Ο Βίκτορ Χάρα πέθανε δίνοντας φωνή στους φτωχούς της Χιλής

Ο ακτιβιστής και λαϊκός τραγουδιστής, Βίκτορ Χάρα, δολοφονήθηκε τις ημέρες μετά το πραξικόπημα του 1973 που έφερε τον στρατηγό Αουγκούστο Πινοσέτ στην εξουσία της Χιλής. Η αναζήτηση των δολοφόνων του οδήγησε σε δικαστήριο στη Φλόριντα.

-Πες μου για τον Βίκτορ.

-Τι να σου πω; Λοιπόν, ήμουν ερωτευμένη μαζί του, οπότε πρέπει να πάρεις τα λόγια μου με μια πρέζα αλάτι, αλλά ήταν ένας πολύ ιδιαίτερος άνθρωπος.

Κάθε χρόνο, μουσικοί συγκεντρώνονται για να αποτίσουν φόρο τιμής στον θρυλικό λαϊκό τραγουδιστή, Βίκτορ Χάρα, που δολοφονήθηκε κατά τη διάρκεια στρατιωτικού πραξικοπήματος στη Χιλή το 1973. «Ήταν απόλυτα αφοσιωμένος στην προσπάθεια να κάνει τον κόσμο καλύτερο. Και κυριολεκτικά έδωσε τη ζωή του γι’ αυτό» λέει η σύζυγός του, Τζόαν Χάρα, βρετανικής καταγωγής δασκάλα χορού.

Τη δεκαετία του 1960, ο Χάρα και άλλοι καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν τη μουσική τους για να υποστηρίξουν την πολιτική και κοινωνική αλλαγή και τα δικαιώματα των εργαζομένων. «Οι τραγουδιστές πήγαιναν στα συνδικάτα για να τραγουδήσουν, πήγαιναν στα εργοστάσια για να τραγουδήσουν, πήγαιναν στα πανεπιστήμια για να τραγουδήσουν». Όταν εξελέγη ο σοσιαλιστής πρόεδρος, ο Σαλβαδόρ Αλιέντε, το 1970, ο Χάρα ήταν ένας από τους πιο διάσημους υποστηρικτές του. Αλλά από την αρχή, η κυβέρνηση των ΗΠΑ και οι σύμμαχοί της μέσα στον χιλιανό στρατό, εργάστηκαν για να αποσταθεροποιήσουν το νέο καθεστώς.

• Διαβάστε ακόμα: Σαλμάν Ρούσντι: Ποιος είναι ο συγγραφέας που έγινε σύμβολο της ελευθερίας της έκφρασης

«Όπως είπε ο Κίσινγκερ “δεν μπορείς να μείνεις με σταυρωμένα τα χέρια και να αφήσεις μια χώρα να γίνει κομμουνιστική”. Έτσι, δεν είχαμε πραγματικά συνείδηση του τι ερχόταν. Και τότε, στις 11 Σεπτεμβρίου 1973, όταν γύρισα σπίτι, ο Βίκτορ άκουγε ραδιόφωνο και συνειδητοποιήσαμε ότι το πραξικόπημα είχε αρχίσει. Ο Βίκτορ είχε προγραμματίσει να τραγουδήσει στο τεχνικό πανεπιστήμιο όπου θα μιλούσε ο Αλιέντε και αποφάσισε ότι έπρεπε να πάει στο πανεπιστήμιο και έφυγε από το σπίτι.

»Ο Βίκτορ κατάφερε να μου τηλεφωνήσει όταν έφτασε εκεί. Ήταν αμέσως μετά τον βομβαρδισμό του παλατιού Moneda. “Η Χιλή, σήμερα, προστέθηκε στον κατάλογο των χωρών της Νότιας Αμερικής που έπεσαν υπό στρατιωτική κυριαρχία. Απόψε, ο έλεγχος της χιλιανής κυβέρνησης βρίσκεται στα χέρια των ενόπλων δυνάμεων της χώρας, το προεδρικό μέγαρο δέχεται επίθεση». Τελικά υπήρχαν περίπου 5.000 αιχμάλωτοι μετά από λίγες ημέρες. Ήταν ασφυκτικά γεμάτο. Αυτή ήταν η φρίκη σε εκείνο το μέρος, κατά τη διάρκεια εκείνων των ημερών. Ο στρατός συμπεριφερόταν με μεγάλη σκληρότητα, βασάνιζε ανθρώπους, τους ανέκρινε. Το τι ακριβώς του συνέβη εκεί, δεν είναι ακόμη σαφές. Αλλά στις 18 Σεπτεμβρίου, ένας νεαρός άνδρας που εργαζόταν στο νεκροτομείο της πόλης ήρθε να με πάρει από το σπίτι. Είδα το σώμα του, είδα τις τρύπες από τις σφαίρες.

