Η Τουρκία προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα σε δυτικές κυρώσεις και οικονομική συνεργασία με τη Ρωσία

Η Τουρκία δεν έχει επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία – επισήμως υποστηρίζει ότι εφαρμόζει μόνο κυρώσεις του ΟΗΕ – και δεν έχει διακόψει τις οικονομικές σχέσεις με τη Ρωσία. Αντιθέτως, επιδιώκει να έχει αναβαθμισμένες οικονομικές σχέσεις σε όλα τα επίπεδα. Την τακτική αυτή την υπερασπίζεται υπογραμμίζοντας ότι την ίδια στιγμή όχι μόνο έχει καταδικάσει τη ρωσική στρατηγική στην Ουκρανία, αλλά και έχει βοηθήσει την Ουκρανία με την αποστολή οπλισμού, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar ΤΒ2. Επιπλέον, η Τουρκία προβάλλει και τον μεσολαβητικό ρόλο που έχει κατακτήσει με την τακτική της αυτή, με αποκορύφωμα τον τρόπο που μεσολάβησε για να υπάρξει η συμφωνία που επέτρεψε να υπάρξουν οι εξαγωγές των ουκρανικών σιτηρών από το λιμάνι της Οδησσού. Μάλιστα, η Τουρκία έχει προτείνει να αναλάβει ανάλογο μεσολαβητικό ρόλο για τα ζητήματα που έχουν προκύψει σε σχέση με το πυρηνικό εργοστάσιο στη Ζαπορίζια.

Σε αυτό το πλαίσιο, τουρκικές επιχειρήσεις και τράπεζες έχουν επιχειρήσει μάλιστα να εκμεταλλευτούν τη συγκυρία που διαμορφώνουν οι κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας, των Ρώσων πολιτών και των ρωσικών επιχειρήσεων. Η Τουρκία προσπάθησε να προσελκύσει Ρώσους τουρίστες φέτος, προσβλέπει στο γεγονός ότι θα μπορούσαν να έρθουν περισσότεροι Ρώσοι επιχειρηματίες, που συναντούν προβλήματα στην παρουσία τους στο εσωτερικό, συνεχίζει την κατασκευή του ρωσικής τεχνολογίας πυρηνικού της εργοστασίου, προμηθεύεται ενέργεια από τη Ρωσία.

Επιπλέον τουρκικές τράπεζες έχουν ενταχθεί στο ρωσικό σύστημα εκκαθάρισης συναλλαγών με κάρτες Mir, που είναι ουσιαστικά μια εναλλακτική στις πλατφόρμες Visa και Mastercard. Το σύστημα αυτό, που είχε αναπτυχθεί πριν από τον πόλεμο, αλλά με ορίζοντα ακριβώς το ενδεχόμενο μιας «αποκοπής» της Ρωσίας από τα «δυτικά» συστήματα εκκαθάρισης τραπεζικών συναλλαγών, αποτελεί ουσιαστικά μια εναλλακτική λύση, ιδίως από τη στιγμή που οι Ρώσοι πολίτες δεν μπορούσαν πλέον να χρησιμοποιήσουν πιστωτικές ή χρεωστικές κάρτες στο εξωτερικό. Με αυτόν τον τρόπο οι τουρκικές τράπεζες επιτρέπουν σε Ρώσους πολίτες να έχουν συναλλαγές εκτός ρωσικών συνόρων με τις κάρτες τους σε ρωσικές τράπεζες.

Οι ΗΠΑ βάζουν στο στόχαστρο τις τουρκικές τράπεζες

Ωστόσο, η τελευταία πρακτική φαίνεται ότι έχει βρεθεί στο στόχαστρο των αμερικανικών αρχών. Αυτό έχει να κάνει με την προσπάθεια των ΗΠΑ να εξασφαλίσουν ότι δεν θα υπάρχουν τρόποι να παρακάμπτονται οι κυρώσεις. Αυτό είναι ακόμη πιο έντονο όταν, όπως έχει διαπιστωθεί, ένα μεγάλο μέρος των χωρών του πλανήτη δεν έχουν επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένων και συμμάχων της Δύσης. Αυτό δίνει δυνατότητες «παράκαμψης» των κυρώσεων και οι ΗΠΑ προσπαθούν να βρουν τρόπους να πετύχουν συμμόρφωση, κυρίως με το να επιβάλουν κυρώσεις σε όσους θεωρούν ότι διευκολύνουν τη Ρωσία να παρακάμπτει τις κυρώσεις. Αυτή τη τεχνική έμμεσης υποχρέωσης συμμόρφωσης σε κυρώσεις την είχαν εφαρμόσει και στην περίπτωση των κυρώσεων στο Ιράν, που παρότι ήταν τυπικά «μονομερείς», εντούτοις εφαρμόζονταν και εκτός ορίων των ΗΠΑ.

Πέντε από τις μεγαλύτερες τράπεζες της Τουρκίας, οι VakıfBank, Ziraat Bank, İş Bank, DenizBank και Halkbank, συμμετέχουν στο σύστημα Mir. Δύο από αυτές, η ιδιοκτησίας Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων DenizBank και η κρατική Halkbank είχαν αναμειχθεί και στις προσπάθειες παράκαμψης των κυρώσεων των ΗΠΑ στο Ιράν.

