Η σύνθετη ζωή του Λέοναρντ Μπερνστάιν, ενός διαμπερούς νου

Έχει περάσει σχεδόν μισός αιώνας από τον θάνατο του Λέοναρντ Μπερνστάιν, ο οποίος έφυγε από τη ζωή στις 14 Οκτωβρίου του 1990. Ήταν ένα μοναδικό αμερικανικό ταλέντο και ένας από τους μεγαλύτερους μαέστρους ορχήστρας της γενιάς του. Ήταν επίσης συνθέτης συμφωνιών, μπαλέτων και επιτυχημένων μιούζικαλ, δάσκαλος, τηλεοπτική προσωπικότητα και ένας περίπλοκος άνθρωπος με περίπλοκη προσωπική ζωή.

Αν υπήρξε μια στιγμή που ο Λέοναρντ Μπερνστάιν έγινε Λέοναρντ Μπερνστάιν, τουλάχιστον για το ευρύ κοινό, αυτή ήταν σε μια συναυλία της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης στις 14 Νοεμβρίου 1943 στο Κάρνεγκι Χολ του Μανχάταν. Ο μαέστρος, Μπρούνο Βάλτερ, δήλωσε ασθένεια. Ο 25χρονος Μπερνστάιν ανέλαβε τη θέση του με λίγες μόνο ώρες προειδοποίησης και χωρίς ούτε μία πρόβα.

«Όταν ο πατέρας μου ανέβηκε σε εκείνο το πόντιουμ στο Κάρνεγκι Χολ και διηύθυνε τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης σε μια εθνική ραδιοφωνική εκπομπή εκείνο το απόγευμα της Κυριακής, κανείς δεν περίμενε ότι θα γινόταν πρωτοσέλιδο την επόμενη μέρα. Σαν να λέμε, «Το αγόρι τα κατάφερε»», λέει η Τζέιμι Μπέρνσταϊν, κόρη του αείμνηστου μαέστρου.

• Διαβάστε ακόμα: Εντίθ Πιάφ: Όταν το «μικρό σπουργίτι» μάγεψε την Αθήνα

Photo: Wikimedia Commons

Την επόμενη χρονιά, ο Μπερνστάιν παρουσίασε την πρώτη του συμφωνία, Jeremiah, το πρώτο του μπαλέτο, Fancy Free και το πρώτο του μιούζικαλ στο Μπρόντγουεϊ , το On the Town.

Ο Μπερνστάιν μεγάλωσε έξω από τη Βοστώνη, γεννημένος από Ρώσους μετανάστες γονείς. Ο πατέρας του, Σαμ, είχε υψηλές προσδοκίες ότι ο γιος του θα τον ακολουθούσε στην επιχείρηση προϊόντων μαλλιών και ομορφιάς, σε σημείο που δεν πλήρωνε τα μαθήματα πιάνου του νεαρού Λέοναρντ. Παρ’ όλα αυτά, ο Μπερνστάιν σπούδασε στο Χάρβαρντ και στο Ινστιτούτο Μουσικής Κέρτις και πέρασε τα καλοκαίρια στο Τάνγκλγουντ, το εποχιακό σπίτι της Συμφωνικής Ορχήστρας της Βοστώνης. Εκεί ο Μπερνστάιν δέχθηκε την επιρροή του μαέστρου Serge Koussevitzky και του συνθέτη Άαρον Κόπλαντ. Οι δύο τους είχαν μεγάλα σχέδια για τον προστατευόμενό τους, λέει ο Nigel Simeone, ο οποίος επιμελήθηκε ένα βιβλίο με τις επιστολές του Μπερνστάιν.

«Δεν ξέρω αν με θεωρούν μαέστρο ή συνθέτη, ξέρετε. Ίσως θέλουν να είμαι μαέστρος για να μπορώ να παίζω τη μουσική τους και δεν θέλουν να είμαι συνθέτης για να μην είμαι κατά κάποιο τρόπο ανταγωνιστής τους» γράφει σε μία από τις επιστολές του ο Μπερνστάιν. «Δεν νομίζω ότι ο Κόπλαντ το είδε έτσι, καθόλου. Νομίζω όμως ότι έβλεπε στον Μπερνστάιν κάποιον που θα μπορούσε να είναι, ξέρετε, ένας πραγματικά εκπληκτικός υποστηρικτής της μουσικής του και της μουσικής άλλων ανθρώπων» εξηγεί ο συγγραφέας του βιβλίου.

Το αν θα γίνει μαέστρος ή συνθέτης ήταν μια από τις μεγάλες συγκρούσεις της ζωής του Μπερνστάιν. Ωστόσο, ήταν καλός στο να εκφράζει αυτά τα συναισθήματα στη μουσική των ορχηστρών του, σύμφωνα με την αρχειονόμο της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης, Barbara Haws.

Photo: Wikimedia Commons

«Μερικές φορές, παρακολουθείς τον Μπερνστάιν να διευθύνει, και είναι τόσο αφοσιωμένος και τόσο μέσα του – ξέρετε, είναι η δική του έκφραση» λέει η Haws. «Δεν προσπαθεί καν να επικοινωνήσει κάτι συγκεκριμένο με την ορχήστρα. Είναι η δική του συμμετοχή και ο ενθουσιασμός του εκείνη τη στιγμή, το δικό του είδος ενότητας με το έργο».

