«Κάτι μέσα μου άστραψε»: Ιρανές γυναίκες χρησιμοποιούν την τέχνη τους για να διαμαρτυρηθούν

Ο πύργος Azadi («Ελευθερία») είναι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα τοπόσημα της Τεχεράνης του 20ού αιώνα. Χτίστηκε επί των ημερών του τελευταίου Σάχη, ολοκληρώθηκε το 1971 και ονομάστηκε Shahyad Tower («Πύργος Μνήμης του Σάχη»). Μετά τη θρησκευτική επανάσταση του 1979, οι συσχετισμοί με τη βασιλική οικογένεια απομακρύνθηκαν γρήγορα. Τώρα, συνδέεται με την ελευθερία από το ίδιο το καθεστώς που τον μετονόμασε.

Η Ιρανή γραφίστρια Jalz έχει αντλήσει από τον πύργο ένα από τα σχέδιά του για να υποστηρίξει το πρόσφατο κίνημα διαμαρτυρίας. «Αυτή είναι η μοναδική εικόνα της ελευθερίας του Ιράν»  υποστηρίζει η Jalz. Συνδυάζοντας την εικόνα του πύργου με τις χορεύτριες του Ματίς και το σύνθημα διαμαρτυρίας «γυναίκες, ζωή, ελευθερία» που είναι τόσο κεντρικό στο κίνημα, θέλησε να ολοκληρώσει την αίσθηση της διεκδίκησης για το γυναικείο σώμα.

• Διαβάστε ακόμα: «Ρέοντας στην Ελευθερία»: Ένα γλυπτό για τις γυναίκες του Ιράν

Το έργο της Jalz έρχεται ως απάντηση σε ένα κύμα διαμαρτυριών σε όλο το Ιράν μετά το θάνατο της 22χρονης Mahsa Amini, η οποία πέθανε στο νοσοκομείο στις 16 Σεπτεμβρίου, αφού συνελήφθη και, σύμφωνα με πληροφορίες, ξυλοκοπήθηκε από τη λεγόμενη «αστυνομία ηθικής» του Ιράν επειδή παραβίασε τους μισογυνιστικούς νόμους της χώρας για την ενδυμασία. Έκτοτε, οι διαδηλώσεις εξαπλώθηκαν σε όλο το Ιράν, ζητώντας τα δικαιώματα των γυναικών και, όλο και περισσότερο, το τέλος του καθεστώτος. Παράλληλα με τις διαμαρτυρίες, φωτογραφίες και βίντεο έχουν κατακλύσει το διαδίκτυο, με το hashtag του ονόματος της Μάχσα στα περσικά να έχει γίνει ένα από τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα στην ιστορία του Twitter.

Στην πρώτη γραμμή του κινήματος βρίσκεται η γενιά Z του Ιράν, η οποία έχει τεχνολογικές γνώσεις και διψάει για αλλαγή. Αλλά τις ημέρες που ακολούθησαν την έναρξη των διαδηλώσεων, η κυβέρνηση μπλόκαρε την πρόσβαση στο WhatsApp και το Instagram και συνεχίζει να περιορίζει την πρόσβαση στο διαδίκτυο. Ορισμένοι εντός της χώρας εξακολουθούν να έχουν πρόσβαση στο Instagram χρησιμοποιώντας συνδέσεις VPN ή το δίκτυο ανωνυμίας Tor, αλλά προς το παρόν έχει πέσει σε μεγάλο βαθμό στους Ιρανούς της διασποράς να κρατήσουν ζωντανό το μήνυμα του κινήματος για ελευθερία και δικαιώματα των γυναικών στο Instagram.

Οι Ιρανοί καλλιτέχνες σε όλο τον κόσμο άρχισαν γρήγορα να ανταποκρίνονται και να υποστηρίζουν το κίνημα. Πολλοί από αυτούς αναζητούν τα υπάρχοντα σύμβολα διαμαρτυρίας και ελευθερίας για να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους. Ορισμένα κοινά θέματα είναι το κόκκινο, το πράσινο και το λευκό της ιρανικής σημαίας, το Ιράν που απεικονίζεται ως γυναίκα, η τουλίπα που αντιπροσωπεύει το αίμα των μαρτύρων και τα συνθήματα που απεικονίζονται με παραδοσιακά καλλιγραφικά στυλ. Η Touraj Saberivand έχει χρησιμοποιήσει στοιχεία από μερικά από τα αριστουργήματα της περσικής ζωγραφικής βιβλίων για να συγχωνεύσει την αίσθηση της ιστορίας του Ιράν με τα τρέχοντα γεγονότα.

Χρησιμοποιεί τη διάσημη πλέον (μέσα από τα ειδησεογραφικά σάιτ) εικόνα μιας γυναίκας που στέκεται στο καπό ενός αυτοκινήτου, με το πρόσωπό της καλυμμένο από μια μάσκα αλλά τα μαλλιά της ακάλυπτα, με το ένα χέρι υψωμένο στο σήμα της ειρήνης. Με το άλλο χέρι κρατάει ένα ραβδί με τη φλεγόμενη μαντήλα της, σαν να κρατάει έναν κύκλο δαιμόνων μακριά. Συζητώντας για το έργο της, η Saberivand ανέφερε τον γνωστό στίχο του Πέρση ποιητή του 13ου αιώνα Sa’di Shirazi: «Αν ένα μέλος ταλαιπωρείται από πόνο, τα άλλα μέλη θα παραμείνουν ανήσυχα». Βλέπει τη νέα γενιά στους δρόμους να κάνει πράξη αυτή την αξία, με άνδρες και γυναίκες να βγαίνουν μαζί στο δρόμο.

