Για ένα μόνο είμαστε απόλυτα βέβαιοι, για το θάνατο. Και τίποτα δεν μας ξαφνιάζει όσο ο θάνατος. Ακόμα και όταν τον περιμένουμε. Συγκεχυμένες ήταν οι πληροφορίες γύρω στην αρρώστια του Στρατάρχη. Αποτέλεσε δε εκτροπή από τους δημοκρατικούς δρόμους να μη ενημερώνεται ο λαός για την υγεία του κυβερνήτη του. Αλλά και μέσα στην αβεβαιότητα, που δημιούργησε η κακή αυτή τακτική, ο κόσμος διαισθανόταν ότι ο θάνατος εφτερούγιζε πάνω από τη στέγη του άρρωστου. Και πάλι, το μοιραίο ξάφνιασε σαν κάτι απρόβλεπτο. Θα ξάφνιαζε και τον ίδιο το Στρατάρχη. Φαίνεται από την επιστολή του στο Βασιλέα, που είναι το κύκνειο άσμα του. Προσδοκά την «τελείαν ανάρρωσιν». Σε άλλο σημείο γράφει: «Ηνάλωσα τον βίον εις την υπηρεσίαν της Πατρίδος και της Βασιλικής Σας οικογενείας. Ελπίζω ότι ο Ύψιστος θα μου δώση τας δυνάμεις και θα επιτρέψη όπως επαναληφθή και μελλοντικώς η τόσον πολύτιμος δι’ εμέ συνεργασία μετά της Υμετέρας Μεγαλειότητος». Ο θάνατος δεν επέτρεψε την επανάληψη και έγινε δημιουργός νέων καταστάσεων.


«ΤΟ ΒΗΜΑ», 7.10.1955, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Γύρω στο φέρετρο του Στρατάρχη τώρα υποκλίνεται η χώρα. Φόρος σεβασμού φίλων και αντιπάλων. Η ζωή του κάθε ανθρώπου προσδιορίζει και τη στάση των επιζώντων απέναντι του νεκρού του. Το σεβασμό ενέπνευσε όσο ζούσε ο Παπάγος· με σεβασμό προπέμπεται. Δεν καλλιέργησε το φανατισμό, για να τον συνοδεύση στην εκφορά του το παραλήρημα. Στρατιωτικός που είδε την ανάμιξή του στην πολιτική σαν κατάσταση ανάγκης για τον τόπο, κατέβηκε σ’ ένα στίβο δύσκολο, χωρίς νάχη από τη φύση του, ή ν’ αποκτήση από πολυχρόνια άσκηση της πολιτικής, τη στόφα του πολιτικού που συναρπάζει. Οι οπαδοί του δεν ήταν οι ηλεκτρόπληκτοι που μαγεύτηκαν από μια γοητεία. Ήταν οπαδοί εγκεφαλικοί. Η σκέψη, και όχι το πάθος, ωδήγησε στις κάλπες τα πλήθη που εμπιστεύθηκαν στα χέρια του τις τύχες τους. Με τον Αλέξανδρο Παπάγο δεν παρουσιάστηκαν οι εκρήξεις που είδαμε όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Βασιλέας Κωνσταντίνος πρωταγωνιστούσαν στη σκηνή. Η υστερία με τους δύο εκείνους ηγέτες. Πρωθυπουργός χωρίς την ενίσχυση του συναισθηματικού παράγοντα ο σημερινός νεκρός. Η ψυχρή λογική του τον έφερε στο προσκήνιο. Η ψυχρή λογική τού ενέπνευσε την απόφαση να πολιτευθή. Η ψυχρή λογική ωδήγησε στις κάλπες τις μάζες. Χωρίς τη μανία της πολιτικής ο κυβερνήτης, χωρίς τον έξαλλο έρωτα τα πλήθη. Αν η λογική του ενός που ηγήθηκε και των πολλών που ακολούθησαν στηρίχτηκε σε ασφαλή κριτήρια, είναι θέμα που θα το κρίνη η πολιτική αρθρογραφία σήμερα, η Ιστορία αύριο.


«ΤΟ ΒΗΜΑ», 7.10.1955, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η εξωπολιτική πλευρά είναι η δική μας. Το φαινόμενο ενός οδηγού που μπόρεσε να επιβληθή χωρίς την ενίσχυση του ψυχικού παράγοντα. Όχι που ο πολιτικός απέκρουσε τη συμμαχία· μάλλον ο σύμμαχος τον απέφυγε. Έλειψε τόσο από τον Παπάγο η ιδιότητα του δημεγέρτη. Επιβλητική εξωτερική εμφάνιση, χωρίς όμως το μαγνήτη που προσελκύει τους πολλούς. Παγερός και δύσκολος ο λόγος του. Είναι δε η ρητορική από τα σπουδαιότερα εφόδια στην πολιτική σταδιοδρομία. Κάθε άλλο παρά ο συναρπαστής. Πού ο Πλαστήρας; Έφτανε να θωπεύση το μουστάκι για να του παραδοθούν οι μάζες, χωρίς καλά-καλά να ξέρουν ποιο θεό προσκυνούσε εκείνος που ελάτρευαν. Εντελώς διαφορετική η επιρροή που ασκούσε ο Στρατάρχης. Δεν ήταν πλασμένος για πολιτική σταδιοδρομία. Όπως δεν ήταν ο Ιωάννης Μεταξάς. Τετράγωνο μυαλό και με ευρύτατη μόρφωση, δοκίμασε την πίκρα που αισθάνεται κανείς όταν απωθείται από εκείνους που θέλει να υπηρετήση. Και προσέφυγε στη βία για να κυβερνήση. Ο Παπάγος δεν βρέθηκε στην ίδια ανάγκη. Χωρίς χαρίσματα δημαγωγού, εβάδισε όμως από δρόμους απόλυτα ομαλούς για να κατακτήση την εξουσία. Τον έφερε σ’ αυτήν το στρατιωτικό παρελθόν του, το ήθος, η σοβαρότητα, η ανωτερότητα, η εντιμότητα, η κοινωνική αγωγή, η αυστηρότητα, η ιδιότητα του κυρίου. Και –σπανιώτατο στην Ελλάδα το φαινόμενο– τον ψήφισαν «εν ψυχρώ». Παθιασμένος ρίχνει ο Έλληνας την ψήφο του. Χωρίς πάθος ψηφίστηκε ο Παπάγος. Από πολλούς μάλιστα, από εκείνους που είχαν άλλες πολιτικές παραδόσεις, ψηφίστηκε και απρόθυμα. Αλλά ψηφίστηκε. Χωρίς πάθος τον ψήφισαν, χωρίς μίσος τον μαύρισαν. Δεν είχε στις μάζες εχθρούς για να τον μισήσουν. Πού να τους βρη; Γεννήτρια του μίσους της μιας παρατάξεως γίνεται ο έρωτας της άλλης. Χωρίς έρωτα οι οπαδοί, χωρίς μίσος οι αντίπαλοι. Ο εγκέφαλος υπαγόρευσε και των δύο τη στάση. Μέγιστος τίτλος τιμής για τον αρχηγό που φεύγει σήμερα.

*Άρθρο του αειμνήστου Παύλου Παλαιολόγου, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 7 Οκτωβρίου 1955 και ήταν αφιερωμένο στον προσφάτως εκλιπόντα Αλέξανδρο Παπάγο.

Ο στρατιωτικός Αλέξανδρος Παπάγος, πρωθυπουργός της χώρας επί τρία σχεδόν έτη (1952-1955), απεβίωσε στις 4 Οκτωβρίου 1955, σε ηλικία 72 ετών.

Headlines