Το μέρος και το όλον

Μια πολύ ιδιαίτερη διαδικασία έλαβε χώρα αυτή την εβδομάδα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: στην Ολομέλεια, και όχι απλώς στην αρμόδια για τις «ελευθερίες» Επιτροπή, συζητήθηκαν οι υποκλοπές στην Ελλάδα.

Παίζει βέβαια ρόλο το γεγονός ότι άμεσα ενδιαφερόμενο πρόσωπο είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ωστόσο η αναβίβαση ενός εθνικού ζητήματος σε ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος είναι και σπάνιο – τα πιο πρόσφατα αντίστοιχα παραδείγματα συνδέονται με την ελευθερία της Δικαιοσύνης στην Ουγγαρία και την Πολωνία – και άξιο προσοχής φαινόμενο.

Χρειάζεται άραγε η δημοκρατία στην Ελλάδα «προστασία» από την Ευρωπαϊκή Ενωση, όπως ζήτησε ολλανδή ευρωβουλευτής; Βαδίζει άραγε η χώρα μας, υπό την παρούσα κυβέρνηση, προς τον «αυταρχισμό» και προς τη «δημοκρατική υποβάθμιση», όπως διαπίστωσαν εν είδει θεσφάτου, σε συνέχεια σχετικών δημοσιευμάτων μερίδας του ξένου Τύπου, ξένοι και έλληνες ευρωβουλευτές; Κι από την άλλη, αρκεί για να διαλύσει τα σύννεφα η επίκληση των δημοκρατικών ιδεωδών και της «κοιτίδας της δημοκρατίας», όπως έπραξαν σχεδόν όλοι οι ευρωβουλευτές που προέρχονται από το κυβερνών κόμμα κι από τα συγγενή του ευρωπαϊκά; Κατά τη γνώμη μου, ούτε το ένα ούτε το άλλο αντέχουν στη δοκιμασία της πράξης: ούτε η Ελλάδα είναι ή έγινε τα τελευταία χρόνια αντιδημοκρατική και συλλήβδην καταπιεστική για τις ελευθερίες, ούτε το ζήτημα των υποκλοπών μπορεί να θεωρηθεί μέρος της «κανονικότητας», επειδή «αυτά γίνονται στις δημοκρατίες».

Οι ερήμην της κυβέρνησης αποκαλύψεις για παρακολουθήσεις πολιτικών προσώπων, η πιθανότητα να είναι μαζικές και χωρίς ουσιαστική εξέταση των προϋποθέσεων νομιμότητας, η προσπάθεια αν όχι συγκάλυψης, πάντως σίγουρα συσκότισης, ιδίως μέσω της καταφυγής στο «απόρρητο» – όλα αυτά είναι γεγονότα που δικαιολογούν έρευνα και ευαισθησία. Εκείνο που δεν δικαιολογούν, πιστεύω, είναι η αυτόματη γενίκευση περί έλλειψης δημοκρατίας ή περί συνολικής αντιδημοκρατικότητας εκ μέρους της κυβέρνησης.

Ολα τα δικαιώματα και, στην πρώτη γραμμή, το δικαίωμα στην ελεύθερη επικοινωνία, στην προσωπική ζωή χωρίς κρατική παρακολούθηση, στην ελεύθερη έκφραση των απόψεων, δεν επιδέχονται «συμψηφισμούς» -είτε γίνονται σεβαστά είτε δεν γίνονται και, εφόσον δεν γίνονται, επιβάλλεται πολιτική και θεσμική επανόρθωση – αλλά και δεν (θα έπρεπε να) προσφέρονται για πολιτική και κομματική εκμετάλλευση.

Αλλο το μέρος – ότι συγκεκριμένο δικαίωμα ή έκφανσή του δεν έτυχε της αναγκαίας προστασίας, όπως θεωρώ ότι συνέβη στην «υπόθεση των υποκλοπών» – κι άλλο το «συμπέρασμα» περί δημοκρατικής κάμψης και αυταρχισμού. Η δημοκρατία, αλλά και τα επιμέρους δικαιώματα, συγκροτούν μια ολότητα, άρα η διαπίστωση αντιδημοκρατικότητας οφείλει να στηρίζεται σε συστηματική, γενικευμένη και συνειδητή καταπίεση δικαιωμάτων (όπως γινόταν επί δικτατορίας και όπως γίνεται στις σημερινές «αντιφιλελεύθερες δημοκρατίες» τύπου Ουγγαρίας και Πολωνίας), κάτι που είναι σαφές, εμπειρικά αλλά και μέσα από νομική εξέταση, ότι δεν ισχύει για την Ελλάδα.

Το ίδιο θα μπορούσε να ειπωθεί και για αιτιάσεις περί «ανελευθερίας του Τύπου» – άλλο κάποιες κακές πρακτικές τύπου «λίστας Πέτσα» ή διεύρυνσης του ποινικού κολασμού για διασπορά ψευδών ειδήσεων κι άλλο αμφισβήτηση του αντικειμενικού γεγονότος ότι ο Τύπος στην Ελλάδα είναι ελεύθερος κι η πολυφωνία όχι μόνο εγγυημένη αλλά και υπαρκτή. Θα ήταν πολύ χρήσιμο στους ρέκτες της δημοκρατίας, εντός και εκτός της χώρας, να κάνουν τη διάκριση ανάμεσα στην αναγκαία εγρήγορση, κριτική και απαίτηση άρσης μεμονωμένων παραβιάσεων και στη σκόπιμη, άρα εντέλει υποτιμητική για την ίδια τη δημοκρατία, εγκατάλειψη του μέτρου.

Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος