Το πρόστυχο βλέμμα

«Χυδαία γλώσσα δεν υπάρχει. Υπάρχουσι χυδαίοι άνθρωποι, και υπάρχουσι πολλοί χυδαίοι άνθρωποι ομιλούντες την καθαρεύουσαν»

ΛΟΡΕΝΤΖΟΣ ΜΑΒΙΛΗΣ
Βουλή των Ελλήνων Φεβρουάριος 1911

Από τότε που ο ποιητής Λορέντζος Μαβίλης, με τη βουλευτική του ιδιότητα, υπερασπίστηκε τους «μαλλιαρούς» δημοτικιστές σε άπταιστη καθαρεύουσα, μπορεί να κύλησαν 111 χρόνια, αλλά – από πλευράς μετάλλαξης των ηθών – κύλησαν πολλαπλάσια. Η ελευθεριότητα στη χρήση της γλώσσας γνώρισε διαδοχικές εναλλαγές άμπωτης και πλημμυρίδας, έως το σωτήριο έτος 1974, όπου η κατάσταση… ξέφυγε. Σ’ ένα κείμενό μου γύρω από τις «ευεργετικές κι ολέθριες συνέπειες της αθυροστομίας» («Elle», αρ. τεύχους 7, Απρίλιος 1989) σημείωνα μεταξύ άλλων: «Οι ήρωες στις ξένες ταινίες άρχισαν να λένε τα πράγματα με τ’ όνομά τους, μα οι ελληνικοί υπότιτλοι κράτησαν για ένα διάστημα τα προσχήματα· οι μεταφραστές έκαναν πως δεν άκουγαν.

Σιγά σιγά και οι υπότιτλοι προσαρμόσθηκαν, έφθασαν μάλιστα σήμερα στο σημείο να ξεπερνούν σε ρεαλισμό το πρωτότυπο. Στα θέατρα οι αχθοφόροι άρχισαν να μιλούν, επιτέλους, σαν αυθεντικοί αχθοφόροι, να εμπλουτίζουν το υβρεολόγιό τους, και ο Διάβολος, κυρίαρχος για αναρίθμητες δεκαετίες, είδε την ηγεμονία του να τρίζει, ν’ απειλείται από την έλευση του Χριστού, της Παναγίας, των Αγίων, καθώς κι από ανυπολόγιστες μητέρες, κόρες ή θείες. Αγανακτισμένοι γονείς σηκώνονταν στη μέση της παράστασης φωνάζοντας «αίσχος!», αλλά κι αυτοί με τον καιρό συνήθισαν, υπέμεναν ως το τέλος, κάποτε κάποτε χαμογελούσαν. Ενας ούριος άνεμος ξήλωνε συμβάσεις αιώνων κι άφηνε πίσω του ένα βαθύ αίσθημα ανακούφισης, όμοιο μ’ εκείνο που ακολουθεί μιαν αφόδευση μετά από παρατεταμένη αυτοσυγκράτηση».

Η απελευθερωτική ανακούφιση δεν άργησε να παραχωρήσει τη θέση της στον ηδονοβλεπτικό πουριτανισμό, μια νέα μορφή συντηρητισμού, πιο ύπουλη και πιο υποκριτική από την προηγούμενη. Οι μικροαστοί, δήθεν σκανδαλισμένοι με τις αθυροστομίες, κακάριζαν ασύστολα στο άκουσμά τους και όσοι κειμενογράφοι επιθεωρήσεων δεν ήθελαν να ρισκάρουν το ψωμί τους παραγέμιζαν με δαύτες κάθε πετυχημένο ή αποτυχημένο καλαμπούρι. Εν συνεχεία η ιδιωτική τηλεόραση, δειλά δειλά στην αρχή, πιο θαρρετά κατόπιν, διευκόλυνε το πέρασμα των αθυροστομιών από το λιμάνι στο σαλόνι, αλλά ήταν τα social media εκείνα που έβαλαν την τελευταία πινελιά στην ανενδοίαστη αποδοχή τους από τους πάντες. Η εύστροφη διάκριση του Μαβίλη ανάμεσα σε «χυδαία γλώσσα» και «χυδαίους ανθρώπους» έμοιαζε πλέον με σχολαστικισμό κενό περιεχομένου.

Στον εν λόγω βωμολοχικό μιθριδατισμό (μικρές καθημερινές δόσεις βωμολοχιών έως ότου εθιστούμε σε αυτές πλήρως) εντοπίζω και την αιτία που δεν με σκανδάλισε διόλου η γνωστή βωμολοχία για τον Πρωθυπουργό, το διαβόητο hashtag που γνωρίζει πιένες εδώ και μήνες. Αλλωστε, σε μια χώρα όπου είσαι σίγουρος εκ των προτέρων ότι δεν θα υποστείς την παραμικρή κύρωση για την οιαδήποτε βωμολοχία σου προς τον οιονδήποτε, η φιλοδοξία σου να σκανδαλίσεις βρίζοντας είναι εξίσου τζούφια με την πρόκληση να εμφανιστείς τσίτσιδος σε παραλία γυμνιστών: μηδέν εις το πηλίκον.

Δεν θα ισχυριζόμουν το ίδιο για την εμφάνιση της βωμολοχίας στο πάλκο κομματικού φεστιβάλ νεολαίας. Οχι, δεν με σκανδάλισε η σιωπηρή «υιοθέτηση» της βωμολοχίας από την ηγεσία του κόμματος: μια βόλτα να περάσετε από το Διαδίκτυο, θα εντοπίσετε ανάλογα υβριστικά hashtag για τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης ή όποια άλλη δύσμοιρη πολιτική προσωπικότητα μπαίνει κατά καιρούς στο στόχαστρο των κομματικών τρολ… Με σκανδάλισε όμως το αυτάρεσκο πονηρό βλέμμα του ρώσου μακελάρη πάνω από τη βωμολοχία, καθώς και οι πολλαπλές συνδηλώσεις αυτού του βλέμματος. Πείτε την διαστροφή, πείτε την αλλεργία: πάνω και πέρα από τις χυδαίες λέξεις, εκείνο το βλέμμα μού φάνηκε πιο πρόστυχο.