O Πούτιν, το «πνεύμα της Ρωσίας» απέναντι στη Δύση και η «διεθνής του συντηρητισμού»

Δεν ήταν τυχαίο ότι ο Βλαντίμιρ Πούτιν ολοκλήρωσε μια από τις σημαντικότερες ομιλίες της ζωής του, αυτή που με τον πιο σαφή τρόπο όρισε τη Ρωσία σε πλήρη ρήξη με τη «Συλλογική Δύση», με φράσεις του Ιβάν Ίλιν, πνευματικού πατέρα με έναν τρόπο τόσο του Αλεξάντερ Σολτζενίτσιν όσο και του Αλεξάντερ Ντούγκιν.

Παρότι ξεκίνησε ως μενσεβίκος, ο Ίλιν εξελίχτηκε σε βασικό ιδεολόγο της «λευκής» εμιγκράτσιας, φλέρταρε για ένα διάστημα με τον Εθνικοσοσιαλισμό και παρέμεινε σε όλη του τη ζωή βαθιά αντικομμουνιστής και Ρώσος εθνικιστής. Ήταν κυρίως στην εποχή του Πούτιν που ο Ίλιν αναδείχτηκε σε κομβική θεωρητική αναφορά και ο Ρώσος πρόεδρος συχνά έχει παραπέμψει σε κείμενά του.

Η «πνευματική δύναμη του ρωσικού λαού»

Το απόσπασμα του Ίλιν που χρησιμοποίησε ο Πούτιν είναι πολύ χαρακτηριστικό: «Εάν θεωρώ τη Ρωσία πατρίδα μου, αυτό σημαίνει ότι αγαπώ σαν Ρώσος, στοχάζομαι και σκέφτομαι, τραγουδώ και μιλώ σαν ένας Ρώσος. Ότι πιστεύω στην πνευματική δύναμη του Ρωσικού λαού. Το πνεύμα του είναι το πνεύμα μου. Τα πεπρωμένο του είναι το πεπρωμένο μου. Τα βάσανά του είναι η δική μου θλίψη. Και η ευημερία του είναι η δική μου χαρά».

Είναι σαφές ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με μια βαθιά εθνικιστική αντίληψη, μια σχεδόν μεταφυσική αντίληψη του «ρωσικού πνεύματος» που ανάγεται σε αυταξία και κριτήριο ορθότητας επιλογών: «Η αλήθεια είναι μαζί μας και πίσω μας είναι η Ρωσία», θα είναι η καταληκτική φράση του ίδιου του Πούτιν.

Πώς αντιλαμβάνεται ο Πούτιν τη διαίρεση του κόσμου

Το βασικό στοιχείο της ομιλίας του Πούτιν δεν ήταν τόσο το πώς προσπάθησε να τοποθετηθεί πάνω στην ενσωμάτωση στην ρωσική επικράτεια των περιοχών που προχώρησαν στα δημοψηφίσματα. Το κρίσιμο ήταν ο τρόπος που όρισε τη διαίρεση του κόσμου.

Ο Πούτιν όρισε ως εχθρό την Δύση και την κατηγόρησε ως μια νεοαποικιακή δύναμη. Ειδικότερα την κατηγόρησε ότι περιφρονεί τα δικαιώματα των ανθρώπων και των λαών. Μίλησε για μια «δικτατορία των δυτικών ελίτ» που στοχοποιεί τους ανθρώπους σε όλον τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των δυτικών κοινωνιών, με σκοπό την «πλήρη αποκήρυξη του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, την ανατροπή της πίστης και τω παραδοσιακών αξιών και την καταστολή της ελευθερίας». Για τον Πούτιν αυτό είναι σαν μια αντίστροφη θρησκεία, σαν έναν «καθαρό Σατανισμό». Ούτε είναι τυχαίο ότι επικαλέστηκε ως παράδειγμα το γεγονός ότι στη Δύση μιλούν για «γονέα υπ. αριθ. 1, γονέα  υπ. αριθ. 2, υπ. αριθ. 3», ή ότι απεύθυνε στους ακροατές του το ερώτημα: «θέλουμε τα σχολεία να επιβάλουν στα παιδιά μας, από τις πρώτες μέρες τους στο σχολείο, διαστροφές που οδηγούν σε παρακμή και εξόντωση.;».

Όλα αυτά παραπέμπουν σε μια ιδιότυπη αντίληψη της Δύσης ως μιας δύναμης που κατεξοχήν προσπαθεί να στερήσει από τους λαούς τις «παραδοσιακές αξίες» τους και να τους οδηγήσει στην απώλεια ταυτότητας και την «παρακμή», μια αντίληψη που θυμίζει νεοσυντηρητικές τοποθετήσεις και στο εσωτερικό των δυτικών χωρών, που καταδικάζουν τις «υπερβολές του φεμινισμού» και της «πολιτικής ορθότητας».

Μέτωπο ενάντια στον μονοπολικό κόσμο

Παρότι ο Πούτιν κυρίως υπογράμμισε τον τρόπο που η Δύση μισεί ειδικά τη Ρωσία και τον τρόπο που το «ρωσικό πνεύμα» αντιστέκεται, προσπάθησε επίσης να παρουσιάσει τη Ρωσία ως επικεφαλής μιας συμμαχίας απέναντι στην νεοαποικιοκρατία της Δύσης. Το παρακάτω απόσπασμα είναι χαρακτηριστικό:

«Ο κόσμος έχει μπει σε μια περίοδο θεμελιώδους, επαναστατικού μετασχηματισμού. Νέα κέντρα ισχύος αναδύονται. Αντιπροσωπεύουν την πλειοψηφία – την πλειοψηφία! – της διεθνούς κοινότητας. Είναι έτοιμα όχι μόνο να διακηρύξουν τα συμφέροντά τους αλλά και να τα προστατεύσουν. Βλέπουν στην πολυπολικότητα μια ευκαιρία να δυναμώσουν την κυριαρχία τους, που σημαίνει να κερδίσουν γνήσια ελευθερία, ιστορική προοπτική και το δικαίωμα στις δικές τους ανεξάρτητες, δημιουργικές και διακριτές μορφές ανάπτυξης σε μια αρμονική διαδικασία.

Όπως έχω ήδη πει, υπάρχουν πολύ άνθρωποι που σκέφτονται έτσι στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, και αισθανόμαστε και βλέπουμε την υποστήριξή τους. Εάν ουσιωδώς χειραφετητικό αντιαποικιακό κίνημα ενάντια στην μονοπολική ηγεμονία διαμορφώνεται στις πιο διαφορετικές κοινωνίες και χώρες. Η δύναμή του μόνο θα μεγαλώσει με το χρόνο. Αυτή είναι η δύναμη που θα καθορίσει τη μελλοντική γεωπολιτική πραγματικότητά μας».

Το απόσπασμα αυτό είναι πολύ χαρακτηριστικό. Σε μεγάλο βαθμό η Ρωσία έχει προσπαθήσει να κερδίσει μια ευρύτερη διεθνή υποστήριξη προβάλλοντας αυτή την εικόνα ότι είναι μια δύναμη που αντιπαλεύει την αντίληψη της Δύσης και των ΗΠΑ για έναν μονοπολικό κόσμο. Με αυτόν τον τρόπο θέλει να συσπειρώσει γύρω της τα κράτη, τις κυβερνήσεις και τα καθεστώτα που αυτή τη στιγμή δεν θέλουν παρεμβάσεις στον εσωτερικό τους και βλέπουν με καχυποψία τυχόν μονοκρατορία των ΗΠΑ.

Μπορεί η Ρωσία να ηγηθεί μιας «αντιαποικιακής συμμαχίας»;

Ωστόσο το σημείο αυτό είναι και η μεγάλη αντίφαση της ίδιας της ρωσικής πολιτικής. Η Ρωσία στην Ουκρανία δεν διεξάγει έναν «αντιαποικιακό αγώνα». Αυτό που διεξάγει είναι έναν συνδυασμό ανάμεσα σε «εθνικό πόλεμο» για την εθνική ολοκλήρωση του ρωσικού χώρου, και σε μια προληπτική επιχείρηση απέναντι στην επιθετική επέκταση του ΝΑΤΟ στα σύνορά της. Είναι αρκετά διαφορετικό από π.χ. την υποστήριξη, ακόμη και ένοπλη που μπορεί να προσέφερε σε αντιαποικιακά κινήματα η Σοβιετική Ένωση, παρά την ψυχροπολεμική ρητορική της Δύσης.

Ούτε είναι τυχαίο ότι η Ρωσία ορίζει τον πολυπολικό κόσμο κυρίως με βάση το κριτήριο της μη επέμβασης και του σεβασμού σε «ζώνες επιρροής», παρά με βάση π.χ. ένα αίτημα ενός δικαιότερου κόσμου.

Απουσιάζει, δηλαδή, αυτό το στοιχείο της κοινωνικής δικαιοσύνης και του διεθνισμού που ιστορικά συνδέθηκε με την ΕΣΣΔ, υπογραμμίζοντας τον ούτως ή άλλως διακηρυγμένο αντικομμουνισμό και αντιμπολσεβικισμό του ίδιου του Πούτιν.

Το αποτέλεσμα είναι ότι ακόμη και εκεί που ρωσική εξωτερική πολιτική θυμίζει την «ρεαλιστική» οπτική της σοβιετικής διπλωματίας και τη, προσπάθεια για διατήρηση ισορροπιών και διεξόδων ειρηνικής επίλυσης, εντούτοις απουσιάζει το κοινωνικό περιεχόμενο ή όραμα.

Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε ότι η Ρωσία, την οποία παρουσιάζει ως μια «πνευματική δύναμη» ο Πούτιν μπορεί να μην συμμετείχε στον αποικιακό ανταγωνισμό στην Αφρική ή σε περιοχές της Ασίας, αλλά υπήρξε μια αυτοκρατορία που καθυπότασσε με βίαιο τρόπο λαούς και που π.χ. στην τελευταία φάση της οργάνωσε κρατικά ενορχηστρωμένα αντισημιτικά πογκρόμ (τροφοδοτώντας μάλιστα και την αντισημιτική ιδεολογία με τα κατασκευασμένα από την Οχράνα «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών»).

Η «διεθνής του συντηρητισμού» ενάντια στη Δύση

Εάν κανείς ήθελε να περιγράψει αυτό που προτείνει ο Πούτιν, τότε θα έπρεπε να πει ότι απέχουμε από ένα «νέο Μπαντούνγκ» (η Διάσκεψη του Μπαντούνγκ το 1955 γέννησε το κίνημα των Αδεσμεύτων»).

Πιο κοντά στην αλήθεια θα ήταν η περιγραφή ενός κόσμου όπου από τη μια έχουμε μια Δύση, που κάποιες στιγμές δείχνει να θέλει να εξάγει ένοπλα την κρίση στρατηγικής της, με τις ΗΠΑ να θέλουν με κάθε τίμημα να διατηρήσουν την πρωτοκαθεδρία τους και μια ιδιότυπη «διεθνή του συντηρητισμού», αφού ο πυρήνας του ιδεολογικού προτάγματος του Πούτιν μόνο έτσι μπορεί να περιγραφεί.

Πράγμα που υπογραμμίζει και την πιο μεγάλη διαφορά των πολώσεων του 21^ου αιώνα από αυτές ενός σημαντικού τμήματος του 20^ου: την απουσία ενός πόλου στο διεθνές σύστημα που έστω και διακηρυκτικά θα μιλάει για την κοινωνική χειραφέτηση.