1959: Ψιτ… κορίτσια, Μπουμπουλίνα, Η λίμνη των στεναγμών
• 1960: Αναξιόπιστη
• 1961: Αντιγόνη, Τα κανόνια του Ναβαρόνε (The Guns of Navarone)
• 1962: Αντιγόνη, Ηλέκτρα
• 1964: Αλέξης Ζορμπάς (Zorba the Greek)
• 1968: Οδύσσεια
• 1969: Ζ
• 1971: Τρωάδες
• 1976: Ο λέων της Αραβίας (The Message)
• 1977: Ιφιγένεια
• 1979: Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι (Cristo si è fermato a Eboli)
• 1983: Ερέντιρα (Erendira)
• 1993: Πάνω, κάτω και πλαγίως
• 2001: Το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι (Captain Corelli’s Mandolin)
• 2002: Και το τρένο πάει στον ουρανό
• 2003: Λόγια μιας ταινίας (Um Filme Falado)

Μουσική

• 1968 Σε ένδεκα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη
• 1972 Aphrodite’s Child – 666
• 1977 Γιάννης Μαρκόπουλος – Ελεύθεροι πολιορκημένοι
• 1978 Βαγγέλης Παπαθανασίου – Ωδές
• 1982 Ντέμης Ρούσσος – Demis
• 1986 Βαγγέλης Παπαθανασίου – Ραψωδίες
• 1969 Canta Theodorakis
• 2001 Τάσος Καρακατσάνης – …Και Το Τρένο Πάει Στον Ουρανό