Και η επικοινωνία αυτού του ενθουσιασμού στο κοινό οδήγησε, ίσως, σε μια από τις μεγαλύτερες συνεισφορές του Λέοναρντ Μπερνστάιν. Οι συναυλίες του για νέους που μεταδόθηκαν από την τηλεόραση σε εθνικό επίπεδο όχι μόνο βοήθησαν να γνωρίσουν τα παιδιά την κλασική μουσική, αλλά και να την εκλαϊκεύσουν στους γονείς τους.

Μερικά από αυτά τα τηλεοπτικά έργα εκπονήθηκαν στο σπίτι με τα παιδιά του, λέει η Τζέιμι Μπερνστάιν. Αλλά σημειώνει ότι ο πατέρας της έπρεπε να απενεργοποιήσει αυτή τη δημόσια προσωπικότητα για να συνθέσει. «Ένας συνθέτης είναι μοναχικός και στοχαστικός και στραμμένος προς τα μέσα. Πρέπει να δουλεύει μόνος του, κάτι που δεν άρεσε στον πατέρα μου. Μισούσε να είναι ολομόναχος».

Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί, για πολλούς, μερικές από τις σπουδαιότερες συνθέσεις του Μπερνστάιν ήταν είτε για το μπαλέτο είτε για το θέατρο, όπου είχε τη δυνατότητα να συνεργαστεί στον ίδιο χώρο με καλλιτέχνες όπως ο χορογράφος Jerome Robbins ή ο στιχουργός Stephen Sondheim, όπως έκαναν για το West Side Story το 1957. Ο πιανίστας της τζαζ, Bill Charlap, λέει ότι η μουσική του Μπερνστάιν για το θέατρο ήταν τόσο σοβαρή όσο και η μουσική του για την αίθουσα συναυλιών. «Πρόκειται για πραγματική διαμπερή μουσική, από τη βάση μέχρι την κορυφή» λέει.

Με την οικογένειά του σε επίσκεψη στο Ισραήλ / Photo: Wikimedia Commons

Η προσωπική ζωή του Μπερνστάιν ήταν επίσης πολύπλοκη. Ως νεαρός, είχε πολλές ομοφυλοφιλικές σχέσεις, αλλά παντρεύτηκε την Felicia Montealegre, μια χιλιανής καταγωγής ηθοποιό, και δημιούργησε οικογένεια. Και ενώ η οικογενειακή τους ζωή ήταν στοργική, η κόρη του, Τζέιμι Μπερνστάιν αποκάλυψε κάποιες περισσότερο πικάντικες πτυχές της συμπεριφοράς του πατέρα της στα απομνημονεύματά της, «Famous Father Girl: A Memoir of Growing Up Bernstein».

«Δεν εννοούσα ότι οι σεξουαλικές του προτιμήσεις ήταν αισθητές. Κοιτάζοντας πίσω, εύχομαι να είχα χρησιμοποιήσει τη λέξη «ερωτισμός». Αυτό που εννοούσα ήταν ότι η αύρα του ήταν τόσο σεξουαλική, τόσο ερωτική – επειδή γι’ αυτόν, πραγματικά, η μουσική ήταν μια μορφή ερωτικής πράξης. Νομίζω ότι μετέφερε αυτή την ευαισθησία κατευθείαν στη μουσική του και διείσδυσε σχεδόν σε ό,τι έκανε. Και έτσι, ξέρετε, αν είστε απόγονος του, αυτό είναι περίπλοκο» θα πει σε μία συνέντευξή της μετά τη δημοσίευση του βιβλίου της.

Photo: Wikimedia Commons

«Καμάρωνε τον εαυτό του που κυβερνιόταν από τα καπρίτσια του, με έναν τρόπο που δεν είναι πραγματικά ενήλικος» λέει η Anne Midgette, μουσικοκριτικός της Washington Post, η οποία έχει γράψει για το κίνημα #MeToo στην κλασική μουσική και για τον Μπερνστάιν. «Για μεγάλο χρονικό διάστημα, η κοινωνία μας υιοθέτησε αυτή την άποψη για τους καλλιτέχνες ως ανθρώπους που έπρεπε να τους χαρίσουμε την ανοχή. Ο Μπερνστάιν κατά κάποιο τρόπο το ενσαρκώνει αυτό. Και αισθάνομαι ότι εμείς, ως κοινωνία, το ξεπερνάμε αυτό πλέον».

Παρόλα αυτά, η Midgette βλέπει τον Μπερνστάιν ως μια υπερταλαντούχα φιγούρα της κλασικής μουσικής, όπως και η Barbara Haws. «Ακόμα προσπαθούμε να βρούμε τον επόμενο Λέοναρντ Μπερνστάιν. Έθεσε τον πήχη τόσο ψηλά που είναι πολύ δύσκολο για τις συμφωνικές ορχήστρες να ανακάμψουν και να προχωρήσουν, επειδή συναντάς έναν όμοιό του, πιθανώς, μία φορά τον αιώνα, αν είσαι τυχερός» είπε.

Δείτε το βίντεο με την κόρη του: