Ένα ντοκιμαντέρ για τη διάλυση της ΕΣΣΔ και τα επακόλουθά της

Άνθρωποι κόβουν δέντρα στο πάρκο για καυσόξυλα. Ένας ατελείωτος κύκλος βίαιων διαμαρτυριών. Οι «μεταλαγμένοι» του Τσέρνομπιλ τυλιγμένοι με αυτοσχέδια προστατευτικά καθώς αντιμετωπίζουν την πυρηνική καταστροφή. Χορευτές σε ένα εγκαταλελειμμένο μουσείο αστροναυτών. Πόλεμοι που αφήνουν τους γονείς να αναζητούν τους νεκρούς γιους τους για το υπόλοιπο της ζωής τους. Παιδιά που ζητιανεύουν χρήματα από αγνώστους μέσα σε αυτοκίνητα. Συμπλοκές που ξεσπούν σε άδεια ράφια σούπερ μάρκετ. Βίαιες δολοφονίες από συμμορίες σε εργοστάσια, εστιατόρια και στο δρόμο. Εκρήξεις αυτοκινήτων. Ένα απελπισμένο ζευγάρι γυρίζει μια ερασιτεχνική ταινία σεξ για μετρητά. Ολιγάρχες που κλέβουν τον πλούτο μιας ολόκληρης χώρας. Και ένας διαρκώς μεθυσμένος πρόεδρος.

Αυτές είναι μερικές μόνο από τις αξέχαστες σκηνές από το νέο επταμερές ντοκιμαντέρ του Άνταμ Κέρτις, Russia 1985-1999: TraumaZone, το οποίο διερευνά πώς ήταν να ζεις την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Κάθε επεισόδιο αποτελείται από ένα 60λεπτο μοντάζ προσεκτικά επιλεγμένου υλικού από χιλιάδες ώρες ακατέργαστων βίντεο, που τραβήχτηκαν ή προήλθαν από το προσωπικό του BBC Μόσχας – πολλά από αυτά δεν έχουν ξαναδεί ποτέ το φως της δημοσιότητας. Για να αποτυπώσει τη διάθεση αυτής της ιστορικής εποχής, ο Κέρτις δεν παρέχει κανένα φωνητικό σχόλιο και μόνο βασικές πληροφορίες, για το χρονικό πλαίσιο, μέσω κειμένου στην οθόνη. «Το υλικό ήταν τόσο δυνατό που δεν ήθελα να παρεμβαίνω άσκοπα» εξηγεί στην εφημερίδα The Guardian, «αλλά να αφήσω τους θεατές να βιώσουν απλώς αυτό που συνέβαινε, γιατί μέσα από αυτό -την οργή, τη βία, την απελπισία και τη συντριπτική διαφθορά- αναδύθηκε ο Βλαντιμίρ Πούτιν».

• Διαβάστε επίσης: Μιχαήλ Γκορμπατσόφ: Ο γιος αγροτών που πήρε το τιμόνι της Σοβιετικής Ένωσης

Ξεκινώντας από τα χρόνια του γκλάσνοστ και της περεστρόικα -μια περίοδο κατά την οποία έγιναν μια σειρά από απέλπιδες προσπάθειες από τον Γκορμπατσόφ, τον τελευταίο σοβιετικό ηγέτη, να μεταρρυθμίσει την αποτυχημένη οικονομία της Σοβιετικής Ένωσης-, και καταλήγοντας στην τελευταία πράξη της καταστροφικής προεδρικής θητείας του Γέλτσιν στη Ρωσία, ο ντοκιμαντερίστας αντιπαραθέτει τη μια πραγματικά παράλογη σκηνή μετά την άλλη για να τονίσει το χάος της οικονομικής κατάρρευσης. Όταν οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες του Γκορμπατσόφ αποσταθεροποιούν ένα ήδη αποδυναμωμένο πολιτικό και οικονομικό σύστημα, υποδαυλίζουν εθνικιστικά κινήματα και κινήματα ανεξαρτησίας και τελικά οδηγούν στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, τα νέα ανεξάρτητα κράτη πέφτουν σε αχαρτογράφητα εδάφη.

