Χαγιάο Μιγιαζάκι: Η ισχυρή μαγεία του Spirited Away 20 χρόνια μετά

Γράφει η Βασιλίνα Ριστάνη *

Δύο δεκαετίες μετά την αρχική του κυκλοφορία, το Spirited Away διατηρεί τη γοητεία του και είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Τα θέματα του περιβάλλοντος, το υπερφυσικό στοιχείο και ο ανθρωπισμός, είναι βαθιά ριζωμένα σε όλα τα έργα του Χαγιάο Μιγιαζάκι. Η ταινία, όμως, έφτασε σε μια δύσκολη εποχή για τα κινούμενα σχέδια.

Τότε, θεωρούνταν ευρέως ως ένα είδος αποκλειστικά για παιδιά. Οι πολιτισμικές διαφορές αποτελούσαν συχνά εμπόδια στην παγκόσμια διανομή των anime. Το Spirited Away κατέρριψε τις προκαταλήψεις για τη μορφή τέχνης. Aπέδειξε επίσης ότι, ως ταινία πoυ γεννήθηκε από την ιαπωνική λαογραφία, μπορούσε να έχει σημαντική απήχηση σε όλο τον κόσμο.

• Διαβάστε επίσης: Μπλεκ: 68 χρόνια από τη «γέννηση» του «ξανθού γίγαντα»

Το Spirited Away φέρνει τα πάνω κάτω στο είδος του

Το Spirited Away είναι η μόνη μη αγγλόφωνη ταινία κινουμένων σχεδίων που έχει κερδίσει το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας Κινουμένων Σχεδίων. Ταυτόχρονα είναι η μόνη ταινία κινουμένων σχεδίων που έλαβε την τιμή και έχει σχεδιαστεί με το χέρι καρέ-καρέ.

Χαρακτηριστικό των ιαπωνικών anime είναι γενικά η ισορροπία μεταξύ 2-D και 3-D. Ενώ πολλά στούντιο άφησαν πίσω τους το δισδιάστατο animation με την πάροδο των δεκαετιών, το στυλ αυτό παρέμεινε βασικός πυρήνας του Studio Ghibli.

Εκτός από τον αισθητικό αντίκτυπο της ταινίας, υπήρξε και ο ψυχολογικός. Ο Μιγιαζάκι τοποθέτησε τα παιδιά σε έναν σκοτεινό και τρομακτικό κόσμο, στον οποίο πρέπει να αντιμετωπίσουν μόνα τους τις δυσκολίες. Η συνειδητοποίηση ότι ο κόσμος μπορεί να είναι απειλητικός και ότι δεν ξέρουμε πάντα τι πρόκειται να μας συμβεί, ήταν πρωτοπόρα για τα κινούμενα σχέδια.

Το σπαθί που έκλεισε τη συμφωνία με τη Disney

Ένα σημαντικό στοιχείο της παγκόσμιας δημοτικότητας του Spirited Away ήταν η συνεργασία μεταξύ του Studio Ghibli και της Disney. Η συμφωνία τοy 1996, έδωσε στη Disney τα δικαιώματα κινηματογραφικής διανομής του Princess Mononoke εκτός Ιαπωνίας. Αργότερα, απέκτησαν τα δικαιώματα home video και κινηματογραφικών προβολών του Spirited Away στη Βόρεια Αμερική.

Ο Μιγιαζάκι κρατούσε επιφυλακτική στάση απέναντι στην παραχώρηση των δικαιωμάτων των ταινιών του. Άλλωστε, ήταν γνωστό ότι οι animators του, ξόδευαν περίπου ένα μήνα για να φτιάξουν ένα λεπτό της εικονογράφησης. Από την άλλη, οι Αμερικανοί δεν είχαν την ίδια άποψη. Το 1984, η Manson International έκοψε από το Nausicaä of the Valley of the Wind 22 λεπτά.

Μάλιστα, για να προωθήσουν την ταινία στις ΗΠΑ, άλλαξαν το όνομα της σε «Πολεμιστές του ανέμου». Οι αφίσες που την προωθούσαν παρουσίαζαν αρσενικούς χαρακτήρες που δεν εμφανίζονταν καν στην ταινία. Οι διανομείς μοντάρισαν την ταινία με τέτοιο τρόπο που έγινε σχεδόν σαν ένα είδος παιδικής ιστορίας περιπέτειας.

Το σκληρό μοντάζ της Nausicaä ήταν ένας από τους λόγους για τους οποίους οι διαπραγματεύσεις διήρκησαν τόσο πολύ. Όταν η κυκλοφορία της ταινίας Princess Mononoke στις ΗΠΑ ήταν στα σκαριά, ο παραγωγός του Studio Ghibli, Toshio Suzuki, έστειλε στον Harvey Weinstein, επικεφαλής της Miramax, ένα απροσδόκητο δώρο. Ένα σπαθί σαμουράι με τη σημείωση «όχι περικοπές».

Εκείνη την περίοδο ο κόσμος δεν ήταν έτοιμος γι’ αυτό το είδος σκοτεινής ταινίας με το διφορούμενο τέλος. Η αντισυμβατική πλοκή δεν ακολουθούσε το καλούπι «καλό εναντίον κακού», το οποίο περίμενε το αμερικανικό κοινό. Όταν κυκλοφόρησε το Spirited Away, η αγορά ήταν πιο εξοικειωμένη με τον Μιγιαζάκι.

Το τιμόνι της διανομής ανέλαβε ο John Lasseter της Pixar, από καιρό θαυμαστής του Ιάπωνα σκηνοθέτη. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που πέτυχε και κέρδισε το βραβείο καλύτερης ταινίας κινουμένων σχεδίων. Η νίκη του Spirited Away στα Όσκαρ ήταν ένα καμπανάκι αφύπνισης για πολλούς ανθρώπους στον κινηματογραφικό χώρο που υποτιμούσαν για χρόνια τα ιαπωνικά anime.

Το Spirited Away σήμερα

Το Studio Ghibli γενικά ενδιαφερόταν πάντα για περιβαλλοντικά θέματα. Εν μέρει είναι αποτέλεσμα ειλικρινών ανησυχιών για το περιβάλλον αλλά και μια γεωγραφική συνειδητοποίηση.  Το ίδιο το στούντιο εδρεύει σε μια νέα πόλη στους λόφους Tama, που κάποτε ήταν ανοιχτή ύπαιθρος.

Ορισμένες κινηματογραφικές εταιρείες έχουν υιοθετήσει οικολογικά θέματα ως εύκολο βαθμό, αλλά ο Μιγιαζάκι αγαπά όχι μόνο το βιώσιμο περιβάλλον, αλλά και το δικαίωμα των παιδιών να είναι παιδιά. Συγκεκριμένα, το My Neighbor Totoro (1988) ήταν μια ματιά στην επαρχιακή ζωή για τα παιδιά που έμειναν κλεισμένα σε κοιτώνες των προαστίων.

Το Spirited Away το πάει ακόμα πιο μακριά. Ένα μικρό κορίτσι που θέλει απλώς να είναι φυσιολογικό, δεν ξέρει πια τι είναι φυσιολογικό. Οι γονείς της υποκύπτουν στον πειρασμό και την απληστία.

Μέσα από πολλές ταινίες του Μιγιαζάκι, βιώνουμε μια νοσταλγία για τον φυσικό κόσμο, ανησυχίες για την κλιματική αλλαγή, μαζί με αφηγήσεις όπου τα νεαρά κορίτσια και αγόρια τείνουν να είναι πολύ πιο γενναία και έξυπνα από τους μεγαλύτερους τους.

Η κάμερα τραβάει στο ύψος των ματιών ενός παιδιού, κάτι που γίνεται εκπληκτικά σπάνια στα anime. Τα κινούμενα σχέδια τείνουν να βάζουν τα παιδιά σε κόσμους όπου τα πάντα βρίσκονται στο επίπεδό τους, αλλά όχι ο Μιγιαζάκι.

Τελικά, το Spirited Away εξακολουθεί να αγγίζει κάτι στοιχειώδες. Η πίστη στα θέματα του Μιγιαζάκι: φροντίδα για το περιβάλλον, σεβασμός στη φύση, πίστη στη δύναμη των καλών πνευμάτων μέσα μας και η δύναμη των νέων γυναικών και ανδρών να αλλάξουν τον κόσμο προς το καλύτερο, έχουν μείνει αναλλοίωτα στην πάροδο του κόσμου και αγγίζουν κάθε γενιά μικρών και μεγάλων.

* Η Βασιλίνα Ριστάνη σπουδάζει στη New Media Studies