«Η Οδύσ[σ]εια των λέξεων», ΒΒC History Magazine & ΒΗΜΑgazino την Κυριακή με «Το Βήμα»

Την Κυριακή με Το Βήμα

Η ΟΔΥΣ[Σ]ΕΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

Νεολογικά αθησαύριστα στο έπος του Νίκου Καζαντζάκη

Κοσμοπαρωρίτης, κλωθονούσης, θεοφονιάς, χαροτάξιδος, ψυχαρπάκτης, γλυκοσμίγω, κλωθοκυκλοφέρνω, μακροξενιτεύω, νεκροχλομιάζω, ροδοχαμογελώ

Η πρώτη γλωσσολογική πραγματεία για το μεγαλειώδες έπος του Νίκου Καζαντζάκη.

Το ύφος, η γλώσσα αλλά και ο λεξικογραφικός πλούτος.

Χιλιάδες δημοτικές λέξεις που δεν έχουν καταγραφεί στα νεοελληνικά λεξικά.

Μία πολύτιμη έκδοση που καταδεικνύει το πάθος του Νίκου Καζαντζάκη για την ελληνική γλώσσα και βοηθά στη βαθύτερη κατανόηση του έργου του.

Του Νίκου Μαθιουδάκη, Δρ Υφογλωσσολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης

Αυτή την εβδομάδα o πρώτος τόμος.

Μια Οδύσ[σ]εια γεμάτη λέξεις

Στη μελέτη μου παρουσιάζεται η οδύσσεια των λέξεων μέσα σε ένα λογοτεχνικό δημιούργημα, από την έμπνευση και τη γραφή τους από τον συγγραφέα μέχρι την ανάγνωση και την κατανόησή τους από τον αναγνώστη, επικεντρώνοντας την έρευνά μου στην «ΟΔΥΣΕΙΑ» του Καζαντζάκη, η οποία αποτελεί θεματικά τη συνέχεια της «Οδύσσειας» του Ομήρου. Η «Οδύσ[σ]εια των λέξεων» είναι η πρώτη γλωσσολογική πραγματεία για το μεγαλειώδες αυτό έπος του Νίκου Καζαντζάκη, μέσα από την οποία αναδεικνύεται το ύφος και η γλώσσα του κρητικού λογοτέχνη, αλλά και ο λεξικογραφικός πλούτος που χρησιμοποιεί για την ποιητική σύνθεση της «ΟΔΥΣΕΙΑΣ» του. Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως η «Οδύσ[σ]εια των λέξεων» συμπεριλαμβάνεται στις Νέες Εκδόσεις-Προτάσεις της επίσημης ιστοσελίδας της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών.

Στο βιβλίο μπορεί κάποιος να διαβάσει για τις στρατηγικές κατανόησης της ποιητικής γλώσσας, με κύριο σκοπό να εντοπιστούν οι μέθοδοι που ακολουθεί ο

εκάστοτε αναγνώστης για να αποκωδικοποιήσει τη σημασία άγνωστων λέξεων, διευκολύνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την κατανόηση του κειμένου, που είναι και ο κύριος σκοπός της διδασκαλίας της λογοτεχνίας.

Κατά τη γνώμη μου, ο Νίκος Καζαντζάκης είναι πρωτίστως «γλώσσα»… και μετά «ιδέες». Με αυτούς τους δύο άξονες, πιστεύω πως πρέπει να προσεγγίζουμε το έργο του: αφενός, γλωσσικά-γλωσσολογικά και αφετέρου, ιδεολογικά-φιλοσοφικά. Στη μελέτη μου θέλησα να καταπιαστώ με την «ΟΔΥΣΕΙΑ», το magnus opus του (όπως ο ίδιος το χαρακτήριζε), καθώς κανείς μελετητής δεν είχε ασχοληθεί σε βάθος με το επικό ποίημα και ειδικότερα με το λεξιλογικό υπόβαθρό του. Στόχος μου είναι η ανάδειξη της ιδιοτυπικής καζαντζακικής γλώσσας, αλλά και οι τρόποι προσέγγισής της.

Στην Οδύσ[σ]εια των λέξεων, θέλησα να φανερώσω το πάθος του Νίκου Καζαντζάκη για την ελληνική γλώσσα, καθώς μέσα σε μία λέξη του εγκιβωτίζει χιλιάδες εικόνες…

Με αφορμή μια αφοριστική επικρατούσα άποψη μελετητών και αναγνωστών πως «η γλώσσα του Καζαντζάκη είναι δύσκολη», αποφάσισα να διερευνήσω το μυστήριο αυτό. Επομένως, δόμησα, αρχικά, τη θεωρητική βάση προσέγγισης άγνωστων/δύσκολων λέξεων κατά την ανάγνωση της λογοτεχνίας, μετά αποθησαύρισα τις νεολογικές λέξεις του ποιήματος και στη συνέχεια, με σύγχρονες επιστημονικές μεθόδους προσπάθησα να απαντήσω στο ερώτημα πόσο δύσκολη είναι η καζαντζακική γλώσσα και κατά πόσο οι νέοι φιλόλογοι μπορούν να την κατανοήσουν για να μπορέσουν να διδάξουν το έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Εντυπωσιακό ήταν το αποτέλεσμα πως οι νέοι φιλόλογοι σε μεγάλο ποσοστό κατανοούσαν επαρκώς το γλωσσικό καζαντζακικό λεξιλόγιο.

