Νίκος Καρούζος: Οφείλω να δηλώσω ότι είμαι σοσιαλιστής – και μάλιστα δυο φορές!

Ποια ήταν η αντίδρασή σας από την δημοσίευση ποιημάτων σας στο επίσημο όργανο της Σουηδικής Ακαδημίας και που κατ’ επέκταση μπορεί να σημαίνει και υποψηφιότητά σας για το Νόμπελ;

Ν. Καρούζος: Δεν σας κρύβω ότι αισθάνθηκα ικανοποίηση για την εξαιρετική τιμή που μου έγινε στο “Artes” με την αφιέρωση οκτώ σελίδων στο έργο μου.

Ωστόσο, θεωρώ πώς οποιαδήποτε παραπέρα πιθανολογία είναι υπερβολική και δεν στηρίζεται στο έδαφος της πραγματικότητας, που σ’ αυτά τα «υψίπεδα» απαιτεί διεθνή προβολή και παραδοχή του συγγραφέα ή του ποιητή.

Θα προτιμούσατε τότε να μας μιλήσετε για την μέχρι σήμερα ποιητική σας πορεία, για τις επιδράσεις που δεχθήκατε, για τη διαμόρφωση της αισθητικής σας αντίληψης;

Ν. Καρούζος: Κάθε άνθρωπος διδάσκεται στη ζωή του από χίλια πράγματα. Βέβαια, υπάρχουν για τον καθένα και μερικά, θα τα έλεγα, σταθμικά διδάγματα, που όμως περιπλέκονται κι αυτά μ’ έναν τόσο αξεδιάλυτο τρόπο το ένα με το άλλο, ώστε χάνεις το νήμα. Για μένα, πάντως, τα μεγάλα μου διδάγματα υπήρξαν οι αρχαίοι και οι Βυζαντινοί – τους έχω διαβάσει σε μεγάλες ποσότητες κι απ’ τους δεύτερους με τράβηξε ιδιαίτερα η ποίηση.

Παράλληλα με τις δυο αυτές μακραίωνες κατευθυντήριες, θα πρέπει να προσθέσω πως λειτούργησε μέσα μου αποφασιστικά ένας παράξενος διδαχτικός συνδυασμός Κάλβου – Σολωμού – Καβάφη.

Στο μεταξύ, βέβαια, κέρδισα πράγματα κι απ’ τη γενιά του Σεφέρη κι από «βυθίσματά» μου στην παλιότερη μα και στην νεότερη γενιά μέχρι και τους υπερρεαλιστές της γαλλικής σχολής.

Τα ζητήματα όμως της ποίησης αντιμετωπίζονται στην Ελλάδα από ένα επίπεδο απελπιστικά χαμηλό, κάτι σαν αστυνόμευση των κειμένων. Και μου φέρνουν γέλια όσοι μιλώντας για την τέχνη λένε «θυμίζει ετούτο» ή «θυμίζει εκείνο».

Φυσικά όσοι κριτικάρουν μ’ αυτόν τον τρόπο τους δημιουργούς, αντί να τους μειώνουν όπως νομίζουν, στ’ αλήθεια τους επαινούν. Γιατί οι άξιοι δημιουργοί «θυμίζουν» πάντα με την προσωπική τους δύναμη και τον ανεπανάληπτο δικό τους τρόπο.

Ο Μπραμς, όταν κάποτε του ειπώθηκε ότι «θυμίζει Βάγκνερ», απάντησε: «Μα αυτό κάθε ηλίθιος το καταλαβαίνει…»

Ανήκετε στη μεταπολεμική γενιά των ελλήνων ποιητών, τη λεγόμενη «χαμένη γενιά», με την έννοια ότι το έργο των ποιητών της δεν έχει αναγνωριστεί όσο θ’ άξιζε, ότι μένει στο περιθώριο του χώρου που «πιάνουν» οι κατεστημένοι ποιητές. Τι έχει δημιουργήσει αυτήν την κατάσταση, αυτό το κλίμα στον ελληνικό ποιητικό χώρο;

Ν. Καρούζος: Εγώ αισθάνομαι σαν βραχονησίδα. Δεν έχω το αίσθημα πως ανήκω σε καμιά γενιά. Νομίζω μάλιστα πως δεν υπάρχουν ουσιαστικά γενιές. Υπάρχουν μονάχα οι αληθινοί ποιητές, και υπάρχουν όλοι σαν βραχονησίδες. Το δικό μου κριτήριο είναι η αληθινότητα.

Υπάρχουν γενιές του χειμώνα υπάρχουν γενιές του έαρος. Η αληθινότητα είναι μία και αναλλοίωτη στο νόημά της και μέσα στην κίνηση της ζωής αντιμετωπίζει κάθε τόσο διαφορετικούς περίγυρους γεγονότων και καταστάσεων.

Το δράμα του ποιητή, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι να εκφράσει την πραγματικότητα, αλλά να την ξεπεράσει. Ο αληθινός ποιητής ανοίγει λογαριασμούς με την ύπαρξη –εγώ έτσι πιστεύω– και το όραμά του, χιμαιρικό αν θέλετε, είναι να σπάσει τον κλοιό της πραγματικότητας. Η ποίηση, για μένα, είναι μια αυταπάτη, εκτός αν ο ποιητής συναντήσει και κατορθώσει την αγιότητα, που θραύει την πραγματικότητα και οδηγεί τον άνθρωπο στο ζωντανό άπειρο της καθολικότητας.