»Είδα την καταστροφή που του είχαν κάνει και μπόρεσα να τον πάρω από το νεκροτομείο της πόλης και να τον θάψω στο νεκροταφείο. Κανείς δεν μπορεί να μου πει ψέματα για το τι συνέβη στον Βίκτορ. Είδα το πτώμα του» λέει η Τζόαν Χάρα, μία βρετανικής καταγωγής δασκάλα χορού.

Στα επόμενα 17 χρόνια της στρατιωτικής διακυβέρνησης υπό τον στρατηγό Αουγκούστο Πινοσέτ, υπολογίζεται ότι 27.000 άνθρωποι βασανίστηκαν και πάνω από 3.000 σκοτώθηκαν ή εξαφανίστηκαν. «Είμαι μία από τους τυχερούς. Τόσοι πολλοί άνθρωποι εδώ στη Χιλή, τόσες οικογένειες, εξακολουθούν να μην γνωρίζουν τη μοίρα των αγαπημένων τους προσώπων. Αυτή είναι η χειρότερη μοίρα».

Η οικογένεια Χάρα κατέφυγε στο Λονδίνο και άρχισε να ζητά τη διεξαγωγή έρευνας για τη δολοφονία του Βίκτορ. Ακόμα και μετά το τέλος της στρατιωτικής δικτατορίας, οι προσπάθειες απέτυχαν. Αλλά συνέχισαν να πιέζουν. Το τείχος της σιωπής άρχισε τελικά να καταρρέει, καθώς χαμηλόβαθμοι στρατιώτες και άλλοι αυτόπτες μάρτυρες εμφανίστηκαν. Και το 2015, ένας Χιλιανός δικαστής κατηγόρησε εννέα αξιωματικούς του στρατού για τη δολοφονία του Χάρα και διέταξε να δικαστούν.

Η Χιλή ζήτησε να εκδοθεί από τις ΗΠΑ ο Μπαριέντος, ένας αξιωματικός που αναγνωρίστηκε από αρκετούς μάρτυρες να δίνει οδηγίες στο στάδιο, ο οποίος είναι πλέον Αμερικανός πολίτης λόγω γάμου, για να αντιμετωπίσει τις κατηγορίες. Για να ενισχύσει αυτό το αίτημα, η οικογένεια Χάρα κατέθεσε πολιτική αγωγή εις Βάρος του Μπαριέντος στη Φλόριντα. Και το 2016, κέρδισαν. Οι ένορκοι τον επιδίκασαν με 28 εκατομμύρια δολάρια, τα οποία ο Μπαριέντος δεν μπορεί να πληρώσει.

Η Τζόαν Χάρα, μετά τη δολοφονία διέφυγε στη Βρετανία με τις μικρές της κόρες, την Αμάντα και τη Μανουέλα, και δεν επέστρεψε στη Χιλή για δώδεκα χρόνια.

«Η κιθάρα μου δεν είναι για τους πλούσιους»

Σχεδόν 45 χρόνια μετά τη δολοφονία του Βίκτορ Χάρα, τον Ιούλιο του 2018, οκτώ από τους στρατιωτικούς που δικάστηκαν στη Χιλή κρίθηκαν ένοχοι και καταδικάστηκαν σε 15 χρόνια φυλάκισης. Η Χιλή συνεχίζει να επιδιώκει το αίτημά της για την έκδοση του Μπαριέντος και αναμένει την απόφαση των Ηνωμένων Πολιτειών.

«Έχουν περάσει 40 και χρόνια, αλλά στην περίπτωση του Βίκτορ υπήρξε ένα άλλο είδος δικαιοσύνης. Η μουσική του μπόρεσε να συνεχιστεί, ξέρετε, και οι άνθρωποι μπορούν να ακούσουν τη φωνή του».

Η κιθάρα μου δεν είναι για τους πλούσιους

Όχι, τίποτα τέτοιο.

Το τραγούδι μου είναι της σκάλας

που χτίζουμε για να φτάσουμε στα αστέρια.