Στην ερώτηση αν ο Καζαντζάκης είναι γλωσσοπλάστης… Θα σας έλεγα με μία λέξη: Οχι. Παρά το γεγονός πως στο έπος του υπάρχουν σχεδόν 5.000 αθησαύριστες λέξεις –εν δυνάμει ποιητικοί νεολογισμοί–, θεωρώ πως ο Καζαντζάκης είναι ένας λαϊκός γλωσσολόγος, που κούρσευε τις λέξεις του από το στόμα του λαού. Σίγουρα, θαυμάζει κάποιος την καζαντζακική δεινότητα στη δημιουργία νέων παραγωγικά επινοημένων λέξεων, αλλά και ο ίδιος δεν θεωρούσε τον εαυτό του γλωσσοπλάστη – τουλάχιστον με τη στενή σημασία του όρου. Ο κρητικός λογοτέχνης κατέχει τις γνώσεις με μια σφαιρική εικόνα της ελληνικής γλώσσας, που ως ένας αυθόρμητος λεξιδημιουργός, στηρίζεται απόλυτα στους μηχανισμούς της γλώσσας και τους γραμματικούς κανόνες της, δημιουργώντας

νέες λέξεις και εκφράσεις προσωπικού ύφους και σχηματίζοντας ατομικούς κανόνες ποιητικής γραμματικής.

Στην ερώτηση αν ο Καζαντζάκης έγραφε σε κρητική διάλεκτο… Επίσης, θα σας απαντούσα: Όχι. Ο Καζαντζάκης γράφει στην κοινή νέα ελληνική και μάλιστα σε δημοτική γλώσσα, αναμειγνύοντας όμως πολλά και διαφορετικά διαλεκτικά και ιδιωματικά στοιχεία. Φυσικά, το θεμέλιο της γλώσσας του είναι η κρητική διάλεκτος. Όμως τα έργα του δεν είναι γραμμένα στα κρητικά, όπως θα λέγαμε, παρά μόνο ελάχιστα έργα που έχουν ως βασικό θέμα την πατρίδα του, την Κρήτη.

Ο Καζαντζάκης θέλησε, σχεδόν σε ολόκληρη την εργογραφία του, να δημιουργήσει μια γλώσσα πανελλήνια η οποία να είναι κατανοητή από όλους τους Ελληνες, αλλά ταυτόχρονα να αναδείξει τους δημιουργικούς μηχανισμούς που ενυπάρχουν στην ελληνική γλώσσα. Ήταν ένας «φανατικός εραστής της ελληνικής γλώσσας», την οποία αγαπούσε με πάθος…

Νίκος Μαθιουδάκης, Δρ Υφογλωσσολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης

«Θάμα μεγάλο είναι η δημοτική μας γλώσα, χρόνια γύριζα τα χωριά και τα νησιά και τα βουνά της Ελλάδας για να τη μάθω· και λαχταρώ να τη χρησιμοποιήσω για να μη χαθεί· γιατί κάθε μέρα, με τις εφημερίδες, και τα σχόλια, και τους σημερινούς νέους που δεν έχουν μήτε καιρό, μήτε αγάπη, η δημοτική μας κιντυνέβει.»

Επιστολή του Νίκου Καζαντζάκη προς τον σουηδό φίλο του και μεταφραστή Börje Knös

«Δε χορταίνω ν’ ανανογιέμαι την ομορφιά της δημοτικής μας· η δημοτική γλώσα, αφτή πια είναι η πατρίδα μου.»

Επιστολή του Νίκου Καζαντζάκη προς την Τέα Ανεμογιάνν

Μαζί

BBC History Magazine

Η θανάσιμη κληρονομιά του Ερρίκου Ε’.

Πώς η βασιλεία του οδήγησε τον γιο του Ερρίκο Στ’ στην καταστροφή

Μικρασιατική Καταστροφή και εξωτερική πολιτική.

Δύσκολες αποφάσεις και αναπροσαρμογές

Αυτόπτης μάρτυρας στο Στάλινγκραντ: Η ιστορία ενός γερμανού στρατιώτη

Πέντε μεγάλα ερωτήματα της παγκόσμιας ιστορίας

Ινδία: Το ανεπούλωτο τραύμα της διχοτόμησης.

Πώς η διαίρεση της βρετανικής Ινδίας το 19474 διαμόρφωσε τις επόμενες

γενιές

Τα fake news του 17ου αιώνα.

Το πολιτικό σκάνδαλο που συγκλόνισε τη βασιλεία του Καρόλου Β’

…και πολλά άλλα άρθρα μαζί με τις μόνιμες στήλες μας, χρονολόγια,

ερωταπαντήσεις, ταξιδιωτικούς οδηγούς

Και

ΒHMAgazino

O Θανασάκης του Αρκά σε νέες περιπέτειες!

Και στην απλή έκδοση των €2.