Ευρυτανία: Η μονή της Προυσιώτισσας και η μονή της Βράχας

Η Ευρυτανία φημίζεται, ως γνωστόν, για τις απαράμιλλες φυσικές ομορφιές της.

Τα επιβλητικά ορεινά συγκροτήματα, τα εντυπωσιακά φαράγγια και οι απόκρημνες βουνοπλαγιές, η λίμνη Κρεμαστών και τα ποτάμια, οι πηγές και οι καταρράκτες, τα πυκνά δάση συνθέτουν πράγματι ένα σπάνιο φυσικό περιβάλλον.

Μεγάλο αριθμό εκδρομέων προσελκύουν, όμως, και τα θρησκευτικά μνημεία της Ευρυτανίας.

Δύο από αυτά ξεχωρίζουν χωρίς καμία αμφιβολία: η μονή της Παναγίας της Προυσιώτισσας και η μονή της Βράχας.

Η μονή της Προυσιώτισσας

Στην περιοχή του Προυσού, νότια του Καρπενησίου, δεσπόζει το μοναστήρι της Παναγίας της Προυσιώτισσας, που είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου.

Η μονή, χτισμένη σε απόκρημνο βράχο, ιδρύθηκε σύμφωνα με την παράδοση επί Εικονομαχίας, το 829, από τους μοναχούς Διονύσιο και Tιμόθεο, στο σημείο όπου εντοπίστηκε η φερμένη από την Προύσα της Μικράς Ασίας θαυματουργή εικόνα της Παναγίας.

Πηγή: Στέλιος Κοντοκώστας

Πιθανότερο, όμως, είναι ότι το σημαντικό αυτό θρησκευτικό κέντρο ιδρύθηκε ανάμεσα στο 12ο και το 14ο αιώνα.

Το καθολικό της μονής (σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο) οικοδομήθηκε το 1754 και τοιχογραφήθηκε το 1785.

Το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι έργο του 1810.

Στα δυτικά του καθολικού, στο σπηλαιώδες παρεκκλήσι της Ευρέσεως, φυλάσσεται η περίφημη εικόνα της Παναγίας.

Το παρεκκλήσι ιστορήθηκε σε δύο φάσεις, το 13ο-14ο και το 16ο αιώνα.

Η μονή Προυσού, με σημαντική συμβολή στην πνευματική ζωή της περιοχής (εδώ λειτούργησε στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα η περίφημη Σχολή των Γραμμάτων της Ρούμελης), αποτέλεσε καταφύγιο και ορμητήριο των αγωνιστών κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, ενώ πυρπολήθηκε από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής το 1944.

Στο μουσειακό χώρο της μονής φυλάσσονται πολύτιμα κειμήλια (παλαιά χειρόγραφα και έντυπα, χειρόγραφοι κώδικες, πατριαρχικά σιγίλια, φιρμάνια, χρυσοκεντήματα, λειψανοθήκες, φορητές εικόνες, άμφια, αργυρά σκεύη, σταυροί κ.ά.) και προσωπικά αντικείμενα του Γεωργίου Kαραϊσκάκη.

Η μονή της Βράχας

Η μονή της Βράχας, κοντά στο ομώνυμο χωριό (απόσταση 2 χλμ), στην ευρύτερη περιοχή της Φουρνάς (βόρεια του Καρπενησίου), είναι αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα.

Ο ακριβής χρόνος ίδρυσης της ιστορικής μονής των ανατολικών Αγράφων είναι άγνωστος, αλλά η ύπαρξη αυτής επιβεβαιώνεται από το α’ μισό του 17ου αιώνα.

Πηγή: religiousgreece.gr – Αρχείο ΙΑΑ (Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών)

Η σταυροπηγιακή μονή γνώρισε περίοδο ακμής επί Τουρκοκρατίας και ανακαινίστηκε το 18ο αιώνα (ύστερα από καταστροφές που υπέστη), όπως φανερώνει κτητορική επιγραφή στο καθολικό της.

Αξιοσημείωτο είναι ότι στη μονή λειτούργησε επί Τουρκοκρατίας σχολείο των κοινών γραμμάτων.

Πηγή: religiousgreece.gr – Αρχείο ΙΑΑ (Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών)

Κατά τους επαναστατικούς χρόνους η μονή της Βράχας αποτέλεσε καταφύγιο και ορμητήριο αγωνιστών, συνδέθηκε δε προπάντων με τη δράση του Γεωργίου Καραϊσκάκη.

Το Μάιο του 1824 συγκρούστηκαν στην περιοχή της μονής οι δυνάμεις του σταυραετού της Ρούμελης με τα στρατεύματα των Τούρκων.

Η μονή διαλύθηκε το 1833, ενώ τα κτίσματά της κατεδαφίστηκαν κατά τα έτη 1929-1930.

Πηγή: religiousgreece.gr – Αρχείο ΙΑΑ (Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών)

Από το μοναστηριακό συγκρότημα διατηρείται μόνο το καθολικό, σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με νάρθηκα και εξωνάρθηκα (ο τρούλος στηρίζεται εσωτερικά σε τέσσερις κίονες).

Κατά τα φαινόμενα, η κατασκευή του κυρίως ναού και του εξωνάρθηκα έγινε από διαφορετικά συνεργεία και σε διαφορετικές περιόδους.

Πηγή: religiousgreece.gr – Αρχείο ΙΑΑ (Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών)

Στο εσωτερικό του ναού και στο εξωτερικό του εξωνάρθηκα διατηρούνται τοιχογραφίες των μέσων περίπου του 18ου αιώνα, αξιόλογα έργα λαϊκής τεχνοτροπίας, που αποδίδονται σε μαθητές του ιερομονάχου και φημισμένου αγιογράφου Διονυσίου του εκ Φουρνά.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν, επίσης, το επίχρυσο ξυλόγλυπτο τέμπλο και οι φορητές εικόνες του ναού.

Στο ερειπωμένο κτίσμα που έχει αποκαλυφθεί δυτικά του ναού στεγάζονταν κατά πάσαν πιθανότητα κελιά και ο ξενώνας της μονής.

Πηγή: religiousgreece.gr – Αρχείο ΙΑΑ (Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών)

*Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η μονή Προυσού, χτισμένη σε απόκρημνο βράχο (πηγή: Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας).