Ενας απογοητευμένος χιμπαντζής

«Είμαστε ερευνήτριες και ερευνητές της ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας. Οι μελέτες μας εγγράφονται σε ποικίλες φιλοσοφικές παραδόσεις και σπανίως συμφωνούμε όλοι σε κάτι. Συμφωνούμε ωστόσο όσον αφορά την αναγκαιότητα ενός ολικού μετασχηματισμού των σχέσεών μας με τα άλλα ζώα. Καταδικάζουμε το σύνολο των πρακτικών που προϋποθέτουν την αντιμετώπιση των ζώων ως αντικειμένων ή εμπορευμάτων. Στον βαθμό που αυτή συνεπάγεται μη απαραίτητη βία και βλάβες, δηλώνουμε πως η εκμετάλλευση των ζώων είναι άδικη και ηθικά απαράδεκτη».

O κόσμος χάνεται. Ο πόλεμος στην Ουκρανία μαίνεται, η ενεργειακή κρίση επιδεινώνεται, η Ευρώπη προετοιμάζεται για έναν σκληρό χειμώνα, ίσως τον πιο δύσκολο που έχει αντιμετωπίσει μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Βλαντίμιρ Πούτιν μοιάζει να έχει απασφαλίσει, το ίδιο και ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Είναι τώρα ώρα για φιλοσοφίες και διδακτισμούς περί των δικαιωμάτων των ζώων;

«Στην ηθολογία και τη νευροβιολογία, έχει σαφώς τεκμηριωθεί πως τα θηλαστικά, τα πτηνά, τα ψάρια και πολλά ασπόνδυλα είναι αισθανόμενα όντα, δηλαδή όντα ικανά να νιώσουν ευχαρίστηση, πόνο και συναισθήματα. Τα ζώα αυτά έχουν αντίληψη· τη δική τους οπτική για τον κόσμο που τα περιβάλλει. Οταν πληγώνουμε έναν σκύλο ή ένα γουρούνι, όταν κρατάμε σε αιχμαλωσία ένα πουλερικό ή έναν σολομό, όταν σκοτώνουμε ένα μοσχάρι για το κρέας του ή ένα βιζόν για τη γούνα του, καταπατάμε τα πλέον θεμελιώδη τους συμφέροντα».

Ο κόσμος είναι δύσκολος αλλά όχι μονοδιάστατος. Και πρέπει να προχωράει μπροστά, όχι πίσω. Καμία συγκυρία δεν μπορεί να δικαιολογήσει το αντίθετο. Αυτό τουλάχιστον πιστεύουν οι 470 ακαδημαϊκοί, ειδικοί στην ηθική και πολιτική φιλοσοφία, από 40 διαφορετικές χώρες, που συνυπέγραψαν την επονομαζόμενη Διακήρυξη του Μόντρεαλ. Ανάμεσά τους είναι και έξι Ελληνες – ο πλήρης κατάλογος, στον ιστότοπο https://greea.ca/en/list-of-signatories/

«Εντούτοις, όλες αυτές οι βλάβες θα μπορούσαν να αποφευχθούν. Είναι, προφανώς, εφικτό να αποφεύγει κανείς να φοράει δερμάτινα, να πηγαίνει σε ταυρομαχίες και ροντέο ή να δείχνει στα παιδιά λιοντάρια κλεισμένα σε ζωολογικά πάρκα. Οι περισσότεροι από εμάς μπορούν πλέον να ζήσουν χωρίς τρόφιμα ζωικής προέλευσης διατηρώντας μια καλή υγεία και η μελλοντική ανάπτυξη μιας βίγκαν οικονομίας θα το κάνει αυτό ακόμα ευκολότερο. Πολιτικά και θεσμικά, είναι δυνατόν να πάψουμε να βλέπουμε τα ζώα ως απλούς πόρους στη διάθεσή μας».