Οι ίδιες οι τράπεζες επιμένουν ότι δεν εκκαθαρίζουν συναλλαγές που παρακάμπτουν τις κυρώσεις, όμως οι αμερικανικές αρχές φαίνεται να επιμένουν και ο Γουάλι Αντεγιεμο, αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ προειδοποίησε τις τουρκικές επιχειρήσεις για τις «προσπάθειες της Ρωσίας να χρησιμοποιήσει τη χώρα σας για να αποφύγει τις κυρώσεις» και τους κινδύνου «των συναλλαγών με οντότητες που έχουν βάση στη Ρωσία και στις οποίες έχουν επιβληθεί κυρώσεις».

Με ανάλογο τρόπο προσπαθούν οι ΗΠΑ και οι άλλες χώρες του G7 να αναζητήσουν τρόπους να επιβάλουν το πλαφόν στην τιμή του ρωσικού πετρελαίου που αποφάσισαν. Και εδώ το πρόβλημα είναι να εξασφαλίσουν ότι πέραν των χωρών που έχουν επιβάλει κυρώσεις και οι υπόλοιπες χώρες θα αρνούνται να αγοράζουν το ρωσικό πετρέλαιο σε τιμές ανώτερες του πλαφόν που θα επιβληθεί.

Το ίδιο το γεγονός ότι μέχρι τώρα η Ρωσία δεν έχει μεγάλες αρνητικές επιπτώσεις από τις κυρώσεις, αφού εξακολουθεί να κάνει σημαντικές εξαγωγές κυρίως καυσίμων, ακριβώς γιατί υπάρχουν αρκετές χώρες που δεν ακολουθούν το δρόμο κυρώσεων, σημαίνει ότι θα δούμε να αυξάνεται η έμμεση πίεση για συμμόρφωση με τις κυρώσεις.

Η γεωπολιτική διάσταση

Η πίεση αυτή αντανακλά και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται στις ΗΠΑ η στρατηγική της Τουρκίας να διεκδικεί μια σχέση με τη Δύση με υψηλούς βαθμούς ελευθερίας, πιο σωστά ο τρόπος που αξιοποιεί το γεγονός ότι παραμένει αναντικατάστατη για τη Δύση (γιατί η ρήξη με τη χώρα που έχει τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό στο ΝΑΤΟ θα ήταν πλήγμα) για να κατοχυρώνει αυτούς τους βαθμούς ελευθερίας.

Έτσι, παρότι η κεντρική γραμμή της αμερικανικής διπλωματίας παραμένει μια προσπάθεια να διατηρούνται δίαυλοι με την Άγκυρα, υπάρχει σε σημαντικό τμήμα του αμερικανικού πολιτικού και διπλωματικού κατεστημένου και μια έντονη δυσπιστία που έχει εκφραστεί με ποικίλους τρόπους, συμπεριλαμβανομένης της ύπαρξης ισχυρού συσχετισμού στο Κογκρέσο ενάντια στις πωλήσεις μαχητικών υψηλής τεχνολογίας.

Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί  επανέρχονται στο προσκήνιο τέτοιες πιέσεις στην Τουρκία.

Ο Ερντογάν επιμένει και ευρασιατικά

Παρότι σε μια προηγούμενη φάση ο Ερντογάν ήρθε σε ρήξη με τους υποστηρικτές μιας καθαρά ευρασιατικής εξωτερικής πολιτικής, που θα σήμαινε μια συνολικότερη ρήξη με τη Δύση και στροφή προς αναβαθμισμένες σχέσεις με τη Ρωσία και την Κίνα σε όλα τα επίπεδα, εντούτοις ποτέ η τουρκική κυβέρνηση δεν σταμάτησε να ενδιαφέρεται  για τη δυναμική μιας ευρασιατικής ολοκλήρωσης.

Και ο σημαντικότερος τέτοιος οργανισμός, που συνδυάζει την οικονομική με την πολιτική διάσταση είναι ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης, με μέλη την Κίνα, το Καζακστάν, το Κιργιστάν, τη Ρωσία, το Τατζικιστάν, το Ουζμπεκιστάν, την Ινδία και το Πακιστάν. Η επόμενη χώρα που αναμένεται να ενταχθεί πλήρως είναι το Ιράν, που έχει γίνει δεκτό, υπέγραψε το σχετικό μνημόνιο υποχρεώσεων και αναμένεται να ολοκληρώσει τη διαδικασία εισδοχής τον Απρίλιο

Η Τουρκία επιδιώκει χρόνια τώρα τη συνεργασία και με αυτή τη διεργασία. Άλλωστε, έχει από το 2012 το καθεστώς του «εταίρου διαλόγου». Όμως, αυτή είναι η πρώτη φορά που θα παρευρεθεί και ο Ερντογάν στη σύνοδο κορυφής.

Μάλιστα, ενδεικτικό του τουρκικού ενδιαφέροντος και το γεγονός ότι ο Ερντογάν πάει στη Σαμαρκάνδη στο Ουζμπεκιστάν για τη σύνοδο κορυφής του Οργανισμού, συνοδευόμενος και από τους υπουργούς Εξωτερικών, Ενέργειας και Φυσικών Πόρων, Οικονομικών, Άμυνας, τον επικεφαλής της ΜΙΤ και άλλα στελέχη της προεδρίας.

Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένεται και η συνάντηση που θα έχει ο Ερντογάν με τον Πούτιν, στο περιθώριο της συνόδου, όπου εκτός των άλλων θα συζητηθεί και η εφαρμογή της συμφωνίας για τις εξαγωγές σιτηρών στη Μαύρη Θάλασσα.