Το κύριο σύνθημα του κινήματος, το περσικό «zan, zendegi, azadi» ή «γυναίκες, ζωή, ελευθερία» είναι η μετάφραση μιας κοινής κουρδικής κραυγής διαμαρτυρίας. Η καλλιτέχνις Sahar Ghorishi θέλησε να επιστήσει την προσοχή στην κεντρική θέση των γυναικών σε αυτό το κίνημα, αλλά και να εκφράσει την κουρδική εθνικότητα της Μάχσα Αμίνι. Εκτός από τη χρήση στοιχείων της κουρδικής σημαίας, η Ghorishi -η οποία έχει κουρδική καταγωγή αλλά ζει τώρα στη Νέα Υόρκη- αποκαλεί την Αμινί με το κουρδικό της όνομα, Zhina.

«Έβλεπα όλα αυτά που οι άνθρωποι αναρτούσαν και κάτι μέσα μου άστραψε. Ήξερα ότι έπρεπε να συμμετάσχω σε αυτό» λέει η Ghazal Foroutan, γραφίστρια με έδρα τις ΗΠΑ. Η Foroutan προσάρμοσε τη διάσημη εικόνα της Rosie the Riveter της δεκαετίας του 1940, αυτή τη φορά απεικονίζοντάς την με τη μαντίλα στο χέρι, επιδεικνύοντας με υπερηφάνεια το τατουάζ «όχι στο υποχρεωτικό χιτζάμπ». Αφού δημοσίευσε το σχέδιό της στο Instagram, η Foroutan άρχισε να λαμβάνει αιτήματα για το αρχείο της εικόνας ώστε να μπορεί να εκτυπωθεί, και τώρα έχει χρησιμοποιηθεί σε διαδηλώσεις σε όλο τον κόσμο.

Χρησιμοποιώντας επίσης ένα γνώριμο σχέδιο η καλλιτέχνις Mahdieh Farhadkiaei προσάρμοσε τα μοτίβα παιγνιόχαρτων για να δείξει μια μοναχική βασίλισσα να κόβει με ένα ψαλίδι τα μαλλιά της – μια εικόνα που έγινε viral στο Instagram.

Στην ιρανική κουλτούρα, οι γυναίκες παραδοσιακά κόβουν τα μαλλιά τους σε ένδειξη πένθους και την τελευταία εβδομάδα είδαμε βίντεο με γυναίκες να κόβουν τις μπούκλες τους στις κηδείες αγαπημένων προσώπων που σκοτώθηκαν από τις δυνάμεις ασφαλείας. Η πράξη αυτή έχει γίνει επίσης σύμβολο της σωματικής αυτονομίας και της αντίστασης ενάντια στο καταπιεστικό καθεστώς.

Καθώς οι διαμαρτυρίες συνεχίζονται, μαζί με τη βίαιη καταστολή της κυβέρνησης, ορισμένοι καλλιτέχνες καλούν τώρα σε γενική απεργία αλληλεγγύης. Στην αρχή του κινήματος, η Amirhossein Darafsheh δημιούργησε σχέδια που ενσωμάτωναν τις στάσεις των γυναικών που αντιμετωπίζουν τις δυνάμεις ασφαλείας.

View this post on Instagram

A post shared by Amirhossein Darafsheh (@daarafsh)

Εν τω μεταξύ, η Atieh Sohrabi, καλλιτέχνις που τώρα ζει στη Νέα Υόρκη, έχει δημιουργήσει μια σειρά από σχέδια κινουμένων σχεδίων, όλα με ένα κοινό χαρακτηριστικό – την υποβλητική εικόνα του ανέμου που φυσάει μέσα από τα μαλλιά μιας γυναίκας.

Από τότε που μετακόμισε στη Νέα Υόρκη από την Τεχεράνη, αισθάνεται πιο ικανή να παράγει το καλλιτεχνικό έργο που θέλει, με έμφαση στις γυναίκες, απαλλαγμένη από τους νόμους λογοκρισίας του καθεστώτος. Ενώ η Sohrabi παρακολουθεί τα όσα συμβαίνουν στο Ιράν με μια αίσθηση θλίψης, παραμένει αισιόδοξη. «Υπάρχει μια ενέργεια που φέρνει ελπίδα. Δεν μπορούμε να προβλέψουμε πού θα πάει, αλλά είναι σίγουρα κάτι καινούργιο και δεν νομίζω ότι μπορούμε να γυρίσουμε πίσω. Ό,τι κι αν συμβεί, θα υπάρξει αλλαγή».

Παρά την αβεβαιότητα αυτή, η Sahar Ghorishi παροτρύνει τους άλλους καλλιτέχνες να διατηρήσουν τη δυναμική, λέγοντας: «Είναι εξαντλητικό, αλλά πρέπει να συνεχίσουμε». Και πρόσθεσε: «Μακάρι να ήταν εδώ η Μάχσα για να δει τι έχει κάνει».

*Mε στοιχεία από theguardian.com