Τα όρια της λήθης

[…] Ξέρω πως η θεωρία της λήθης, της συγγνώμης, της απεριόριστης μακροθυμίας, της πάση θυσία παραγραφής, έχει τους οπαδούς της.

[…] Ναι, αλλά ως πού επιτρέπεται να φτάνει αυτή η σιωπή; Να μεταβάλλεται σε παραγραφή; Αποκατάσταση και συγγνώμη;

Αλλά έστω και η συγγνώμη! Έστω και η παραγραφή! Για όλους, δίχως διάκριση, δίχως εξαίρεση; Ανεξάρτητα με ποσοστό ευθυνών; Ανεξάρτητα με υποχρεώσεις που επιβάλλουν ορισμένες ιδιότητες, κάποιες διακεκριμένες θέσεις; «Ας ξεχάσουμε, ας ξεχάσουμε», σας λένε οι μεγαλόψυχοι. Ωραία. Αλλά ποιους; Εκείνους που μια φορά μόνο έσφαλαν ή κι’ εκείνους που σφάλλουν κατά σύστημα, σ’ όλη τη ζωή τους, γιατί η ζωή τους ολόκληρη είναι ένα ενσαρκωμένο σφάλμα; Θα εξισώσουμε τους πρώτους με τους δεύτερους; Στο πείσμα κάθε αισθήματος δικαιοσύνης; Θ’ αγκαλιάσουμε στην ίδια εγκάρδια χειρονομία τους αδύνατους και τους αναίσχυντους; Τους χαμένους και τους κερδισμένους; Εκείνους που λύγισαν κι’ εκείνους που δεν άφησαν ποτέ ευκαιρία που να μην προδώσουν; Και τέλος τούτο: Τους μετανοιωμένους και τους αμετανόητους μαζί θα τους βάλουμε; Εκείνους που γονάτισαν κάτω από το βάρος της συντριβής κι’ εκείνους που εξοπλίστηκαν με περισσότερο ακόμα θράσος;

Ο Φώτος Πολίτης, μιλώντας για τους ρυπαρούς αυτού εδώ του τόπου, είχε πει κάποτε πως βασίζονται στο ότι οι Έλληνες δεν έχουν μνημονικό. Μεγάλη αλήθεια, που απορεί μονάχα κανένας πώς ειπώθηκε σ’ εποχή όπου δεν είχε ακόμα επικρατήσει ολοκληρωτικά η ασυλία του θράσους. Τι θα έλεγε αν ζούσε τώρα; Το χριστιανικό έλεος, μέσα στην απέραντη μακροθυμία του, υπαγορεύει την άφεση αμαρτιών, αλλά με αντιστάθμισμα τη μετάνοια. Η ελληνική λεβεντιά, από μιαν άποψη ακόμα πιο γενναιόψυχη αυτή, επιβάλλει το σεβασμό του εχθρού που έχει πέσει. Ποιος κώδικας όμως αρετής υπαγορεύει τη δίχως όρια και προϋποθέσεις δικαίωση των αμετανόητων αμαρτωλών; Την ανάδειξή τους σε υποδείγματα ζωής; Γιατί αυτό είναι το αποτέλεσμα όταν φτάνουμε στο σημείο όχι μόνο να λησμονούμε τ’ ανομήματα, αλλά και να τα εγκωμιάζουμε.

Τα ανωτέρω αποτελούν αποσπάσματα από άρθρο του Άγγελου Τερζάκη, που έφερε τον τίτλο «Λήθης υπερβολή» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» πριν από μισόν και πλέον αιώνα, στις 18 Απριλίου 1962.

Καίρια ασφαλώς τα ερωτήματα, αιχμηρά τα θέματα που τίθενται στο τραπέζι.

Ποια πρέπει να είναι η στάση μας απέναντι σε όσους σφάλλουν ξανά και ξανά, κατά σύστημα, καθώς η ζωή τους ολόκληρη είναι –κατά την έξοχη διατύπωση του Τερζάκη– ένα ενσαρκωμένο σφάλμα;

Έχουν δικαίωμα στην ανοχή μας, στη μεγαλοψυχία μας και στην ανθρωπιά μας ακόμα και οι αμετανόητοι, οι θρασείς και οι ρυπαροί;

Μήπως η θεωρία της παραγραφής δεν αφορά –δεν μπορεί και δεν πρέπει να αφορά– τους πάντες και τα πάντα;

Ποιο είναι το σημείο εκείνο όπου η λήθη παύει να είναι ευεργετική και γίνεται υπερβολική, τραυματίζοντας έτσι την πολύτιμη ιστορική μνήμη;

Και τέλος, συνιστά άραγε η απεριόριστη μακροθυμία το πλέον αποτελεσματικό ανάχωμα στην εξάπλωση της αποκτήνωσης και των ολοκληρωτικών ιδεολογιών;