Πώς η οικογένειά σας διαμορφώνει την εικόνα του σώματός σας

Φανταστείτε τη σκηνή: ένα μικρό κορίτσι δοκιμάζει ένα αστραφτερό φόρεμα, κάνει μια περιστροφή και με μεγάλη ικανοποίηση χαμογελάει. Οι ενήλικες γύρω της αντηχούν τη χαρά της και της λένε πόσο όμορφη είναι. Αργότερα κοιτάζει τα αγαπημένα της βιβλία και βλέπει λεπτούς ανθρώπους και λεπτά ζώα να ζουν συναρπαστικές περιπέτειες, ενώ οι βαρύτεροι ομόλογοι τους απεικονίζονται ως αργοί ή αδέξιοι. Μερικές φορές, παρατηρεί τους δικούς της γονείς να ανησυχούν για το βάρος ή την εμφάνισή τους.

Μέχρι να γίνει έφηβη, οι γονείς της μπορεί να ανησυχούν για το πώς επηρεάζουν την εικόνα του σώματός της τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αλλά η έρευνα δείχνει ότι στην πραγματικότητα, η αντίληψή της για τα σώματα και την κοινωνική τους αποδοχή θα έχει διαμορφωθεί πολύ πριν, σε αυτά τα πολύ μικρά χρόνια.

Όταν σκεφτόμαστε τη σχέση μας με το σώμα μας, είναι συχνά δύσκολο να εντοπίσουμε ακριβώς από πού προέρχεται η ικανοποίηση ή η δυσαρέσκειά μας. Αν όμως ρίξουμε το μυαλό μας πίσω στην παιδική μας ηλικία, μπορεί να θυμηθούμε μια συλλογή από πρόχειρα σχόλια ή παρατηρήσεις. Καμία από αυτές μπορεί να μην φαίνεται εξαιρετικά σημαντική από μόνη της. Και όμως, η σωρευτική τους επίδραση μπορεί να είναι εκπληκτικά ισχυρή.

Η συγγραφέας Glennon Doyle θυμάται ακόμα πώς η εμφάνισή της ως παιδί της απέφερε επαίνους από τους ενήλικες γύρω της: «Το έβλεπα στα πρόσωπά τους… Έλαμπαν και έτσι έμαθα ότι αυτό είναι ένα νόμισμα» λέει στο podcast της. Αλλά όταν μεγάλωσε και θεωρήθηκε λιγότερο όμορφη, αυτός ο θαυμασμός σταμάτησε – ήταν, λέει, σαν ο κόσμος να είχε απομακρυνθεί από αυτήν.

Είτε με τη μορφή κομπλιμέντων είτε με τη μορφή κριτικής, αυτή η προσοχή στο σχήμα του σώματος μπορεί να δημιουργήσει πεποιθήσεις και ανασφάλειες που είναι δύσκολο να αποτινάξετε. Οι συνέπειες μπορεί να είναι τρομερά επιζήμιες, όπως δείχνουν οι έρευνες, με τις οικογενειακές συμπεριφορές και τα υποτιμητικά σχόλια για το βάρος να συνδέονται με προβλήματα ψυχικής υγείας και διατροφικές διαταραχές. Επιπλέον, ο ευρύτερος στιγματισμός των υπέρβαρων παιδιών έχει αυξηθεί – επηρεάζοντας την αυτοεκτίμησή τους και φυσικά την εικόνα του σώματός τους.

Δεδομένου του πόσο νωρίς ξεκινά αυτή η συνειδητοποίηση των ιδανικών του σώματος, τι μπορούν να κάνουν οι γονείς και οι φροντιστές για να βοηθήσουν τα παιδιά να νιώσουν αυτοπεποίθηση για τον εαυτό τους – και να υποστηρίξουν περισσότερο τους άλλους;

