Οι εικόνες της Diane Arbus κοιτούν κατάματα την κοινωνία

Πριν από πενήντα χρόνια, η έκθεση μιας φωτογράφου της Νέας Υόρκης έσπασε τα κοντέρ επισκεψιμότητας των ατομικών εκθέσεων στο ΜoΜa. Τα πλήθη έκαναν ουρά γύρω από το τετράγωνο για να δουν εκατόν δεκατρείς ασπρόμαυρες φωτογραφίες της Diane Arbus, μιας σχετικά άγνωστης, της οποίας η ευφυΐα ήταν ήδη ένα κοινό μυστικό μεταξύ των συναδέλφων της.

Αυτή, όμως, απουσίαζε.

Πριν αυτοκτονήσει, το 1971, σε ηλικία σαράντα οκτώ ετών, η Arbus είχε καταφέρει να τραβήξει το ενδιαφέρων κάποιων συλλεκτών, στους οποίους συγκαταλέγονταν και ο σπουδαίος φωτογράφος Ρίτσαρντ Άβεντον. Η έκθεση προκάλεσε τόσο διθυραμβικές κριτικές όσο και καυτές τοποθετήσεις- η ανάλυση του καυστικού δοκιμίου της συγγραφέα Σούζαν Σόνταγκ «Freak Show», που δημοσιεύτηκε το 1973, αποτελεί πλέον ένα ακαδημαϊκό υποείδος από μόνο του.

Στις 14 Σεπτεμβρίου, η γκαλερί Zwirner της Νέας Υόρκης, σε συνεργασία με την Fraenkel, στο Σαν Φρανσίσκο, εγκαινιάζει την έκθεση «Cataclysm: The 1972 Diane Arbus Retrospective Revisited», όπου επανενώνονται όλες οι εικόνες της αρχικής, κατακλυσμιαίας έκθεσης. Συνοδεύεται από τη νέα έκδοση «Diane Arbus: Documents», ένα λεύκωμα που αναπαράγει τα γραπτά μισού αιώνα για μια καλλιτέχνιδα που, όπως παρατήρησε κάποτε ο Άβεντον «έκανε την πράξη του κοιτάγματος μια πράξη τόσο υψηλής ευφυΐας, ώστε το να κοιτάς τα λεγόμενα συνηθισμένα πράγματα σημαίνει ότι γίνεσαι υπεύθυνος για αυτά που βλέπεις».

• Διαβάστε ακόμα: Οι περιγραφικές φωτογραφίες του Τομ Γουντ από τη Βρετανία της Θάτσερ του ’80

Η έκθεση του «Κατακλυσμού» μελετά την οδυνηρότητα του έργου της Diane Arbus. Οργανωμένη από τις δύο γκαλερί με αφορμή την 50ή επέτειο της μεταθανάτιας αναδρομικής έκθεσης της καλλιτέχνιδας, το 1972, στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, η έκθεση «Cataclysm» υπογρμμίζει την ανατρεπτική οξυδέρκεια του έργου της -ακόμη και σήμερα-, ενώ παράλληλα αναδεικνύει τη λαϊκή και κριτική αναταραχή που προκάλεσε η αρχική έκθεση.

Το σύμπαν της Arbus συναρμολογείται από ανθρώπους ενός μικρότερου κόσμου. Οι οδυνηρές, αλλά και παλλόμενες εικόνες της προκαλούν ψευδαισθητικά θαύματα. Λάμπει ο φακός της στην ευαισθησία. Υπερβαίνοντας τα παραδοσιακά όρια, η Arbus είναι γνωστή για την άκρως πρωτοποριακή προσωπογραφία της.

Τα θηλυκά αγόρια, οι queer και οι quixotic – κάθε εικόνα κοιτάζει κατάματα την κοινωνία θέτοντας ερωτήματα. Στο rewind της ιστορίας και του χρόνου αυτή η έκθεση πραγματοποιεί ένα καλλιτεχνικό πραξικόπημα και υπόσχεται μερικές στιγμές ουσίας αποκαλύπτοντας την Arbus ως μια γυναίκα που περιτριγυριζόταν από τις φρικιαστικές της ανησυχίες και την προτίμηση για το απαγορευμένο, μια γυναίκα που άφησε τον κόσμο της μόδας για να εστιάσει τον φακό της στην αμηχανία της απόρριψης.

Οι άνθρωποι ως υποκείμενα

Φανταστείτε έναν «Εβραίο γίγαντα» να ξεπροβάλλει πάνω από τους γονείς του, ένα ηλικιωμένο ζευγάρι να κάθεται γυμνό σε μια καμπίνα κατασκήνωσης γυμνιστών, ένα αγόρι που κρατάει μια χειροβομβίδα ως παιχνίδι, τον Δράκουλα να κάθεται σε ένα μπαρ στο Νιου Λόντον του Κονέκτικατ – κάθε εικόνα είναι συγκλονιστική καθώς φαίνεται να αντανακλά τους βαθύτερους φόβους και τις πιο προσωπικές της επιθυμίες.

