«Ο πόλεμος του Πούτιν είναι παρακμιακός»

Λίγο πριν τον συναντήσω, στο περιθώριο του συνεδρίου του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής στην Υδρα, σκεφτόμουν μια εναλλακτική εκδοχή του «Good Bye Lenin!». Σε κώμα δεν έχει πέσει μια Ανατολικογερμανίδα αλλά μια Γερμανίδα σκέτο, όχι πριν πέσει το Τείχος αλλά πριν ξεκινήσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, κι όταν ξυπνάει οι συγγενείς της αποφασίζουν να της πουν την αλήθεια. Τι θα πουν όμως σε μια γυναίκα που ήταν σίγουρη ότι η πολιτική της Σιδηράς Καγκελαρίου για την προσέλκυση της Ρωσίας στο δυτικό στρατόπεδο μέσω του εμπορίου ήταν η σωστή; Πώς θα της εξηγήσουν, χωρίς να προκαλέσουν το μοιραίο, ότι ο Πούτιν, αντί να κάνει μπίζνες με τη Δύση, βομβαρδίζει μια ευρωπαϊκή χώρα;

Αυτό ρώτησα τον Χέρμαν βαν Ρομπάι, πρώην πρωθυπουργό του Βελγίου και πρώτο πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου την περίοδο 2009-2014. Δεν έχει δει την ταινία, αλλά η απάντησή του ήταν σαφής: «Η γυναίκα αυτή έχει πιθανότατα ακούσει από τους γονείς της και τους παππούδες της τρομακτικές ιστορίες από τον Α’ και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Θα είναι λοιπόν κάτι φρικτό γι’ αυτήν η επανάληψη της ιστορίας. Νόμιζε, όπως νομίζαμε κι εμείς, ότι ο πόλεμος ανήκει πια οριστικά στο παρελθόν. Και πράγματι, τα τελευταία 70 χρόνια δεν έχει γίνει πόλεμος μεταξύ μελών της ΕΕ. Ο πόλεμος, είτε στη Γιουγκοσλαβία είτε τώρα στην Ουκρανία, διεξάγεται εκτός συνόρων της ΕΕ. Σε ευρωπαϊκό έδαφος, όμως, είναι αλήθεια. Τώρα, πώς θα εξηγούσαμε στη γυναίκα αυτή τα αίτια του πολέμου, δεν ξέρω. Αυτό που ξέρω είναι ότι δεν υπάρχει καμιά δικαιολογία για τη δολοφονία δεκάδων χιλιάδων αθώων ανθρώπων, γυναικών, παιδιών. Ολες οι εξηγήσεις που έχω ακούσει ότι η Ρωσία ήταν μια μεγάλη αυτοκρατορία, ότι έπρεπε να βοηθήσει τους ρωσόφωνους πληθυσμούς, όλα αυτά μου είναι ξένα. Ο πόλεμος είναι επί της ουσίας του παρακμιακός. Ο Πούτιν λέει ότι η Δύση είναι παρακμιακή, η αλήθεια είναι όμως ότι ο πόλεμος, ο πόλεμος του Πούτιν, είναι παρακμιακός. Και πρέπει να τον καταδικάσουμε με όλη μας τη δύναμη και να βοηθήσουμε τους Ουκρανούς να απελευθερώσουν τη χώρα τους».

Η συμφωνία

Το 2014, ενώ ολοκληρωνόταν η θητεία του στην Ευρώπη, ο Βαν Ρομπάι πρωτοστάτησε στην επίτευξη μιας συμφωνίας εμπορικής σύνδεσης της ΕΕ με την Ουκρανία, την οποία υπέγραψε ο τότε πρόεδρος Ποροσένκο προκαλώντας την οργή της Μόσχας. «Πίστευα πάντα ότι οι Ουκρανοί ανήκουν στην ευρωπαϊκή οικογένεια», μου λέει. «Οι περισσότεροι από αυτούς μοιράζονται τις ίδιες αξίες μαζί μας. Και μετά τον πόλεμο, νιώθουν ότι δεν έχουν τίποτα κοινό με τη σημερινή Ρωσία. Η δική μου πρώτη αντίδραση στον πόλεμο λοιπόν δεν ήταν πολιτική, αλλά ανθρώπινη. Πρόκειται για μια μάχη ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο. Κάθε χώρα έχει το δικαίωμα να υπάρχει. Κάθε χώρα έχει δικαίωμα στην εθνική κυριαρχία».