Ας μιλήσουμε για την κριτική και ιδιαίτερα για τον ρόλο της σαν μεσάζοντος ανάμεσα στο έργο σας και στο κοινό…

Ν. Καρούζος: Κριτική στην Ελλάδα δεν υπάρχει. Μισοδουλειές και φληναφήματα. Πού και πού, βέβαια, ο άξεστος αυτός τόπος βγάζει και μερικά κριτικά αναστήματα. Σχετικά με την ποίηση, ο τελευταίος μεγάλος και πραγματικά σοφός κριτικός ήταν ο Γιώργος Σεφέρης.

Και βέβαια στη γενιά «του» ξεχωρίζει αφάνταστα, είναι πραγματικά μεγάλος ποιητής, και το λέω αυτό με τη σημασία που πραγματικά έχει η τόσο ταλαιπωρημένη στις μέρες μας ετούτη έκφραση.

Κριτική, λοιπόν, δεν υπάρχει για κανέναν εδώ πέρα και επομένως ούτε για μένα. Ούτε και κανένα κοινό έχω, γιατί δεν μπορώ να λογαριάσω για «κοινό» μερικούς εκλεκτούς ανθρώπους, λίγες δεκάδες, που αγαπούν το έργο μου.

Άλλωστε, τα βιβλία μου τα βγάζω μονάχος μου, σε μερικές εκατοντάδες αντίτυπα, γιατί δεν μ’ έχει καλέσει ποτέ κανένας εκδότης – και το βρίσκω φυσικό αυτό: το μη εμπορικό γράψιμο δεν ήταν ποτέ καλή «επένδυση» για τους εκδότες.

Ίσως να φταίει και το γεγονός πώς είστε ένας πολιτικά αστράτευτος ποιητής. Αλήθεια, πώς το κατορθώσατε αυτό, τη στιγμή που είναι γνωστό ότι έχετε ζήσει από κοντά πολέμους, Κατοχές, Αντίσταση, τον Εμφύλιο, τη Μακρόνησο, τις διώξεις του κράτους της Δεξιάς, την απριλιανή δικτατορία; Μήπως γιατί πιστεύετε ότι η τέχνη δεν πρέπει να στρατεύεται;

Ν. Καρούζος: Σας είπα ήδη πως ο ποιητής, ο κάθε καλλιτέχνης, πάει να σπάσει τον κλοιό της πραγματικότητας – εγχείρημα χιμαιρικό. Είναι μια κατάσταση εσωτερική, μια «στάση» που χαρακτηρίζει τον κάθε αληθινό ποιητή – είτε είναι πολιτικά στρατευμένος είτε όχι.

Κατά συνέπεια, η στράτευση ή η μη στράτευση δεν είναι, για την αντίληψη που έχω εγώ για την ποίηση, κανένα πρόβλημα· είναι καθαρά ζήτημα ιδιοσυγκρασίας, κι ακόμα, θάλεγα, ζήτημα ωριμότητας, της όποιας ωριμότητας. Προσωπικά το να είναι κανείς στρατευμένος ποιητής βρίσκω πως δεν είναι κατακριτέο ούτε όμως και αναγκαίο.

Ωστόσο, οφείλω να δηλώσω ότι είμαι σοσιαλιστής – και μάλιστα δυο φορές! Πρώτα, γιατί γράφω ποίηση. Δεν ξέρω καμιά ποίηση, καμιά καλλιτεχνική δημιουργία, που να μην είναι σοσιαλιστική. Δεν ξέρω καμιά ποίηση που να μη στρέφεται ενάντια στην αδικία, στην εκμετάλλευση του ανθρώπου, στη βία. Δεν ξέρω καμιά ποίηση που να μην αντιμάχεται συνολικά το κακό του κόσμου μέσα στην ευρύτερη αντιμαχία της με το αφάνταστο τριγύρω μας και με το μέσα μας πραγματικό.

Ένας δυνατός στίχος, ακόμα και για ένα λουλούδι, οδηγεί ολόισια στον σοσιαλισμό. Αλλά βέβαια είμαι και άλλη μια φορά σοσιαλιστής, γιατί πάντα ψήφιζα και θα ψηφίζω δημοκρατία και σοσιαλισμό.

*Συνομιλία του ποιητή Νίκου Καρούζου με το δημοσιογράφο Γιώργο Πηλιχό (1929-2003), μετά την άκρως τιμητική παρουσίαση μιας επιλογής από το έργο του σπουδαίου μας ποιητή στο σουηδικό περιοδικό “Artes” (τεύχος 3, 1977), επίσημο όργανο της Σουηδικής Ακαδημίας.

Η εν λόγω συνέντευξη είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» την 1η Αυγούστου 1977.

Ο Καρούζος έφυγε από τη ζωή στις 28 Σεπτεμβρίου 1990, σε ηλικία 64 ετών.