Ο «Φάρος», η ποίηση, το σκοτάδι

Θα βγω έξω στην Πλατεία

Μέσα στο αυτί της πόλης

Θα καρφώσω μια κραυγή γεμάτη απελπισία

…

Αυτός είμαι εγώ

Αλήθεια και εξέγερση ζητάω

Δεν θέλω πια να υπηρετώ

Σπάω τα μαύρα σας σχοινιά

Με ψέματα πλεγμένα!

Μανιφέστο ενός Ανθρώπου,
Γιούρι Γκαλάνσκοφ, 1960

Στις 29 Ιουλίου του 1958, έγιναν στην Πλατεία Μαγιακόφσκι της Μόσχας τα αποκαλυπτήρια ενός αγάλματος του ποιητή Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι. Στη διάρκεια της επίσημης τελετής, διάβασαν έργα τους αρκετοί επίσημοι σοβιετικοί ποιητές. Μετά το πέρας της, άρχισαν να διαβάζουν ποίηση εθελοντές από το συγκεντρωμένο πλήθος. Αυτή η ατμόσφαιρα σχετικής ελευθερίας της έκφρασης γοήτευσε πολλούς και σύντομα, οι δημόσιες αναγνώσεις έγιναν τακτικό φαινόμενο. Νέοι άνθρωποι, πρωτίστως φοιτητές, μαζεύονταν σχεδόν κάθε βράδυ προκειμένου να διαβάσουν έργα ξεχασμένων ή απαγορευμένων ποιητών. Κάποιοι διάβαζαν και δικά τους έργα, συζητούσαν περί τέχνης και λογοτεχνίας. Οι Αρχές, όμως, δεν άργησαν να βάλουν τέλος σε όλα αυτά.

Οι συγκεντρώσεις μπροστά στο άγαλμα του Μαγιακόφσκι αναβίωσαν τον Σεπτέμβριο του 1960, και πάλι ως βραδιές ποίησης, αλλά αυτή τη φορά με έναν πιο ξεκάθαρο πολιτικό χαρακτήρα, μία πρωτοβουλία ενός μικρού κύκλου φίλων, όλοι τους φοιτητές, και πρωτίστως του Βλαντίμιρ Μπουκόφσκι, ενός φοιτητή βιολογίας που θα γινόταν, στη συνέχεια, ένας από τους πιο γνωστούς αντιφρονούντες της Σοβιετικής Ενωσης. Η Πλατεία και το άγαλμα έγιναν γνωστά ως «Μαγιάκ», «Φάρος». Θα ζούσαν μερικές εβδομάδες δόξας ακόμα το 1965, χάρη σε μία ομάδα νέων ονόματι SMOG, ακρωνύμιο που θα μπορούσε να αποκρυπτογραφηθεί ως «τόλμη, σκέψη, εικόνα και βάθος» ή και «ο νεότερος κύκλος ιδιοφυϊών». Περιττό να επισημάνει κανείς την τύχη που είχαν οι συμμετέχοντες, και οι αναγνώσεις ποίησης στην Πλατεία Μαγιακόφσκι εν γένει.

To 1992, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, η Πλατεία Μαγιακόφσκι μετονομάστηκε σε Τριουμφάλναγια, πλατεία του Θριάμβου, το άγαλμα του Μαγιακόφσκι όμως παρέμεινε στη θέση του. Αραγε πότε ακριβώς αναβίωσαν εκείνες οι ποιητικές βραδιές στον «Φάρο»; Δεν είναι σαφές. Εκείνο που γνωρίζουμε, είναι πως αποτελούν από χρόνια ένα σταθερό ραντεβού της τοπικής ποιητικής σκηνής. Οπως λέει στη «Novaya Gazeta Europe», την εξόριστη ελέω Βλαντίμιρ Πούτιν «Novaya Gazeta», ο δημοσιογράφος Κονσταντίν Βόροβιτς, «υπάρχουν δεκάδες χώροι όπου διαβάζεται ποίηση στη Ρωσία αλλά μόνο μία ποιητική πλατεία. Και η «Μαγιάκ» ξεχώριζε ανέκαθεν για την απόλυτη ελευθερία της – στην έκφραση, στο πνεύμα, στα νοήματα, στις λέξεις, στις ποιητικές πρακτικές. Για αυτή την ελευθερία έρχονταν εδώ. Ολοι μπορούσαν να μιλήσουν στην πλατεία χωρίς περιορισμούς, πλαίσια και προϋποθέσεις – όλοι, εργάτες, ηλικιωμένοι, επιχειρηματίες, φοιτητές, ήταν ανέκαθεν ίσοι μεταξύ τους».

