Ρωσία: Πώς θα προετοιμαστούμε για έναν χαοτικό κόσμο μετά τον Πούτιν

Όσο ο Βλαντιμίρ Πούτιν βρίσκεται στην εξουσία, έχει βιαιοπραγήσει ενάντια σε εκατομμύρια ανθρώπους οδεύοντας προς την τυραννία. Αν φύγει όμως από την εξουσία θα φέρει ένα καινούργιο είδος χάους: μια σαιξπηρική μάχη για την εξουσία, ανεξέλεγκτους τοπικούς ηγέτες, ένα πυρηνικό οπλοστάσιο για όποιον προλάβει.

Προς το παρόν λίγοι θέλουν να μιλήσουν δημόσια για έναν κόσμο μετά τον Πούτιν, γιατί διστάζουν μπροστά στην ιδέα της ανάμειξης στην εσωτερική πολιτική ενός άλλου κράτους, γράφει χαρακτηριστικά το Politico.

Ωστόσο ιδιωτικά, δυτικές χώρες και αναλυτές εστιάζουν στα σενάρια που θα μπορούσαν να εκτυλιχθούν σε περίπτωση που ο Πούτιν αποχωρήσει, αλλά και στο πώς θα πρέπει να αντιδράσουν οι σύμμαχοι της Ουκρανίας.

Διαβάστε επίσης – Πούτιν: Όσοι επιθυμούν αλλαγή καθεστώτος στη Ρωσία θα πρέπει να προσέχουν τι εύχονται

«Θα είμαι προσεκτικός και δεν θα εικάσω πάρα πολύ σχετικά με την εσωτερική πολιτική κατάσταση στη Ρωσία» δήλωσε ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ την περασμένη εβδομάδα, ερωτηθείς πώς προετοιμάζεται η συμμαχία για την πιθανότητα ο Ρώσος ηγέτης να αποχωρήσει από την εξουσία.

«Ανεξάρτητα από το τι ίσως καταδεικνύουν διαφορετικές αναλύσεις, νομίζω ότι αυτό που πρέπει να κάνουμε στο ΝΑΤΟ είναι να είμαστε έτοιμοι για όλα τα ενδεχόμενα και, όταν πρόκειται για την Ουκρανία, να είμαστε έτοιμοι για να συνεχίσουμε να τους στηρίζουμε» τόνισε.

Αυτό στο οποίο συμφωνούν όλοι είναι πως η μετάβαση δεν θα είναι καθαρή και θα προκύψουν μυριάδες διλήμματα που ίσως πιέσουν τους συμμάχους της Δύσης. Για παράδειγμα πόσο μπορούν -και αν πρέπει- να επηρεάσουν τη διαδικασία διαδοχής. Τι πρέπει να κάνουν αν κατακερματιστεί η ρωσική δημοκρατία. Τι είδους σχέση πρέπει να επιδιώξουν με τον διάδοχο του Πούτιν.

«Πρέπει να αφήσουμε στην άκρη οποιαδήποτε ψευδαίσθηση ότι αυτό που θα συμβεί αμέσως μετά θα είναι δημοκρατία» σημείωσε ο Laurie Bristow, πρώην πρέσβης της Βρετανίας στη Ρωσία. «Νομίζω ότι αυτό που θα συμβεί στη συνέχεια θα είναι μάλλον μια περίοδος προβλημάτων» πρόσθεσε.

Ένας εκρηκτικός αγώνας για τη διαδοχή

Προς το παρόν, η θέση του Πούτιν είναι ασφαλής. Εξακολουθεί να έχει υπό τον έλεγχό του τον κρατικό μηχανισμό, ενώ ο στρατός εκτελεί τις δολοφονικές διαταγές του στην Ουκρανία. Όμως η θέση του στο εσωτερικό έχει εξασθενίσει λόγω της εισβολής και έχει βαθύνει την αβεβαιότητα αναφορικά με το ποιος και πώς θα αναλάβει μετά.

