Με το βλέμμα στις διαδηλώσεις ΗΠΑ και ΕΕ καθυστερούν τη συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν

Μια νέα καθυστέρηση ή ακόμη και καμπή για τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν: ενώ στα τέλη του Σεπτεμβρίου και τις αρχές Οκτωβρίου είχε φανεί ότι μπορούσε να δρομολογηθεί μια συμφωνία καθώς είχε λυθεί το τελευταίο εμφανές εμπόδιο που αφορούσε τις διαδικασίες ελέγχου από τη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας, φαίνεται ότι τώρα οι ρυθμοί γίνονται ξανά πιο αργοί ως προς τη διαπραγμάτευση.

Η αλλαγή στάσης τόσο των ΗΠΑ όσο και της ΕΕ έχει να κάνει με τις συνεχιζόμενες διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες στο Ιράν.

Στις 12 Οκτωβρίου ο εκπρόσωπος του State Department Νεντ Πράις δήλωσε με σαφήνεια ότι αυτή τη στιγμή η προσοχή των ΗΠΑ δεν επικεντρώνεται στη συνέχιση των συνομιλιών για το πυρηνικό πρόγραμμα, ότι μια συμφωνία δεν είναι άμεση, ότι οι απαιτήσεις των Ιρανών είναι μη ρεαλιστικές και ότι «η αυτή τη στιγμή η προσοχή μας επικεντρώνεται […] στο αξιοσημείωτο θάρρος και το κουράγιο που επιδεικνύει ο λαός του Ιράν μέσα από τις ειρηνικές διαδηλώσεις τους, μέσα από το πώς ασκούν το καθολικό δικαίωμα στη ελευθερία του συνέρχεσθαι και της ελευθερίας της έκφρασης. Και η προσοχή μας αυτή τη στιγμή είναι να στρέψουμε το φως πάνω σε αυτό που κάνουν και να τους υποστηρίξουμε με τους τρόπους που μπορούμε».

Αντίστοιχα και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν δείχνει τόσο διατεθειμένη να ασχοληθεί με τη συμφωνία με το πυρηνικό πρόγραμμα, αλλά και αυτή επικεντρώνει στο ζήτημα των διαδηλώσεων και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της υποστήριξης που παρέχει το Ιράν στη Ρωσία και την πολεμική επιχείρηση στην Ουκρανία μέσα από την αποστολή drones. Μάλιστα, στις 17 Οκτωβρίου οι υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ αποφάσισαν την επιβολή και νέων κυρώσεων σε βάρος ιρανών αξιωματούχων.

Η στάση του Ιράν

Το ενδιαφέρον είναι ότι το προηγούμενο διάστημα είχε φανεί ότι από τη μεριά του Ιράν υπήρχε μια διάθεση να ξεμπλοκάρει η συμφωνία. Ο λόγος είναι προφανής: το Ιράν εξακολουθεί να υφίσταται μεγάλο κόστος από τις συνεχιζόμενες σε βάρος του κυρώσεις, από τη στιγμή που οι ΗΠΑ αποχώρησαν μονομερώς από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα. Και το κόστος αυτό είναι κοινωνικό και συμβάλλει σε σημαντικό βαθμό στο κλίμα κοινωνικής δυσαρέσκειας που υπάρχει και που τροφοδοτεί άλλωστε και τις διαμαρτυρίες.

Η ιρανική κυβέρνηση θα ήθελε να μπορούσε να χρησιμοποιήσει τα επιπλέον έσοδα που θα έφερνε η άρση των κυρώσεων έπειτα από υπογραφή συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα για να μπορέσει να κατευνάσει τις διαμαρτυρίες της ιρανικής κοινωνίας.

Αυτό εξηγεί και τις διάφορες χειρονομίες «καλής θέλησης» που έκανε το τελευταίο διάστημα σε αυτή την κατεύθυνση, αλλά και το γεγονός ότι απευθύνθηκε στα κράτη-μέλη της ΕΕ για να προειδοποιήσει για τις αρνητικές επιπτώσεις από τυχόν κυρώσεις.

