Αλέξανδρος Μωραϊτίδης: Ο ανεύρετος, ο ιδιόβιος

Πρέπει να αναγνωρισθή […] ο αθόρυβος, ο μετριόφρων, ο σιωπηλός, ο ανεύρετος, ο αόρατος, ο ακοινώνητος, ο ιδιότροπος, ο ιδιόβιος συγγραφεύς, ως μία δύναμις έξοχος του κόσμου των γραμμάτων, ως εις πρωταγωνιστής απροσπελάστου ύψους της φιλολογικής σκηνής μας, ως εν πνεύμα καταπληκτικής γονιμότητος και πραξιτελείου κάλλους του γραμματικού ημών κόσμου, ως ποιητής, όστις θα ετίμα και θα εδόξαζε και θα εκάλλυνε πάσαν ξένην, νέαν ή παλαιάν φιλολογίαν.

[…]

Εάν έζη εν Ευρώπη, τοιούτο νεαρόν ως σαρξ γιασουμιού μόλις ανθήσαντος πνεύμα, θα εύρισκε την ατμόσφαιράν του, και θωπευόμενον, θερμαινόμενον, καλλιεργούμενον, θ’ ανήρχετο τας αναβαθμίδας της προόδου του, καταλαμβάνον υψίστην θέσιν εν τη φιλολογία του έθνους του. Αλλ’ ο Μωραϊτίδης εν Αθήναις, μάλιστα κατά την προ εικοσαετίας εποχήν, ήτο σολοικισμός, ανορθογραφία, προσβολή εις τα χρηστά μας ήθη, παθολογικότης, παραδοξότης… Και ο Μωραϊτίδης, εννοήσας ως άριστος ψυχολόγος την περί αυτόν κατάστασιν, απεσύρθη εις την καταπράσινην, την ευωδιάζουσαν, την γαληνιώσαν ως ευσεβή ψυχήν, την πολύκολπον, την ευλίμενον, την δασοστεφή, την βοσπορίζουσαν, την περικαλλή Σκίαθον. Κ’ έγινε… δάσκαλος! Και είνε, όχι πλέον εν Σκιάθω, αλλ’ εν Αθήναις, μέχρι σήμερον δάσκαλος, τουτέστι καθηγητής.

[…]

Ουδέν παρθενικώτερον, ουδέν λευκότερον της φιλολογικής δυνάμεως του κ. Μωραϊτίδου. Τον ωνόμασαν ως διηγηματογράφον, πολύ δικαίως, Έλληνα Δίκενς. Τούτο δεν σημαίνει ότι ο κ. Μωραϊτίδης ανέγνωσε τον Δίκενς κ’ εμόρφωσεν εαυτόν κατ’ εικόνα και ομοίωσιν εκείνου. Ίσως ούτε ν’ ανέγνωσε τι εκ του μεγάλου άγγλου. Τούτο σημαίνει ότι εκεί που υψώθη ο συγγραφεύς των Χριστουγεννιάτικων Διηγημάτων διά το αγγλικόν έθνος, εκεί ακριβώς υψώθη διά το ελληνικόν ο Μωραϊτίδης. Ημείς κυρίως εν ευρίσκομεν κοινόν μεταξύ του ενός και του άλλου. Εις αμφοτέρους εφαρμοζομένην την οξείαν παρατήρησιν του μεγάλου κριτικού της Γαλλίας Ταιν, όστις είπεν ότι εις τα αγγλικά μυθιστορήματα δύναται τις να σπουδάση την αγγλικήν κοινωνίαν, τον αγγλικόν βίον, τα αγγλικά ήθη, τας αγγλικάς ιδέας. Ενώ εις τα γαλλικά δεν σπουδάζει τίποτε. Ως παρά Δίκενς, ούτω και παρά τω Μωραϊτίδη, αποκαλύπτεται ως γυμνόν ζωγράφου, ως φύσις υπό διαυγή ουρανόν, ως ιδέα ευκρινούς συγγραφέως, ο ελληνικός βίος των χωριών, ο ελληνικός βίος των οικιών, ο ελληνικός βίος των καλυβών. Εκεί, εκεί, αλώβητον τηρείται το έθνος, όλον δικόν του, αμετάβλητον διά των αιώνων και της ιστορίας. Εκεί, εκεί αντλεί τα θέματά του και τους τύπους του και τας εικόνας του και τας αποκαλύψεις του ο Α. Μωραϊτίδης.

Αλλά η τέχνη η φιλολογική του είνε υψίστης δυνάμεως, είνε απέφθου χρυσού, είνε αδάμαντος πρώτης ποιότητος, είνε σαπφείρου πρώτης ηδύτητος. Πώς συνέχει εις αδιάπτωτον αρμονίαν και εις αδιάλυτον αρραβώνα την ακανθωδεστέραν πραγματικότητα προς την λειοτέραν ποίησιν και πώς εκ της ενώσεως των δύο πηγάζει κρυσταλλίνη ως πηγαίον νάμα η κάθαρσις, στάζουσα ευωδιάζοντας κόμβους αρετής εις την ψυχήν του αναγνώστου! […]

Η πηγαία δροσερότης της ποιήσεως παρ’ αυτώ μετά της κλασικής αρτιότητος της τέχνης, διαθεόμεναι υπό σαιξπηρείου πράγματι ευθυμίας και χρυσών φλεβών χριστιανικής αρετής και ευσεβείας, απήρτισαν τέλειον και μοναδικόν συγγραφέα, αναπολούντα χρόνους κλασικούς των ευρωπαϊκών φιλολογιών.

Εν Αθήναις 1 Ιανουαρίου 1892.

*Αποσπάσματα από τον πρόλογο του Βλάση Γαβριηλίδη στα «Διηγήματα» του Αλέξανδρου Μωραϊτίδη (τιμητική έκδοση για την πεντηκονταετηρίδα του συγγραφέα, εκδόσεις Ιωάννης Ν. Σιδέρης, Αθήνα, 1921).

Ο σκιαθίτης λογοτέχνης, ακαδημαϊκός, εκπαιδευτικός και δημοσιογράφος Αλέξανδρος Μωραϊτίδης γεννήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 1850 και απεβίωσε στις 25 Οκτωβρίου 1929.