«Για να διαχειριστείς μια σταθερή διαδοχή όταν έρθει η ώρα -κάτι που ο Πούτιν θεωρεί ότι στην περίπτωσή του θα γίνει όταν εκείνος θέλει- χρειάζεσαι μεγάλο βαθμό συναίνεσης από την ελίτ» επισήμανε ο Bristow, ο οποίος υπηρέτησε ως απεσταλμένος του Ηνωμένου Βασιλείου στη Μόσχα από το 2016 έως το 2020.

«Αυτό που έχουν κάνει τώρα είναι να σπάσουν αυτή τη συναίνεση» πρόσθεσε, σημειώνοντας ότι υπάρχει πλέον ακόμα μεγαλύτερος ανταγωνισμός για την εξουσία στους κόλπους του Κρεμλίνου. Η μάχη πιθανώς θα είναι σφοδρή όταν ανοίξει η κορυφαία θέση στην κυβέρνηση.

«Θα μπορούσε να γίνει πολύ σαιξπηρικό, βλέπε Βασιλιά Ληρ, ή να μοιάζει με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, βλέπε Εγώ, ο Κλαύδιος ή να γίνει πολύ γρήγορα σαν το Game of Thrones» περιέγραψε ο William Alberque, πρώην διευθυντής του κέντρου ελέγχου όπλων του ΝΑΤΟ.

Ο Alexander Vershbow, πρώην ανώτερος αξιωματούχος των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, είπε ότι το πιο πιθανό σενάριο εξακολουθεί να είναι μια «ομαλή μετάβαση» σε κάποιον από τον στενό κύκλο του Πούτιν. Ωστόσο παραδέχτηκε ότι η ανατροπή τυράννων μπορεί να προκαλέσει αναταραχή. «Θα μπορούσε να υπάρξει εσωτερική αστάθεια», τόνισε.

«Τα πράγματα γίνονται πολύ απρόβλεπτα σε αυταρχικά συστήματα, σε προσωποκεντρικές δικτατορίες».

Ο Bristow προειδοποίησε τις δυτικές δυνάμεις να παραμείνουν έξω από τέτοιες διαμάχες διαδοχής: «Νομίζω ότι πρέπει να αναγνωρίσουμε τα όρια του πόσο μπορούμε να επηρεάζουμε αυτά τα αποτελέσματα». Αν και παραδέχτηκε πως «οπωσδήποτε το αποτέλεσμα μας αφορά».

Πυρηνικά = δύναμη

Η Ρωσία έχει στα χέρια της το μεγαλύτερο απόθεμα πυρηνικών όπλων στον κόσμο, με χιλιάδες εκρηκτικές κεφαλές καθεμία εκ των οποίων μπορεί να προκαλέσουν τεράστια καταστροφή, θάνατο και ψυχικά τραύματα σε ολόκληρους πληθυσμούς. Αυτό το οπλοστάσιο έχει εδώ και καιρό σταθεί πηγή της ρωσικής δύναμης στην παγκόσμια σκακιέρα κι ένα κυρίαρχο κομμάτι της εικόνας της Ρωσίας στον έξω κόσμο: για χρόνια οι λαοί των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων κρατών φαντάζονταν την πιθανότητα μιας πυρηνικής επίθεσης από το Κρεμλίνο.

Σε μια περίοδο αβεβαιότητας σε ότι αφορά την ηγεσία, το εν λόγω οπλοστάσιο θα μπορούσε να μετατραπεί σε πολυπόθητο σύμβολο εξουσίας. Οι μνηστήρες θα εστίαζαν στη ρωσική αρχή που είναι αρμόδια για την προστασία των πυρηνικών όπλων ή αλλιώς GUMO.

«Υπάρχει πραγματική πιθανότητα», είπε ο Alberque, «να υπάρξει θανάσιμος ανταγωνισμός. Ένας ανταγωνισμός για να εμπλακούν άνθρωποι που διαχειρίζονται διαφορετικά τμήματα του στρατού -ιδιαίτερα το 12ο τμήμα GUMO που ελέγχει το πυρηνικό οπλοστάσιο της Ρωσίας».

