Ο αιώνας του Τζορτζ Στάινερ

Ανήκε στους ανθρώπους που, μαζί με τους επιζήσαντες των ανθρωπιστικών καταστροφών, του Ολοκαυτώματος και του σταλινικού ολοκληρωτισμού, διέσωζαν τη «μνήμη του 20ού αιώνα». Δήλωνε μαθητής των μαθητών του, «δάσκαλος της ανάγνωσης» και «επισκέπτης της ζωής», κατά τη διατύπωση του Χάιντεγκερ. Ο Τζορτζ Στάινερ (1929-2020), που δίδαξε Συγκριτική Λογοτεχνία και Φιλοσοφία του Πολιτισμού, μεταξύ άλλων, στα Πανεπιστήμια του Πρίνστον, της Γενεύης, της Οξφόρδης και του Κέιμπριτζ, «συνάντησε» αρκετές φορές στο παρελθόν τους έλληνες ενημερωμένους αναγνώστες. Η τελευταία αφορμή είναι το βιβλίο «Ενα μακρύ Σάββατο» (εκδ. Δώμα, μτφ. Θάνος Σαμαρτζής), στο οποίο περιλαμβάνονται συζητήσεις του με τη γαλλίδα δημοσιογράφο Λορ Αντλέρ, η οποία τον επισκεπτόταν στο σπίτι του Κέιμπριτζ από το 2002 ως το 2014. Από εδώ σταχυολογούμε ορισμένα αποσπάσματα.

Νίκη ή ήττα;

«Πώς συνδέεται ο σωματικός κι ο ψυχικός πόνος με ορισμένα διανοητικά εγχειρήματα; Ας μην ξεχνάμε ότι ο Μπετόβεν ήταν κουφός, ότι ο Νίτσε υπέφερε από φριχτούς πονοκεφάλους κι ότι ο Σωκράτης ήταν κακάσχημος! Είναι πολύ ενδιαφέρον να προσπαθείς να εντοπίσεις τι έχει καταφέρει να νικήσει ο καθένας. Οταν πρωτοσυναντώ κάποιον, πάντα θέτω στον εαυτό μου το ερώτημα: Τι νίκησε άραγε ο άνθρωπος αυτός; Ποια ήταν η δική του νίκη – ή η μεγάλη του ήττα;».

Ενας φοιτητής, μια οικογένεια

«Μπαίνω πρώτη μέρα στο γραφείο μου στο Πανεπιστήμιο του Πεκίνου, όπου μ’ έχουν προσκαλέσει, και ξαφνικά μου έρχεται στη μύτη μια αποφορά. Ανακαλύπτω ότι η γραφομηχανή είναι τοποθετημένη ακριβώς δίπλα στον σκουπιδοντενεκέ, ότι της λείπει το μισό πληκτρολόγιο, ότι το τραπέζι μου έχει τριάμισι πόδια. Περνάω πέντε λεπτά σε μια κατάσταση βλακώδους πανικού… Τότε ανοίγει η πόρτα κι ένας ευγενέστατος φοιτητής μού λέει: «Γράφτηκα στο σεμινάριό σας. Θα μπορούσατε, παρακαλώ, να μου δώσετε τη λίστα των κειμένων που θα πρέπει να μελετήσω;». Και ξαφνικά βρέθηκα σπίτι μου… κι αυτός ο φοιτητής είναι οικογένειά μου».

Η ανακάλυψη του Τσέλαν

«Η ανακάλυψη ενός βιβλίου μπορεί να σου αλλάξει τη ζωή. Εχω διηγηθεί πολλές φορές την εξής ιστορία: ήμουν στον σιδηροδρομικό σταθμό της Φρανκφούρτης, περίμενα το τρένο μου. Βρισκόμαστε στη Γερμανία, όπου ακόμα και τα κιόσκια έχουν καλά βιβλία. Και βλέπω ένα βιβλίο που δεν ήξερα τον συγγραφέα του: CELAN. Το όνομα του Πάουλ Τσέλαν μού τραβάει το ενδιαφέρον. Ανοίγω το βιβλίο, εκεί, στο κιόσκι, και πέφτω πάνω στην πρώτη φράση: «Μες στα ποτάμια, στα βόρεια του μέλλοντος…». Παραλίγο να χάσω το τρένο μου. Και άλλαξε όλη μου η ζωή. Συνειδητοποίησα ότι είχα μπροστά μου ένα μέγεθος τεράστιο, που θα γινόταν κομμάτι της ύπαρξής μου».

Ούτε μια λέξη για τον Στάλιν

«Είχα την ατυχία να συναντήσω τη Χάνα Αρεντ… Ελάχιστο μέρος του έργου της, πιστεύω, είναι πρώτης τάξεως. Μια κυρία που γράφει έναν τεράστιο τόμο με θέμα τις ρίζες του ολοκληρωτισμού και δεν λέει ούτε μια λέξη για τον Στάλιν επειδή ο σύζυγός της ήταν σταλινικός κομμουνιστής; Οχι, ευχαριστώ».

Φρόιντ και Μουσολίνι

«Οταν δίδασκα στο Πεκίνο, είχα στο σεμινάριό μου δύο φοιτητές που τους είχαν σπάσει τη ραχοκοκαλιά στα βασανιστήρια οι ερυθροφρουροί· δεν μπορούσαν ούτε σε καρέκλα να κάτσουν. Κατάφεραν να στείλουν λαθραία μια επιστολή στον Σαρτρ: «Προς τον Βολταίρο του αιώνα μας. Μιλήστε, βοηθήστε μας!». Κι εκείνος είπε: «Τα δήθεν θύματα βασανιστηρίων των ερυθροφρουρών είναι ένα ψέμα που επινόησε η CIA». Ηξερε πλήρως τι συνέβαινε. Πού είναι λοιπόν οι μεγάλοι άνδρες;

Και ο Φρόιντ! Αν πάτε στη Ρώμη, υπάρχει εκεί ένα συναρπαστικό αξιοθέατο, το μεγάλο μουσείο του φασισμού. Στην πρώτη αίθουσα είναι τα δώρα που λάμβανε ο Μουσολίνι. Σε μια ωραία προθήκη βρίσκεται η «Ερμηνεία των ονείρων», με την εξής αφιέρωση του Ζίγκμουντ Φρόιντ: «Στον ντούτσε, στον οποίο τόσα οφείλουμε για την παλινόρθωση της δόξας της αρχαίας Ρώμης». Ακριβώς έτσι, ακριβώς…».