Οι ταλαντεύσεις ΗΠΑ και EE

Στην πραγματικότητα αυτό που αναδεικνύεται εδώ είναι οι ταλαντεύσεις που εξακολουθούν να έχουν ΗΠΑ και ΕΕ σε σχέση όχι τόσο με το πυρηνικό πρόγραμμα, αλλά με το ίδιο το Ιράν.

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το Ιράν παραμένει μια δύναμη που αμφισβητεί πλευρές της πολιτικής των ΗΠΑ στην ευρύτερη περιοχή όπως και τις πολιτικές βασικών συμμάχων των ΗΠΑ όπως το Ισραήλ.

Για ένα σημαντικό μέρος του πολιτικού, στρατιωτικού και διπλωματικού κατεστημένου των ΗΠΑ το Ιράν παραμένει ένας σημαντικός αντίπαλος και άρα αυτό που χρειάζεται είναι η άσκηση της μέγιστης πίεσης σε βάρος του.

Αυτή ήταν ιδιαίτερα η πολιτική των Ρεπουμπλικάνων και αποτυπώθηκε στην επιλογή του Ντόναλντ Τραμπ για μονομερή αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.

Από την άλλη, οι Δημοκρατικοί μπορεί να διατηρούν μια ρητορική αναφορά στην ανάγκη να υπάρξει μια συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα ως εξασφάλιση ότι το Ιράν δεν θα βρεθεί κοντά στο να αποκτήσει πυρηνικό πρόγραμμα όμως ως ένα βαθμό μοιράζονται την ίδια πεποίθηση ότι το Ιράν παραμένει μια δύναμη απειλητική για τα συμφέροντα των ΗΠΑ και των συμμάχων τους στην περιοχή.

Το ερώτημα για την αλλαγή καθεστώτος

Όλα αυτά αποκρυσταλλώνονται και στη διαρκή επαναφορά του ερωτήματος εάν μπορεί να υπάρξει μια «αλλαγή καθεστώτος» στο Ιράν. Για την ακρίβεια το ερώτημα αυτό επανέρχεται, εδώ και αρκετά χρόνια, οποτεδήποτε υπάρχει μια μεγάλη κοινωνική και πολιτική αναταραχή στο Ιράν, καθώς θεωρείται ότι αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει τη «θρυαλλίδα» για μια κατάρρευση του καθεστώτος.

Βεβαίως αυτή η εκτίμηση συχνά στηρίχθηκε σε μια «προβολή» πάνω στην Ισλαμική Δημοκρατία εμπειριών από διαφορετικές καταστάσεις, κυρίως από τις «έγχρωμες επαναστάσεις» στον μετακομμουνιστικό κόσμο.

Όμως, αυτή η εκτίμηση παραβλέπει ότι ακριβώς το Ιράν μπορεί να έχει ένα αυταρχικό καθεστώς, με στοιχεία έντονου θρησκευτικού συντηρητισμού, αλλά ταυτόχρονα έχει διάφορες πρακτικές πολιτικής συμμετοχής, εκλογές, πολιτικές παρατάξεις που εναλλάσσονται στη διακυβέρνηση και μια δημόσια σφαίρα όπου ακούγονται διαφορετικές απόψεις. Ακόμη και το γεγονός ότι υπάρχουν τόσο μεγάλες κινητοποιήσεις κατά περίπτωση, λειτουργεί περισσότερο ως ένας μηχανισμός που διοχετεύει ένα μέρος της αγανάκτησης παρά ως έναρξη της ανατροπής ενός καθεστώτος που εξακολουθεί να έχει νομιμοποίηση σε άλλα τμήματα της κοινωνίας και να αξιοποιεί το ισχυρό αίσθημα πατριωτισμού ενάντια σε τυχόν ξένες παρεμβάσεις.