Ανεξέλεγκτες περιοχές

Για να το θέσουμε απλά, η Ρωσία είναι η μεγαλύτερη χώρα στον κόσμο. Εκτείνεται σε 11 ζώνες ώρας και σκαρφαλώνει από τον Καύκασο στην Αρκτική.

Παρότι μπορεί να φαίνεται ότι ο Πούτιν κρατά σφικτά υπό τον έλεγχό του ολόκληρη αυτή την έκταση, υπάρχουν κάποιες ρωσικές δημοκρατίες που έχουν πιο αδύναμη σχέση με τη Μόσχα. Και κάποιες απ’ αυτές έχουν φιλόδοξες πολιτικές προσωπικότητες. Ένα κενό εξουσίας σε μια μακρινή πρωτεύουσα θα μπορούσε να είναι η ευκαιρία για τους τοπικούς ηγέτες ώστε να εξασφαλίσουν περισσότερο έλεγχο.

Αν και οι περισσότεροι αναλυτές θεωρούν πως η Ρωσική Ομοσπονδία θα κρατηθεί σε μεγάλο βαθμό ακέραια αν γίνει μάχη για τον έλεγχο του Κρεμλίνου, την ίδια ώρα παραδέχονται ότι η ρωσική κυβέρνηση φοβάται εδώ και καιρό τον κατακερματισμό.

Σε περίπτωση τέτοιων συγκρούσεων, όλα τα βλέμματα θα στραφούν στον Ramzan Kadyrov, τον βάναυσο αρχηγό της Δημοκρατίας της Τσετσενίας. Η εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία θα μπορούσε επίσης να επιστρέψει για να στοιχειώσει το Κρεμλίνο.

Ο Vershbow θεωρεί ότι υπάρχει «μικρή πιθανότητα» διάλυσης, ωστόσο σημειώνει ότι «παραδόξως» η προσάρτηση περιοχών από τον Πούτιν στην ανατολική Ουκρανία «θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως προηγούμενο από τους αυτονομιστές ηγέτες εντός της Ρωσικής Ομοσπονδίας, προκειμένου να πουν ότι ‘’τα σύνορα τώρα είναι όποιος προλάβει’’».

Έχει ξαναρχίσει η συζήτηση για πιθανό reset

Μόλις λάβει το χρίσμα μια νέα ηγετική ομάδα, τότε θα ξεκινήσουν οι ακόμα πιο βασανιστικές συζητήσεις στη Δύση. Με τον Πούτιν εκτός πολιτικής σκηνής, κάποιοι αξιωματούχοι -κυρίως στη δυτική Ευρώπη- ίσως επιχειρηματολογήσουν ότι υπάρχει ευκαιρία να σφυρηλατηθεί μια νέα σχέση με τη Μόσχα.

Είναι γνωστό ότι οι ΗΠΑ πρόσφεραν στη Ρωσία ένα συμβολικό reset button στην αρχή της προεδρίας του Μπαράκ Ομπάμα· κι από εκεί και πέρα είδαν τις σχέσεις τους με τη χώρα μόνο να επιδεινώνονται. Η Γερμανία από την πλευρά της κήρυττε για χρόνια το ευαγγέλιο της οικονομικής εμπλοκης με τη Ρωσία, μέχρι που στο τέλος κήρυξε ένα ιστορικό «Zeitenwende» -ή σημείο καμπής- μετά την εισβολή.

Με νέα ηγεσία στο Κρεμλίνο, η Γερμανία μπορεί να πει «α, Zeitenwende, έλα μωρέ. Ας πιέσουμε τις ΗΠΑ να πατήσουν πάλι το reset με τον νέο Ρώσο ηγέτη» σχολιάζει ο Alberque.

Αναπόφευκτα, η ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ θα αποδοκίμαζε τέτοια ανοίγματα. Θα υποστήριζε ότι «η Ρωσία δεν αλλάζει ποτέ» και θα στηριχτεί στους συμμάχους ώστε να μην κάνουν πίσω στην πιο δυναμική στάση που έχει υιοθετήσει το ΝΑΤΟ από την αρχή του πολέμου και μετά.