Επιμένω στην κινηματογραφική παραλλαγή, επισημαίνω στον συνομιλητή μου τις ευθύνες της Μέρκελ για την ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία. «Το θέμα αυτό δεν είναι σημαντικό», μου απαντά. Τον γυρίζω τότε λίγο πίσω, τον ρωτώ αν η άρνηση του Ομπάμα να επέμβει η Δύση στη Συρία όταν ο Ασαντ χρησιμοποίησε χημικά όπλα αποθράσυνε τον Πούτιν και του έδειξε ότι η Δύση είναι αδύναμη. «Η δημοκρατία είναι εξ ορισμού αδύναμη. Αλλά ο Πούτιν είχε μια ψευδή αίσθηση ανωτερότητας του συστήματός του. Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, είδε ότι η αντίδρασή μας δεν ήταν πειστική. Ημουν πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τότε, αγωνίστηκα για μήνες να επιβάλουμε οικονομικές κυρώσεις στη Μόσχα. Υπήρχε όμως ο κανόνας της ομοφωνίας. Ξέρετε πότε το καταφέραμε; Το καλοκαίρι του 2014, λόγω της κατάρριψης εκείνου του αεροπλάνου των μαλαισιανών αερογραμμών όπου σκοτώθηκαν 283 άνθρωποι, μεταξύ των οποίων 200 Ολλανδοί. Ολοι εκείνοι οι δισταγμοί, το ότι χρειάστηκε να περάσουν μήνες από τις διαδηλώσεις του Μαϊντάν για να υπογράψουμε τη συμφωνία εμπορικής σύνδεσης με το Κίεβο, ήταν μια μεγάλη απογοήτευση για μένα. Οι Ρώσοι τα είδαν όλα αυτά. Πρόσεξαν την αδυναμία της Δύσης. Γι’ αυτό και εξεπλάγησαν τόσο πολύ από την αποφασιστικότητά μας μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Ο Πούτιν διάβασε λάθος την Ευρώπη, όπως διάβασε λάθος τις Ηνωμένες Πολιτείες, νόμιζε ότι βρίσκονται ακόμη στην εποχή του Τραμπ. Υποτίμησε τη Δύση, όπως υποτίμησε και τη διαφθορά στον στρατό του».

Αν είχε ενταχθεί ήδη η Ουκρανία στο ΝΑΤΟ, δεν θα είχε σταλεί στη Μόσχα ένα μήνυμα ισχύος; «Η ουκρανική κοινωνία ήταν πάντα διχασμένη ως προς την ένταξη στο ΝΑΤΟ. Οταν ήμουν εγώ πρόεδρος, αυτό που τους ενδιέφερε ήταν να έρθουν όσο το δυνατόν πιο κοντά στην Ευρώπη. Από την άλλη πλευρά, η ΕΕ και οι μεγάλες χώρες, η Γαλλία, η Γερμανία, είχαν εγκρίνει επί της αρχής την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, στην πράξη όμως ήταν αντίθετες. Το ίδιο το ΝΑΤΟ έλαβε τη σχετική απόφαση το 2008, μέχρι και σήμερα όμως δεν έχει κάνει κανένα βήμα. Ηταν λοιπόν ένα πρόσχημα όλη αυτή η ιστορία για τον Πούτιν προκειμένου να επιτεθεί στην Ουκρανία. Στο κάτω-κάτω και οι χώρες της Βαλτικής εντάχθηκαν στο ΝΑΤΟ! Ο βασικός λόγος που επιτέθηκε η Ρωσία είναι ο νοσταλγικός της εθνικισμός. Γι’ αυτούς, η Ουκρανία δεν είναι λαός, δεν είναι χώρα, πρέπει να αποτελεί μέρος της σύγχρονης Ρωσίας. Σήμερα όμως οι Ρώσοι είναι αντιμέτωποι με τη σκληρή πραγματικότητα: το κράτος τους και ο στρατός τους είναι πολύ πιο αδύναμα απ’ ό,τι νόμιζαν. Ο Πούτιν απηύθυνε έκκληση στον ρωσικό πατριωτισμό και απέτυχε οικτρά: εκατοντάδες χιλιάδες νέοι άνθρωποι φεύγουν από τη χώρα για να μην πολεμήσουν. Δεν είναι δικός τους πόλεμος, είναι ο πόλεμος του Πούτιν. Αντιθέτως, για τους Ουκρανούς είναι ο δικός τους πόλεμος. Μόνο που για να τον κερδίσουν χρειάζονται όπλα. Και γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό να οπλίζουν οι Αμερικανοί, οι Βρετανοί και οι Ευρωπαίοι τους Ουκρανούς. Η εισβολή αυτή πρέπει να αποτύχει».