• Διαβάστε ακόμα: Μαθαίνοντας στα παιδιά να έχουν αυτοπεποίθηση

Η ντροπή για το σώμα διδάσκεται, δεν είναι έμφυτη

Τα σωματικά ιδεώδη διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό στο χρόνο και σε διαφορετικούς πολιτισμούς – μια γρήγορη ματιά σε οποιονδήποτε πίνακα του Peter Paul Rubens, ή ακόμη και στο ειδώλιο ηλικίας 29.500 ετών που είναι γνωστό ως «Αφροδίτη του Willendorf» δείχνει πόσο πληθωρικά οι άνθρωποι έχουν αγκαλιάσει τα καμπυλωτά χαρακτηριστικά. Αλλά σήμερα, παρά το αυξανόμενο κίνημα θετικότητας του σώματος που εξυμνεί όλα τα σχήματα και τα μεγέθη, η ιδέα ότι το αδύνατο σώμα είναι το ιδανικό παραμένει κυρίαρχη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, στην τηλεόραση, στη μεγάλη οθόνη και στη διαφήμιση.

Η συνειδητοποίηση των ιδανικών του σώματος ξεκινά από νωρίς και αντανακλά την εμπειρία των παιδιών από τον κόσμο γύρω τους. Σε μια μελέτη, παιδιά ηλικίας τριών έως πέντε ετών κλήθηκαν να επιλέξουν μια φιγούρα από μια σειρά λεπτών έως μεγάλων μεγεθών, για να αναπαραστήσουν ένα παιδί με θετικά ή αρνητικά χαρακτηριστικά. Τους ζητήθηκε, για παράδειγμα, ποια παιδιά θα ήταν κακά ή ευγενικά, ποια θα πειράζονταν από τους άλλους και ποια θα προσκαλούσαν στα γενέθλια. Τα παιδιά είχαν την τάση να επιλέγουν τις μεγαλύτερες φιγούρες για να αναπαραστήσουν τα αρνητικά χαρακτηριστικά.

Είναι σημαντικό ότι αυτή η προκατάληψη επηρεάστηκε από άλλους: για παράδειγμα, οι στάσεις και οι πεποιθήσεις των δικών τους μητέρων σχετικά με τα σχήματα του σώματος επηρέασαν το αποτέλεσμα. Επίσης, τα μεγαλύτερα παιδιά εμφάνισαν ισχυρότερη προκατάληψη από τα μικρότερα, γεγονός που δείχνει και πάλι ότι ήταν μαθημένη και όχι έμφυτη. Τα ευρήματα «υποδηλώνουν ότι το κοινωνικό περιβάλλον των παιδιών είναι σημαντικό για την ανάπτυξη αρνητικών και θετικών στάσεων για το βάρος», καταλήγουν οι ερευνητές.

Κορίτσια ηλικίας μόλις πέντε ετών χρησιμοποιούν δίαιτες για να ελέγξουν το βάρος τους

Μια άλλη μελέτη έδειξε ότι τα παιδιά ηλικίας μόλις τριών ετών επηρεάζονται από τη στάση των γονέων τους απέναντι στο βάρος. Με την πάροδο του χρόνου, οι αρνητικοί συνειρμοί των παιδιών με τα μεγάλα σώματα και η ευαισθητοποίηση σχετικά με το πώς να χάσουν βάρος, αυξήθηκαν. Συχνά υπάρχει το στοιχείο του φύλου σε αυτές τις αντιλήψεις, με τους γιους να επηρεάζονται περισσότερο από τις απόψεις των πατεράδων τους και τις κόρες από τις στάσεις των μητέρων τους. Η χρήση δίαιτας για τον έλεγχο του βάρους έχει αναφερθεί ακόμη και σε κορίτσια ηλικίας μόλις πέντε ετών. Εδώ οι κύριοι παράγοντες ήταν η έκθεση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, καθώς και οι συζητήσεις σχετικά με την εμφάνιση.

Οι μελέτες δείχνουν πόσο νωρίς τα μικρά παιδιά υιοθετούν τις κοινωνικές αντιλήψεις των γύρω τους, δίνοντας μεγάλη προσοχή στον τρόπο με τον οποίο οι ενήλικες συμπεριφέρονται και μιλούν για το σώμα και το φαγητό. Αυτό το μοτίβο συνεχίζεται, και μπορεί ακόμη και να επιδεινωθεί, καθώς μεγαλώνουν. Έρευνα που αξιολογεί το επίπεδο δυσαρέσκειας για το σώμα και την ευαισθητοποίηση για δίαιτα σε παιδιά ηλικίας πέντε έως οκτώ ετών διαπίστωσε ότι «η επιθυμία για αδύνατο σώμα εμφανίζεται στα κορίτσια περίπου στην ηλικία των έξι ετών». Από αυτή την ηλικία, τα κορίτσια αξιολογούσαν την ιδανική τους φιγούρα ως σημαντικά λεπτότερη από την τρέχουσα φιγούρα τους.

