Τα δέντρα και το δάσος

Η συγκυρία το έφερε έτσι, ώστε να συμπέσουν εξελίξεις που προκαλούν δημοκρατική ανησυχία έως ανατριχίλα. Στην «πατρίδα» της σοσιαλδημοκρατίας και της ανεκτικότητας, τη Σουηδία, τις εκλογές κέρδισε, έστω οριακά, ο συνασπισμός των δεξιών κομμάτων, με μεγαλύτερο ανάμεσά τους το πιο ανοιχτά ξενοφοβικό. Την Κυριακή έρχονται εκλογές στην Ιταλία και όλα δείχνουν κι εδώ νίκη, και μάλιστα πολύ μεγαλύτερων διαστάσεων, του δεξιού συνασπισμού, του οποίου ηγείται νεοφασίστρια, που θα είναι πιθανότατα η επόμενη πρωθυπουργός.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ανακήρυξε την Ουγγαρία «αυταρχικό καθεστώς μέσα από εκλογές» (electoral autocracy), η Επιτροπή ψάχνει τρόπους να «κόψει» κι άλλους πόρους, ωστόσο η νομιμοποίηση της κυβέρνησης Ορμπαν είναι νωπή και δυνατότητα απομάκρυνσης από την Ενωση λόγω έλλειψης δημοκρατίας δεν υφίσταται. Σε όλα αυτά και σε καθετί άλλο στην παγκόσμια σκηνή ρίχνει βαριά σκιά ο πόλεμος στην Ουκρανία, ο οποίος πέρασε, αυτή τη βδομάδα, σε νέα, και εξαιρετικά επικίνδυνη, φάση: οι ουκρανικές πολεμικές επιτυχίες προκάλεσαν διπλή αναβάθμιση της ρωσικής επιθετικότητας, πολιτική (διενέργεια ψευτοδημοψηφισμάτων σε τέσσερις περιοχές ρωσικής επιρροής) και στρατιωτική (κήρυξη μερικής επιστράτευσης και αναγγελία γενικευμένης αντεπίθεσης).

Μπροστά σε τέτοια γεγονότα θα μπορούσε να γίνει, και έχει γίνει από έγκυρους αναλυτές, λόγος «για επιστροφή του λαϊκισμού» ή για «απειλή κατά της παγκόσμιας δημοκρατίας». Η γνώμη μου είναι ότι τα δυο συνδέονται και ότι τα δέντρα που προστίθενται στη συστάδα του λαϊκισμού δεν πρέπει να αποσπούν την προσοχή μας από τη μάχη που διεξάγεται μέσα στο όλο και πιο σκοτεινό δάσος της δημοκρατίας. Μάχη που δεν αφορά τόσο την επιβίωσή της, όσο τη διάβρωση από τις δυνάμεις, αλλά και το πνεύμα, του αυταρχισμού: αυτή τη φορά δεν πρόκειται για μια «σύγκρουση πολιτισμών», με δόρυ ασύμμετρες απειλές τρομοκρατικού τύπου, όπως συνέβη στις αρχές του τρομερού 21ου αιώνα, αλλά για μια «σύγκρουση αντιλήψεων για τον πολιτισμό», που πήρε παγκόσμιες, και ανοιχτές, διαστάσεις με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία. Δεν είναι ίσως τυχαίο ότι ο πρώτος που άρθρωσε τις λέξεις που όλοι σκεφτόμαστε – «τρίτος παγκόσμιος πόλεμος» – είναι ένας πνευματικός ταγός: ο Πάπας Φραγκίσκος.

Οσοι θεωρούν τη δημοκρατία όχι απλώς μέρος αλλά θεμέλιο του σύγχρονου πολιτισμού, δηλαδή όσοι, άτομα και χώρες, ανήκουν σε αυτό που συνηθίζουμε να αποκαλούμε «Δύση», είναι πλέον εξαιρετικά δύσκολο να συνυπάρξουν – και γιατί απειλούνται αλλά και γιατί αντιλαμβάνονται τα πράγματα με εντελώς διαφορετικό τρόπο – με εκείνους που πιστεύουν και δρουν αποκλειστικά με βάση τους συσχετισμούς ισχύος. Αν θεωρήσουμε ότι στους δεύτερους ανήκει όχι μόνο η άτυπη και ανισομερής, πάντως στρατηγική, συμμαχία Κίνας – Ρωσίας, αλλά και το μεγαλύτερο μέρος των χωρών και καθεστώτων που αυτοτοποθετούνται, ερήμην των λαών τους, στο μπλοκ των «ουδέτερων αντιδυτικών» (Ασία πλην Ιαπωνίας και «νησίδων καπιταλισμού», σχεδόν ολόκληρη η Αφρική, τυπικές αλλά μη πραγματικές δημοκρατίες όπως η Τουρκία), τότε εξάγονται δυο κρίσιμα όσο και δυσοίωνα συμπεράσματα: ότι η «αντιδημοκρατική διεθνής» είναι αριθμητικά πιο ισχυρή και ότι η έστω περιορισμένη ενίσχυση των αντιδημοκρατικών δυνάμεων εντός του «στρατοπέδου της δημοκρατίας» έχει πολλαπλασιαστική δυναμική. Μέσα από αυτό το πρίσμα αποκτούν, πιστεύω, την πραγματική σημασία τους η μερική διολίσθηση των δημοκρατικών αξιών στην Ευρώπη, οι συνεχιζόμενες απειλές του τραμπισμού στην Αμερική, το μπλοκάρισμα μιας «κοινωνίας των εθνών» (Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ), που έχει εξελιχθεί σε επικοινωνία των εχθρών.