«Όταν διάλεγε ανθρώπους ως θέματα, έψαχνε βαθιά στους αποκλίνοντες και περιθωριακούς ανθρώπους της κοινωνίας (νάνους, γίγαντες, τρανσέξουαλ άτομα, γυμνιστές, καλλιτέχνες τσίρκου) ανθρώπους των οποίων η κανονικότητα φαινόταν άσχημη ή σουρεαλιστική». Η Arbus πίστευε ότι η φωτογραφική μηχανή μπορούσε να είναι «λίγο ψυχρή, λίγο σκληρή», αλλά η δική της παρέμβαση αποκάλυπτε την αλήθεια, η οποία ήταν η διαφορά ανάμεσα σε αυτό που οι άνθρωποι ήθελαν να βλέπουν οι άλλοι και σε αυτό που πραγματικά έβλεπαν – τις ατέλειες. Αυτή η έκθεση προσκαλεί το ανθρώπινο βλέμμα όπως ποτέ άλλοτε και προτείνει σιωπηλά να μελετάμε πολύ, πριν μπούμε μέσα στα μυαλά και τα καταδικάσουμε.

Δείτε το βίντεο

Κυνηγός της ανθρώπινης εκκεντρικότητας

Ο Arbus ήταν κυνηγός της ανθρώπινης εκκεντρικότητας. Στην εργασία της στο λύκειο είχε γράψει: «Οτιδήποτε υπάρχει στη γη είναι διαφορετικό από οποιοδήποτε άλλο πράγμα. Αυτό είναι που αγαπώ: τη διαφορετικότητα, τη μοναδικότητα όλων των πραγμάτων». Αυτή η έκθεση διαμορφώνει την έκφραση αυτής της γοητείας.

Η φιλοδοξία της ήταν τόσο καινοφανής όσο και μυθιστορηματική. Έγινε ένα είδος μαγικού ρεαλιστή της φωτογραφίας, και δεν είναι περίεργο που, από νωρίς, φωτογράφιζε το εσωτερικό των κινηματογραφικών αιθουσών με τις καπνισμένες ακτίνες των προβολέων και τις αστραφτερές οθόνες όπου το φως γινόταν μυθοπλασία.

Το μικρό μωρό με την έκφραση του ενήλικα, τα τρίδυμα που κάθονται σε ένα κρεβάτι σε ένα δεσμό υποβλητικής έντασης, ο άντρας με το τατουάζ. Κάθε εικόνα είναι ένα κεφάλαιο στις σελίδες «της ζωής και του ζωντανού». Διάσημη για τη δημιουργία ισχυρών προσωπικών σχέσεων με τα θέματά της, οι ειλικρινείς εικόνες της Arbus απαθανατίζουν ποικίλα επίπεδα δέσμευσης με τον θεατή, καθώς κοιτάζουν την κοινωνία κατάματα. Η σουρεαλιστική ομορφιά τους ξεπερνά την καταγραφή μιας φωτογραφίας-ντοκιμαντέρ.

Ένας εύστοχος επιτάφιος

Για τους λάτρεις του κόσμου των φωτογράφων, κάθε εικόνα στη Νέα Υόρκη θα φανεί σαν ένας παιάνας της αυτοπεποίθησης και των αντανακλάσεων. Τα δικά της λόγια θα αντηχούν στην έκθεση. «Δεν πατάω εγώ το κλείστρο. Το κάνει η εικόνα μόνη της, είναι σαν να μου χτυπάει κάποιος το χέρι απαλά».

Όπως έγραψε ο κριτικός των New York Times, Χίλτον Κράμερ, για την έκθεση «αυτό που έφερε η Diane Arbus στη φωτογραφία ήταν η φιλοδοξία να ασχοληθεί με το είδος της εμπειρίας που αποτελούσε επί μακρόν επαρχία των μυθοπλαστικών τεχνών -το μυθιστόρημα, τη ζωγραφική, την ποίηση και τις ταινίες- αλλά ήταν παραδοσιακά «εκτός ορίων» για τη μη μυθοπλαστική τέχνη του ντοκιμαντέρ της φωτογραφικής μηχανής».

Οι προβληματισμοί της Arbus σε ηλικία 16 ετών θα αποτελέσουν έναν εύστοχο επιτάφιο σε έναν κόσμο που χρειάζεται περισσότερη καλοσύνη. «Αυτό είναι που αγαπώ, τη διαφορετικότητα, τη μοναδικότητα όλων των πραγμάτων και τη σημασία της ζωής. Βλέπω τη θεϊκότητα στα συνηθισμένα πράγματα».

«Οι περισσότεροι άνθρωποι περνούν τη ζωή τους φοβούμενοι ότι θα έχουν μια τραυματική εμπειρία. Τα φρικιά γεννιούνται με το τραύμα τους. Έχουν περάσει τη δοκιμασία στη ζωή. Είναι αριστοκράτες» συμπλήρωνε.

*Η έκθεση Cataclysm: The 1972 Diane Arbus Retrospective Revisited, παρουσιάζεται στην τοποθεσία 537 West 20th Street του David Zwirner στη Νέα Υόρκη, από τις 14 Σεπτεμβρίου έως τις 22 Οκτωβρίου.