Αυτά ήταν από τα τελευταία λόγια που έγραψε ποτέ ο Χάρα, για ένα τραγούδι με τίτλο «Manifiesto». Ήταν ένας δημοφιλής, Χιλιανός, λαϊκός τραγουδιστής που ασχολήθηκε με θέματα όπως η φτώχεια και η αδικία. Ήταν, όχι απαραίτητα με αυτή τη σειρά, ποιητής, δάσκαλος, θεατρικός σκηνοθέτης και ακτιβιστής του Κομμουνιστικού Κόμματος – και όλα αυτά ήταν αρκετά για να δολοφονηθεί βάναυσα σε ηλικία 40 ετών. Συχνά περιγράφεται ως ο Μπομπ Ντίλαν της Νότιας Αμερικής

Η υπόθεση Χάρα παραμένει πολύ ζωντανή στη Χιλή. Ένας δικαστής εκεί χρησιμοποίησε τη ζωντάνια μιας φράσης του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ: «Το τόξο του ηθικού σύμπαντος είναι μακρύ, αλλά στρέφεται προς τη δικαιοσύνη».

Το τόξο αυτό εκτεινόταν για 45 χρόνια. Αλλά το 2018, ο Χιλιανός δικαστής, Μιγκέλ Βάσκεζ, καταδίκασε τον καθένα από τους οκτώ συνταξιούχους στρατιωτικούς σε ποινή φυλάκισης 15 ετών και μιας ημέρας για τις δολοφονίες του Βίκτορ Χάρα και ενός πρώην διευθυντή των φυλακών, του Littré Quiroga Carvajal. Σε έναν ένατο άνδρα επιβλήθηκε ποινή πέντε ετών για συμβολή στη συγκάλυψη των εγκλημάτων.

«Το τραγούδι έχει μεγάλη δύναμη»

Ο Βίκτορ Χάρα γεννήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου του 1932, μεγάλωσε φτωχός και από την ηλικία των 15 ετών βρήκε το δικό του δρόμο. Κάποια στιγμή σπούδασε σε μια θρησκευτική σχολή, αλλά έχασε το ενδιαφέρον του εν μέσω μιας πολιτικής αφύπνισης που τον έστρεψε αποφασιστικά προς τα αριστερά. Ασχολήθηκε με το θέατρο και τη μουσική και έγινε μέρος ενός κινήματος γνωστού ως nueva canción, ή νέο τραγούδι, το οποίο εμπλούτισε την παραδοσιακή λατινοαμερικανική λαϊκή μουσική με πολιτικούς και κοινωνικούς στίχους. «Το τραγούδι έχει μεγάλη δύναμη να δημιουργήσει ευαισθητοποίηση απέναντι στις σημερινές προκλήσεις», είχε πει.

Ο ακτιβισμός του, η δημοτικότητά του και η ένθερμη υποστήριξή του στην κυβέρνηση Αλιέντε τον κατέστησαν στόχο μόλις ο στρατός κατέλαβε την εξουσία στις 11 Σεπτεμβρίου 1973. Την επόμενη ημέρα, στρατιώτες συγκέντρωσαν φοιτητές και καθηγητές στο Κρατικό Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Σαντιάγο, όπου ο Χάρα θα τραγουδούσε σε ομιλία του Αλιέντε. Αυτός και εκατοντάδες άλλοι οδηγήθηκαν στο κλειστό στάδιο της Χιλής, το οποίο μετονομάστηκε σε στάδιο Βίκτορ Χάρα το 2003.

Γρήγορα τον αναγνώρισαν και τον οδήγησαν στα έγκατα της αρένας, όπου θα βασανιζόταν. Οι στρατιώτες έσπασαν τα δάχτυλά του με τα κοντάκια των τουφεκιών τους ενώ του είπαν κοροϊδευτικά ότι δεν θα ξαναπαίξει ποτέ κιθάρα.

Στο θάνατο, ακόμη περισσότερο απ’ ό,τι στη ζωή του, ο Χάρα έγινε εμβληματική φιγούρα για καλλιτέχνες σε όλο τον κόσμο ως πηγή πολιτικής και πολιτιστικής έμπνευσης. Ο Μπρους Σπρίνγκστιν έδωσε συναυλία στο Σαντιάγο το 2013, στην 40ή επέτειο του στρατιωτικού πραξικοπήματος, και τραγούδησε το «Manifiesto», ένα τραγούδι που ο ίδιος ο Χάρα δεν έζησε αρκετά για να το ερμηνεύσει δημόσια. «Είναι δώρο να βρίσκομαι εδώ» είπε ο κ. Σπρίνγκστιν στο κοινό «και το δέχομαι με ταπεινότητα».

Οι U2 έγραψαν το «One Tree Hill», που περιλαμβάνει αυτόν τον στίχο:

Ο Χάρα τραγούδησε, το τραγούδι του ένα όπλο

Στα χέρια της αγάπης

Ξέρεις ότι το αίμα του ακόμα κλαίει

Από το έδαφος

*Με στοιχεία από nytimes.com