Artwork: Darshika Varma / Behance

Πέρα από την οικογένεια

Υπάρχει λόγος που η γονική επιρροή είναι τόσο ισχυρή. Η Rachel Rodgers, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Northeastern, λέει ότι όταν ένας γονέας ανησυχεί για τη δική του εικόνα του σώματος, θα διαμορφώσει συμπεριφορές που δείχνουν ότι «αυτό είναι σημαντικό».

«Ακόμη και αν δεν αναφέρουν τη σωματική εμφάνιση του παιδιού, εξακολουθούν να συμπεριφέρονται με τρόπο που υποδηλώνει στο παιδί, «αυτό είναι κάτι που με ανησυχεί, αυτό είναι κάτι που με απασχολεί», και έτσι τα παιδιά το αντιλαμβάνονται αυτό».

Επιπλέον, πολλοί γονείς έχουν την τάση να σχολιάζουν το τι τρώνε, τι φορούν ή πώς φαίνονται τα παιδιά, συχνά με καλές προθέσεις, και αυτό μπορεί να αυξήσει την ενασχόληση με την εμφάνιση και το βάρος. Η προκύπτουσα «εξιδανίκευση του λεπτού» – μια προτίμηση για τα λεπτά σώματα – προετοιμάζει τα παιδιά να πιστεύουν ότι «η κοινωνική τους αξία εξαρτάται από τη σωματική τους εμφάνιση και αυτό θα τα οδηγήσει να επενδύσουν σε αυτήν από την άποψη της αυτοεκτίμησής τους, καθώς και του χρόνου και της ενέργειάς τους», λέει ο Rodgers.

Φυσικά, οι γονείς δεν είναι η μόνη πηγή του στίγματος του σώματος, ειδικά καθώς το παιδί μεγαλώνει. Οι συνομήλικοί τους και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης τείνουν να αναλαμβάνουν μεγαλύτερο ρόλο με την πάροδο του χρόνου. Ακόμη και τα παιχνίδια, όπως οι κούκλες, έχουν επιρροή. Μια μελέτη με κορίτσια ηλικίας πέντε έως εννέα ετών, διαπίστωσε ότι όταν έπαιζαν με μια εξαιρετικά λεπτή κούκλα, αυτό άλλαζε το ιδανικό μέγεθος του σώματός τους στο να είναι πιο αδύνατα.

Αν δεν αντιμετωπιστούν, αυτές οι επιρροές μπορούν να ενισχύσουν η μία την άλλη. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι η έκθεση στα μέσα ενημέρωσης συμβάλλει στα ιδανικά εμφάνισης – τα νεαρά κορίτσια που παρακολουθούσαν μουσικά βίντεο επικεντρώνονταν περισσότερο στην εμφάνισή τους στη συνέχεια, για παράδειγμα. Αν οι φίλοι στη συνέχεια μιλούν επίσης για το βάρος και την εμφάνιση, η επίδραση αυτή μπορεί να μεγεθυνθεί.

«Ο τρόπος με τον οποίο τα ιδεώδη των μέσων ενημέρωσης υποστηρίζονται και εγκρίνονται από τους συνομηλίκους/φίλους τους ήταν πιο κρίσιμος παράγοντας από την άμεση έκθεση στα μέσα ενημέρωσης» εξηγεί η Jolien Trekels, ψυχολόγος που μελετά την εικόνα του σώματος στο KU Leuven στο Βέλγιο, η οποία ηγήθηκε της έρευνας που εξέτασε το ρόλο που παίζουν οι φίλοι στα ιδεώδη της εμφάνισης.

