Η δική τους πραγματικότητα

Εσύ ονειρεύεσαι μια πεταλούδα ή μια πεταλούδα ονειρεύεται εσένα; Η παλιά κινέζικη απορία καταδεικνύει πόσο εύθραυστη είναι η πρόσληψη της πραγματικότητας. Πόσες πραγματικότητες υπάρχουν; Εξαρτάται. Οι γνώμες διίστανται. Σύμφωνα με τη γνώμη που επικρατεί (και ιδού το πρώτο οξύμωρο: επικρατεί μολονότι σχεδόν όλοι την παραβλέπουν) η πραγματικότητα είναι μία και μοναδική, ανεξάρτητη από την ορθή ή εσφαλμένη πρόσληψή της από εμάς. Απεναντίας, σύμφωνα με τη γνώμη που σιωπηρά σχεδόν όλοι αποδεχόμαστε, πραγματικότητα είναι όποια συνάδει με την άποψή μας για την πραγματικότητα. Δηλονότι οι απόψεις είναι άπειρες – ων ουκ έστιν αριθμός – άπειρες είναι και οι πραγματικότητες. Είμαι σίγουρος ότι έχετε ακουστά τη διαβόητη ρήση που συνδέει τις απόψεις με την απόκρυφη ανατομική μας λεπτομέρεια -«όλοι έχουμε από μία» – αλλά πιο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι δευτερογενείς παρενέργειες: πώς και σε ποιο βαθμό η άποψή μας για την πραγματικότητα διαμορφώνει μια νέα πραγματικότητα, που με τη σειρά της θα διαμορφώσει μια άλλη πραγματικότητα κ.ο.κ.

Ολη αυτή τη φιλοσοφική όρεξη πρωινιάτικα μου την άνοιξε ένα εξαιρετικό πενηντάλεπτο podcast του Αρη Δημοκίδη στην ηλεκτρονική έκδοση της Lifo: «Η ρωσική προπαγάνδα στην Ελλάδα – Τα «ελληνικά» fake news του Πούτιν». Με αφηγηματικούς άξονες τις μαρτυρίες δύο ελλήνων δημοσιογράφων που βρίσκονται εκ των πραγμάτων στους προπαγανδιστικούς αντίποδες -του Θανάση Αυγερινού και του Κώστα Ονισένκο – καθώς και με πλούσιο πρωτογενές υλικό, τσεκαρισμένο από τα «Ελληνικά Hoaxes», ο Δημοκίδης ρίχνει μια διεισδυτική ματιά σε αυτό που ο ίδιος ο Ονισένκο αποκαλεί «επικοινωνιακό σκέλος», εξίσου πλέον απαραίτητο με το «στρατιωτικό σκέλος» κάθε πολέμου. Εξυπακούεται ότι στην εν λόγω ανελέητη επικοινωνιακή σύγκρουση, με την κατασκευή fake news ένθεν κι ένθεν, ο Δημοκίδης αφιερώνει τη μερίδα του λέοντος στα fake news του επιτιθέμενου – της Ρωσίας, εν προκειμένω – και μονάχα ένα ολιγόλεπτο ηχητικό υστερόγραφο στα fake news του αμυνόμενου. Δικαίως.

Παρατηρούμε ότι στη διασπορά των fake news εκατέρωθεν και, κατ’ επέκτασιν, στην οικοδόμηση μιας νέας «πραγματικότητας», τουλάχιστον στην επικοινωνιακή σφαίρα, συμβάλλουν, όχι μονάχα σκόπιμοι και αργυρώνητοι, αλλά και τυχαίοι εξωγενείς παράγοντες: διόλου συμπτωματικά, λόγου χάριν, τα πιο πολλά fake news μεταφέρονται, ακόμη και από έμπειρους και κατά τεκμήριο έντιμους ξένους ανταποκριτές,  πρωτίστως στις πλατφόρμες των social media, όπως το Facebook και το Twitter, εκεί όπου η ταχύτητα μετάδοσης της πληροφορίας υπερακοντίζει την ανάγκη για τη διασταύρωση της αξιοπιστίας της. Επίσης, στο podcast του Δημοκίδη, δημιουργεί αλγεινή εντύπωση το γεγονός ότι καθόλα αξιοσέβαστοι ακαδημαϊκοί διδάσκαλοι υιοθετούν και αναπαράγουν fake news με την ίδια εγκληματική επιπολαιότητα που το πράττουν γραφικοί influencers. Για μια ακόμη φορά επιβεβαιώνεται το κλασικό αξίωμα: δεν πιστεύουμε ό,τι βλέπουμε, βλέπουμε ό,τι πιστεύουμε. Λυπηρό αλλά αληθινό.

Πέρα όμως και πάνω από τις «πραγματικότητες» που διαμορφώνουμε εμείς από την ασφάλεια του σαλονιού μας, υφίσταται μία επιπλέον, χωρίς εισαγωγικά: η πραγματικότητα των θυμάτων. Η δική τους πραγματικότητα δεν υποπίπτει εύκολα στην αντίληψή μας, όχι μονάχα επειδή τόσο οι συνειδητοί κατασκευαστές όσο και οι ανυποψίαστοι ντελιβεράδες των fake news κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να παρεμποδίσουν το μήνυμα των θυμάτων, αλλά κι επειδή πολλά από τα θύματα μετακομίζουν κάτω από το γρασίδι προτού προλάβουν να μεταδώσουν το μήνυμά τους. Μολαταύτα, η σιωπή δεν είναι αδιαπέραστη: αποδεικνύεται από τον καταβαράθρωση των ποσοστών δημοφιλίας στην πατρίδα μας, τόσο του επί χρόνια κακομαθημένου σε δημοτικότητα Βλαντίμιρ Πούτιν, όσο και της ίδιας της Ρωσίας που προφανώς πήρε στον λαιμό του· όλο και κάποιος αναστεναγμός δραπετεύει από τους ομαδικούς τάφους.