Το ραντεβού δίνεται συνήθως μπροστά στο άγαλμα του Μαγιακόφσκι την τελευταία Κυριακή κάθε μήνα. Το ραντεβού, την Κυριακή 25 Σεπτεμβρίου, είχε δοθεί για τις 18.00 η ώρα. Κι όταν ήρθε η ώρα του Αρτιόμ Καμαρντίν, ενός τακτικού συμμετέχοντος, αυτός επέλεξε να διαβάσει μία φρέσκια του σύνθεση, αφιερωμένη στη μερική επιστράτευση που είχε μόλις κηρύξει ο Βλαντίμιρ Πούτιν, με τίτλο «Σκότωσέ με, πολιτοφύλακα» – ένα ποίημα όπου καταφερόταν με δριμύτητα κατά των φιλορώσων αυτονομιστών του Ντονμπάς και αναφερόταν στους «κοινούς τάφους» της Ουκρανίας.

Είκοσι τέσσερις ώρες και μερικές ιντερνετικές απειλές κατά της ζωής του αργότερα, οι ειδικές δυνάμεις του ρωσικού υπουργείου Εσωτερικών γκρέμισαν την πόρτα του διαμερίσματος όπου διαμένει ο 31χρονος ποιητής μαζί με τη σύντροφό του, την Αλεξάντρα Πόποβα. Οι ώρες που ακολούθησαν, ήταν εφιαλτικές και για τους δύο. Ο Καμαρντίν δεν ξυλοκοπήθηκε απλά άγρια, βιάστηκε, με μία μπάρα για βάρη, η Πόποβα άκουγε τα ουρλιαχτά του από το άλλο δωμάτιο, οι μασκοφόροι δράστες όμως φρόντισαν να της δείξουν στη συνέχεια και βίντεο – την ίδια την απείλησαν με ομαδικό βιασμό, ως «Ναζί» που είναι αφού στηρίζει τους Ουκρανούς «Ναζί», αλλά αρκέστηκαν τελικά να τη χτυπήσουν, να την εξευτελίσουν, και να της κλείσουν με αυτοκόλλητα και κόλλα διαρκείας το στόμα.

Το ζευγάρι οδηγήθηκε στη συνέχεια στο τμήμα, και επανεμφανίστηκε τη νύχτα της 26ης προς την 27η Σεπτεμβρίου, σε βίντεο το οποίο μεταδόθηκε από ένα κανάλι του Telegram που χρησιμοποιεί η αστυνομία. Εδειχνε τον Καμάρντιν, την Πόποβα, και έναν ακόμα συλληφθέντα ακτιβιστή, «σεσημασμένο» από τη «Μαγιάκ», πεσμένους στα γόνατα, να ικετεύουν συγχώρεση για το ποίημα «Σκότωσέ με, πολιτοφύλακα». Μία πρακτική εισηγμένη από την Τσετσενία, που έχει γίνει ρουτίνα στη Ρωσία. Ο Αρτιόμ Καμαρντίν αντιμετωπίζει πλέον κατηγορίες για «υποκίνηση σε μίσος με χρήση βίας ή απειλή για χρήση βίας», κινδυνεύει με έξι χρόνια φυλάκιση. Κρίθηκε προφυλακιστέος και θα παραμείνει στη φυλακή τουλάχιστον μέχρι τις 25 Νοεμβρίου. «Είναι δυνατός», δήλωσε, κλαίγοντας, η σύντροφός του. «Θα αντέξει».

Ο Γιούρι Τιμοφέγεβιτς Γκαλάνσκοφ (19 Ιουνίου 1939, Μόσχα – 4 Νοεμβρίου 1972, Μορδοβία) ήταν ένας ρώσος ποιητής, ιστορικός, ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα και αντιφρονών. Τιμωρήθηκε για τις πολιτικές του δραστηριότητες, όπως την ίδρυση και έκδοση του αντικαθεστωτικού εντύπου (σαμιζντάτ) «Φοίνικας», με εγκλεισμό σε φυλακές, στρατόπεδα και ψυχιατρεία. Πέθανε σε ένα στρατόπεδο εργασίας.