Στα θετικά, αυτό μπορεί να σημαίνει ότι οι νέοι δεν είναι μόνο στο έλεος των ιδεωδών των μέσων ενημέρωσης, αλλά μπορούν να διαμορφώσουν συλλογικά τις δικές τους αντιδράσεις σε αυτά.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να τα αντιμετωπίσουν και αντ’ αυτού να καλλιεργήσουν μια πιο γενναιόδωρη, θετική και ενδυναμωτική εικόνα του σώματος;

Πρώτον, όπως δείχνουν τα στοιχεία, ο τρόπος με τον οποίο οι ενήλικες μιλούν για το σώμα γύρω από τα παιδιά έχει σημασία. «Θα ενθαρρύναμε τους γονείς ή τους εκπαιδευτικούς να μην κάνουν σχόλια σχετικά με την εικόνα του σώματος, ακόμη και αν είναι θετικά» λέει η McLean.

Αντ’ αυτού, οι γονείς θα πρέπει να εστιάζουν σε αυτά που τα παιδιά απολαμβάνουν να κάνουν και που τους ενδιαφέρουν, δίνοντας «μεγαλύτερη αξία στο ποιοι είναι και στις ιδιαίτερες δεξιότητες και τα ταλέντα τους και λιγότερη έμφαση στο πώς μοιάζουν» λέει ο Damiano. Αυτό βοηθά τα παιδιά να αποκτήσουν μια αίσθηση ικανοποίησης και αυτοεκτίμησης που δεν συνδέεται με την εμφάνισή τους. Μπορεί επίσης να σημαίνει ότι πρέπει να δουλέψουμε πάνω στη δική μας αυτοαντίληψη και αυτοεκτίμηση, δεδομένου ότι η έρευνα δείχνει πόσο εύκολο είναι να μεταδώσουμε τις ανασφάλειές μας.

Η οικογενειακή υποστήριξη κάνει τη διαφορά

Ο Damiano συνιστά επίσης στους γονείς να αποφεύγουν να λένε συνεχώς στα παιδιά να τρώνε πιο υγιεινά τρόφιμα. «Όσο περισσότερο εστιάζουμε στο υψηλότερο βάρος ως πρόβλημα ή σε ορισμένες τροφές ως «κακές», τόσο περισσότερες ενοχές, ντροπή και δυσαρέσκεια για το σώμα είναι πιθανό να νιώθουν τα παιδιά».

Αντ’ αυτού, οι γονείς μπορούν να μιλήσουν για την άσκηση ως κάτι σημαντικό για τη γενική υγεία και ευεξία, παρά ως έναν τρόπο για να χάσουν βάρος. Οι οικογένειες μπορούν επίσης να εξομαλύνουν την κατανάλωση υγιεινών γευμάτων, αντί να μιλούν ανοιχτά για συγκεκριμένες τροφές που κάνουν κακό. Σε όλους μας αρέσει μια λιχουδιά, άλλωστε, οπότε φαίνεται αντιπαραγωγικό να διδάσκουμε στα παιδιά να αισθάνονται ένοχα για την κατανάλωσή της. Η παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων μαγειρικής με υγιεινά τρόφιμα μπορεί επίσης να ενθαρρύνει τα παιδιά να τρώνε πιο υγιεινά τρόφιμα.

Οι οικογενειακές σχέσεις μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικά θετικό ρόλο: μια μελέτη έδειξε ότι μια καλή σχέση μεταξύ των μητέρων και των έφηβων παιδιών τους μπορεί να μειώσει τις αρνητικές επιπτώσεις της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη δυσαρέσκεια για το σώμα. Ο περιορισμός του χρόνου των παιδιών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να μειώσει τις «συγκρίσεις εμφάνισης» καθώς και να βελτιώσει την ψυχική υγεία.

Όσο για το τι μπορούμε να κάνουμε στο σπίτι, μια εύκολη αλλαγή θα μπορούσε να είναι να σταματάμε κάθε φορά που ετοιμαζόμαστε να επαινέσουμε την εμφάνιση ενός παιδιού. Αντί να του λέμε «μου αρέσει το φόρεμά σου», θα μπορούσαμε απλώς να του χαμογελάσουμε και να του πούμε υπέροχο είναι που είναι χαρούμενο και διασκεδάζει.

*Με στοχεία από bbc.com