Εν μία νυκτί, η Ρωσία περνάει από «θεραπεία σοκ», όπου καταργούνται όλοι οι έλεγχοι επί των τιμών για να δημιουργηθεί ένα σύστημα αγοράς που θα προσπαθήσει να αυτορυθμιστεί. Αντ’ αυτού τέτοιες δραστικές, νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις οδηγούν σε υπερβολικούς θανάτους και μείωση του προσδόκιμου ζωής. Ανοίγουν επίσης το δρόμο για περισσότερη διαφθορά. Σε ολόκληρη τη μετασοβιετική περιοχή, αρχίζουν εμφύλιοι πόλεμοι, καιροσκόποι καταβροχθίζουν εθνικές βιομηχανίες και γίνονται ολιγάρχες, και οι βιαστικές εφαρμογές πολιτικών για τη δημιουργία οικονομιών της αγοράς οδηγούν σε βαθιές και παρατεταμένες υφέσεις, με τη φτώχεια να αυξάνεται περισσότερο από δεκαπλάσια. Τίποτα δεν συνοψίζει την τραγωδία με μεγαλύτερη ακρίβεια από έναν μεθυσμένο Γέλτσιν που κοιτάζει τον τοίχο και λέει στον σωματοφύλακά του ότι «αυτοί οι ολιγάρχες κλέβουν τη Ρωσία».

Βλέποντας το TraumaZone είναι σαν να κοιτάς μέσα από ένα σπασμένο καλειδοσκόπιο, όπου το μόνο που βλέπεις είναι επαναλήψεις της ίδιας απελπισίας και καταστροφής. Σχεδόν επτά ώρες υλικού που περιγράφει λεπτομερώς την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης θα αφήσει τον καθένα να νιώσει κατάθλιψη, ειδικά όταν γνωρίζουμε ότι αυτό που ακολουθεί είναι η αυταρχική πολιτική του Πούτιν, η οποία οδηγεί σε περισσότερους πολέμους στο εσωτερικό της Ρωσίας και πέρα από τα σύνορα. Για όσους επιθυμούν να κατανοήσουν τη ουσία της ιστορίας που πλαισιώνει την εμφάνιση του Πούτιν και την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, το TraumaZone είναι μια εξαιρετική πηγή για μαρτυρίες από πρώτο χέρι. Ωστόσο, δυσκολεύεται να αφηγηθεί ολόκληρη την ιστορία με τη λεπτομέρεια που αξίζει το θέμα.

Είναι μια τρομερά μεγάλη αποστολή να αποτυπώσεις τη σοβιετική κατάρρευση μιας δεκαετίας σε μια σειρά ντοκιμαντέρ και είναι αξιοθαύμαστο ότι ο Κέρτις προσπαθεί να ανταποκριθεί στην πρόκληση. Αν και τελικά δεν καταφέρνει να δώσει το απαραίτητο βάθος και εύρος – παρά το γεγονός ότι το ντοκιμαντέρ διαρκεί επτά παρατεταμένες ώρες. Ο περιορισμός του TraumaZone είναι ότι μπορεί να αφηγηθεί μόνο την ιστορία του υλικού του BBC, μεγάλο μέρος του οποίου διαδραματίζεται στη Μόσχα. Οπότε μένει κάπως μετέωρη η αναδρομική αφήγηση σχετικά με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία – κάτι που όλοι περίμεναν να δουν.

Η ιστορία αφηγείται την ιστορία μιας χούφτας ισχυρών ανδρών, ενώ οι απλοί άνθρωποι ξεχνιούνται. Το TraumaZone καταγράφει τον ανθρώπινο πόνο στο επίκεντρο αυτών των κρίσεων που εκτυλίσσονται. Πώς η αστυνομική βία εφαρμόζεται σε διαδηλωτές που ζητούν ένα καλύτερο μέλλον, πολλοί από τους οποίους καταλήγουν εντελώς άδικα νεκροί, οι θρήνοι των γυναικών και από τις δύο πλευρές του πολέμου που δεν μπορούν να βρουν τα παιδιά τους ως αποτέλεσμα του εμφυλίου πολέμου στην Τσετσενία. Εργάτες απεργούν επειδή δεν πληρώνονται για έξι μήνες και γυναίκες κάνουν εκτρώσεις επειδή δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να μεγαλώσουν παιδιά. Αυτό το ντοκιμαντέρ διανθίζει βινιέτες της καθημερινής ζωής με σημαντικές πολιτικές στιγμές για να δημιουργήσει μια αυθεντική ατμόσφαιρα πανδαιμονίου.

*Με στοιχεία από dazeddigital.com