Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η γέννηση της ελληνικής γλώσσας (Μέρος Ε’)

Έχοντας πλέον ολοκληρώσει τη συνοπτική αναφορά μας στις πιο σημαντικές μορφολογικές εξελίξεις της ελληνικής, μπορούμε να περάσουμε στον τρίτο και στον τέταρτο βασικό τομέα του γλωσσικού συστήματος όπου σημειώθηκαν αλλαγές κατά τη μετάβαση από την «πρωτοϊνδοευρωπαϊκή» στην «πρωτοελληνική», δηλαδή στο λεξιλόγιο και στη σύνταξη.

Η πρώτη παρατήρηση που μπορούμε να κάνουμε για το λεξιλόγιο είναι ότι ένα μεγάλο τμήμα των λέξεων της ελληνικής έχει ινδοευρωπαϊκή προέλευση. Τούτο ισχύει μάλιστα για το μεγαλύτερο μέρος του βασικού λεξιλογίου, για λέξεις που αφορούν το φυσικό κόσμο (π.χ., χθων, ύδωρ), τη χλωρίδα και την πανίδα (π.χ., κριθή, κύων), τα μέρη του σώματος (π.χ., χειρ, γόνυ) και τις οικογενειακές σχέσεις (π.χ., πατήρ, μήτηρ), καθώς και για ρήματα που δηλώνουν βασικές πράξεις και εμπειρίες (π.χ., είδον, ζάω).

Εξάλλου, πολλά στοιχεία του λεξιλογίου της ελληνικής με ινδοευρωπαϊκή προέλευση υπέστησαν περίεργες ή ανεξήγητες μεταβολές στο σχηματισμό τους (π.χ., ίππος, γυνή), ενώ κάποια άλλα στοιχεία, παρά τις αναγνωρισμένες ινδοευρωπαϊκές ρίζες τους, εμφανίζουν μοναδικές επεκτάσεις ή και εξειδικεύσεις της σημασίας τους (π.χ., δίκη – «δικαιοσύνη», όρνις – «πουλί»). Πέραν τούτων, καταγράφονται κάποιοι όροι της ελληνικής με αρχαϊκούς τύπους κλίσης ή σχηματισμού, αλλά χωρίς σαφή συσχέτιση με συγγενείς όρους σε άλλες γλώσσες (π.χ., θνήσκω).

Κατά τα άλλα, το υπό εξέταση λεξιλόγιο είναι σε μεγάλο βαθμό όχι κληρονομημένο (όπως στις περιπτώσεις που αναφέρθηκαν στις δύο προηγούμενες παραγράφους) αλλά δάνειο, καθώς πέρασε στην ελληνική από άγνωστες, μη ινδοευρωπαϊκές γλώσσες. Πιθανολογείται ότι οι ομιλητές των πλέον πρώιμων μορφών της ελληνικής ήλθαν σε επαφή με τις γλώσσες αυτές κατά τους Προϊστορικούς Χρόνους.

Όσον αφορά τώρα τη σύνταξη, δεν έχουμε ξεκάθαρη εικόνα ή πλήρη ομοφωνία για το πώς ακριβώς αναπτύχθηκαν ορισμένες συντακτικές δομές της ελληνικής, για το ποιες εξ αυτών πρέπει να αναχθούν στο πρωτοελληνικό στάδιο, αλλά και για το ποιες ήταν οι συντακτικές εκείνες δομές της «πρωτοϊνδοευρωπαϊκής» που αυτές αντικατέστησαν. Πάντως, σαφείς συντακτικοί νεωτερισμοί της ελληνικής είναι αφενός μεν η ευρεία χρήση του απαρεμφάτου και της μετοχής (προπάντων στον πλάγιο λόγο και στις τελικές προτάσεις που σχηματίζονται με τη μετοχή μέλλοντα), αφετέρου δε η σταδιακή ανάπτυξη προρρημάτων και προθέσεων από αρχικώς ανεξάρτητα επιρρηματικά στοιχεία (η παλαιότερη σύνταξη, με «προθέσεις» που λειτουργούσαν ως επιρρήματα, επιζεί στα ομηρικά ποιήματα).

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου εικονίζεται ίππος σε ερυθρόμορφη οινοχόη (Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Ανασκαφές Αρχαίας Αγοράς, Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού – Οργανισμός Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων).

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η γέννηση της ελληνικής γλώσσας (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η γέννηση της ελληνικής γλώσσας (Μέρος Β’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η γέννηση της ελληνικής γλώσσας (Μέρος Γ’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η γέννηση της ελληνικής γλώσσας (Μέρος Δ’)