Εχουν περάσει 150 χρόνια από τότε που δημοσίευσε ο Κάρολος Δαρβίνος το έργο του «Η έκφραση των συναισθημάτων (συγκινήσεων αποδόθηκε στα ελληνικά…) στον άνθρωπο και τα ζώα», το τρίτο μεγάλο έργο του για την εξελικτική θεωρία. Είμαστε φτιαγμένοι από την ίδια πρώτη ύλη με τα άλλα ζώα, διαβεβαίωνε σε αυτό. Η γκραβούρα την οποία είχε διαλέξει ο ίδιος ως εικονογράφηση, απεικόνιζε, όπως σημείωνε, έναν «απογοητευμένο χιμπαντζή».

«Το γεγονός ότι τα πλάσματα αυτά δεν είναι μέλη του είδους Homo sapiens δεν αλλάζει τίποτα: μπορεί να φαίνεται φυσικό να πιστεύει κανείς πως τα συμφέροντα των ζώων μετρούν λιγότερο από τα αντίστοιχα συμφέροντα των ανθρωπίνων όντων, αλλά αυτό το διαισθητικό αξίωμα δεν αντέχει σε μία προσεκτική εξέταση. Με αμετάβλητες τις λοιπές παραμέτρους, η συμμετοχή σε μία βιολογική ομάδα (είτε αυτή καθορίζεται από το είδος, είτε από το χρώμα της επιδερμίδας είτε από το φύλο) δεν μπορεί να δικαιολογήσει άνιση εκτίμηση ή αντιμετώπιση».

Η στήλη οφείλει εδώ μία διευκρίνιση, κι ας υποκύψει έτσι στην αυτοαναφορικότητα: η υπογράφουσα δεν είναι βίγκαν, ούτε καν χορτοφάγος, αν και προσπαθεί να καταναλώνει όσο λιγότερο κρέας μπορεί. Εχει επίσης αλλεργία στον φανατισμό, τους Ταλιμπάν όλων των στρατοπέδων, τα χαρακώματα που αμέσως σκάβονται, τον αυτόματο χωρισμό σε δύο πλευρές, ανίκανες να συζητήσουν.

«Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους και τα άλλα ζώα, όπως υπάρχουν και εντός κάθε είδους. Κάποιες εξεζητημένες γνωσιακές δυνατότητες μπορούν ασφαλώς να δικαιολογήσουν κάποιες ιδιαίτερες συμπεριφορές. Αλλά οι δυνατότητες ενός ατόμου να συνθέτει συμφωνίες, να κάνει προχωρημένους μαθηματικούς υπολογισμούς ή να προβάλλει τον εαυτό του σε ένα μακρινό μέλλον, όσο και αν είναι αξιοθαύμαστες, δεν επηρεάζουν τον σεβασμό που οφείλεται στο δικαίωμά του να νιώθει ευχαρίστηση και να μην υποφέρει. Τα συμφέροντα των πλέον ευφυών δεν βαρύνουν περισσότερο από τα ισοδύναμα συμφέροντα των λιγότερο ευφυών».

Ανήμερα την Παγκόσμια Ημέρα των Ζώων, την Τρίτη 4 Οκτωβρίου, 473 άνθρωποι που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στην επιδίωξη της γνώσης, την αναζήτηση της αλήθειας σχετικά με το νόημα της ζωής, την ουσία του κόσμου και τη θέση του ανθρώπου στον κόσμο συνυπέγραψαν μία διακήρυξη που μοιάζει περισσότερο με ικεσία. Δικαιούνται να ακουστούν. Και να μας προβληματίσουν.

«Είναι με δυο λόγια δύσκολο να αποφύγει κανείς το εξής συμπέρασμα: καθώς η εκμετάλλευση των ζώων βλάπτει τα ζώα χωρίς αυτό να είναι απαραίτητο, είναι αναγκαστικά άδικη. Είναι λοιπόν απαραίτητο να εργαστούμε για την εξαφάνισή της. Δεν αυταπατόμαστε· ένα τέτοιο σχέδιο δεν θα γίνει πραγματικότητα βραχυπρόθεσμα. Πρέπει να αποκηρύξουμε συνήθειες παγιωμένες και να μετασχηματίσουμε σε βάθος κάποιους θεσμούς μας. Το τέλος της εκμετάλλευσης των ζώων, όμως, μας φαίνεται ως ο μοναδικός ρεαλιστικός και δίκαιος, ταυτόχρονα, συλλογικός ορίζοντας για τα μη ανθρώπινα πλάσματα».