Ο Πολωνός υπουργός Εθνικής Άμυνας Mariusz Błaszczak είπε ακριβώς αυτό στο POLITICO. «Η Ρωσία ήταν η ίδια όταν ηγέτης ήταν ο Τσάρος με όταν ηγέτης ήταν ένας γενικός γραμματέας Κομμουνιστικού Κόμματος με τώρα που ηγέτης είναι ο Βλαντιμίρ Πούτιν» ανέφερε.

«Αυτό που είναι σημαντικό από τη δική μας πλευρά, είναι να απομονώσουμε τη Ρωσία» είπε.

Προς το παρόν δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο άτομο που θεωρείται ότι θα διαδεχθεί τον Πούτιν. Ωστόσο αναλυτές αναμένουν ένα καθεστώς με παρόμοια ιδεολογία ή ακόμα πιο ακραία.

Ο Jānis Garisons, Λετονός υφυπουργός, επισήμανε ότι ο Πούτιν έχει ήδη φυλακίσει επικριτές -και πιθανούς μελλοντικούς ηγέτες- όπως ο Αλεξέι Ναβάλνι, και μόνο σκληροπυρηνικοί από το εξωτερικό είναι έτοιμοι να παρέμβουν. «Οι μόνοι άνθρωποι που τον επικρίνουν» και δεν βρίσκονται στη φυλακή «είναι από τη δεξιά», διευκρίνισε.

«Δεν πρέπει να πέσουμε θύματα μιας χούντας ή μιας ομάδας ανθρώπων που θα βγουν μπροστά και θα δηλώσουν ότι θέλουν να πατήσουν το reset, αν εξακολουθούν αυτά να είναι το ίδιο» είπε ο Μπεν Χότζες, πρώην διοικητής του Στρατού των ΗΠΑ στην Ευρώπη.

Μια σημαντική διαφορά αυτή τη φορά είναι ότι η Ευρώπη εξαρτάται πλέον λιγότερο οικονομικά από τη Μόσχα, γεγονός που περιορίζει ένα βασικό κίνητρο για εκ νέου εμπλοκή.

«Έχουμε κάνει πολύ δρόμο για να μπορέσουμε να σταματήσουμε να αγοράζουμε από τη Ρωσία», δήλωσε ανώτερος διπλωμάτης της ΕΕ. «Θα παραμείνει μόνο το θέμα των πυρηνικών όπλων, αλλά αυτό έχει να κάνει περισσότερο με τους Αμερικανούς».

Ένα άλλο σημάδι που μπορούν να αναζητήσουν οι δυτικοί ηγέτες είναι το αν ο διάδοχος του Πούτιν θα συνεργαστεί με διεθνείς οργανισμούς που θα προσπαθήσουν να διώξουν ποινικά τα ρωσικά εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία -μια πιθανότητα που βέβαια μοιάζει μακρινή.

«Μόνο μια Ρωσία αποφασισμένη να συνεργαστεί, δεν θα αποτελούσε απειλή για την Ευρώπη» δήλωσε ο Τσέχος υπουργός Εξωτερικών Jan Lipavský.

Ωστόσο, παρά τις υποθέσεις πως μια συνεργάσιμη Ρωσία είναι κάτι μακρινό, αρκετοί νυν και πρώην αξιωματούχοι επέστησαν την προσοχή στο ότι οι δυτικές κυβερνήσεις πρέπει να συνδυάσουν το φόβητρο με μια πιο μακροπρόθεσμη προσπάθεια να εμπλακούν με τη ρωσική κοινωνία των πολιτών.

Η δυτική συμμαχία, είπε ο Bristow, πρέπει να αναλογιστεί «το πώς θα προσεγγίσει τη ρωσική κοινωνία πέραν του Κρεμλίνου, την επόμενη γενιά Ρώσων πολιτικών, στοχαστών, διανοούμενων, εκπαιδευτικών και επιχειρηματιών, ώστε να τους δείξει μ’ έναν τρόπο ένα εναλλακτικό όραμα σε αυτό που έχουν».

«Αίσθησή μου είναι πως αρκετός κόσμος στη Ρωσία θα ήθελε να το κάνει αυτό» κατέληξε.